Değişim ile Takiye Arası Nusayriler/Arap Aleviler

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 9, 75 - 102, 30.06.2015

Özcan Güngör

Öz

Ülkemizin Akdeniz sahillerinde varlıklarını uzun yıllardır sürdüren Nusayriler/Arap Alevileri kendilerine has dini, etnik, sosyal ve kültürel farklılıkları olan bir gruptur. Son dönemlerde gruba ilişkin yaklaşımlarda bu grubun “Alevi” üst kimliğinde tanımlanması görülmektedir. Oysa grubun kadim geleneğinde Nusayriler olarak adlandırılan bir dini grup olmalarına karşılık, son zamanlarda konjonktürel, siyasal, ideolojik ve teo-stratejik nedenlerle farklı isimlendirmeler ve gruplaşmaların varlığı dikkat çekmektedir. Bu durum Nusayri inancında çok etkili bir inanç akidesi olan takiye ile günümüzde küreselleşmenin getirdiği değişim rüzgârlarının bir sonucu olabilir. Çalışmanın kapsamı Türkiye’deki Nusayrilerin görünümleri iken yöntemi konuya ilişkin teolojik, tarihi, sosyolojik ve antropolojik çalışmaların nitel olarak ele alınmasından ibarettir. Çalışmada amaç; takiye ile değişim etkileşimi dikkate alınarak Nusayrilerin temel kimlik sunumları tipleştirilmeye çalışılacaktır. Buna göre günümüzde Türkiye Nusayrilerini; a) Laik Cumhuriyetçi uyumlu kimlik; b) Eti Türkleri; c) İçteki ötekiden Caferi Nusayriliğe; d) Geleneğe direnen Nusayrilik; e) Türk Aleviliği İlişkisi/İlişkisizliği f) Kayıp Hristiyanlar, olarak tipleştirmek mümkün görünmektedir. Sonuçta, görülmektedir ki Nusayriler için Alevi çatı isimlendirmesi kendi içinde pek çok sorunu barındırdığı gibi dinsel, tarihsel, sosyolojik ve kültürel olarak toplum kendi içlerinde farklı yapı ve fraksiyonlarda kurumsal, dinsel, geleneksel ve teo-stratejik varlıklarını sürdürmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Türk Alevileri, Nusayriler, Takiyye, Değişim, Kimlik, Caferilik, Suriye

Kaynakça

• Akdeniz Sosyal Dayanışma, Eğitim, Sağlık ve Kültür Derneği. (2014). Güney Alevileri ve mescit gerçeği. http://www.asdavakfi.org/guney-alevileri-ve-mescit-gercegi.php adresinden 21 Şubat 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Akkapı Kültür Yardımlaşma ve Eğitim Derneği. (2014). Tüzük. http://www.akkapiakyed.com/tuzuk.pdf adresinden 9 Haziran 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Aksoy, E. (2010). Nusayrîlerin sosyal yapıları ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de yaşayan bu topluluğa devletin yaklaşımları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 199-212.
• Aringberg-Laanatza, M. (2003). Türkiye Alevileri, Suriye Alevileri: Benzerlikler ve farklılıklar. T. Olsson, E. Özdalga ve C. Raudvere (drl.), Alevi kimliği içinde (s. 295-214). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Aslan, C. (2009). Fellahların sosyolojisi, Arapuşakları, Nusayrîler, Hasibiler, Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri. Adana: Karahan Yayınları.
• Atıcı, H. (2014). Tarihte ve günümüzde Nusayri adı. http://www.akadadana.org/index.php?option=com_k2&view=item&id=25:tarihte-ve-g%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCzde-nusayri-adi adresinden 15 Mart 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Aydın, A. (2009). Nusayri inanç ve toplum önderlerinden Nasrettin Eskiocak ile söyleşi. http://www.gizlimabet.com/archive/index.php/t-8938.html adresinden 14 Mayıs 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Aydın, S. (2014). Bir yalan ne kadar sürdürülebilir: Suriye Cumhuriyeti bir Alevi devleti midir? http://www.alevifederasyonu.org.tr/index.php?ption=com_content&view=article&id=1122:bir-yalan-ne-kadar-suerdueruelebilir--suriye-cumhuriyeti-bir-alevi-devleti-midir&catid=37:makaleler&Itemid=265 adresinden 14 Şubat 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Baha Said Bey. (2000). Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayrî zümreleri (yay. hzl. İ. Görkem). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Batur, R. (2002). Nusayrîliğin teşekkülü ve inanç sistemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Batur, M. R. (2013). Nusayrîliğin teşekkülü ve inanç esasları. İnsan & Toplum, 3(5), 55-84.
• Beşe, A. (2010). İngiliz ve Amerikan kayıtlarında Nusayrîler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 159-182.
• Bilgili, A. S. (2010). Osmanlı arşiv belgelerinde Adana, Tarsus ve Mersin bölgesi Nusayrîleri (19-20. yüzyıl). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 49-78.
• Bulut, H. İ. (2011). İslam mezhepleri tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Can, Ş. (2011). Nusayrilik: Sır ve direniş. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, N. (2014). Mihrac Ural’a mektup. http://mirural.blogspot.com.tr/2008/07/mihrac-urala-mektup.html adresinden 4 Haziran 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Dalkılıç, M. (2008). Nusayrıyah: An esoteric living religious sect in the secular milieu of Turkish Republic. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, 49-68.
• Demir, T. ve Özdemir, N. (2010). Avrasya Televizyonu’nda yayımlanan “48 Perşembe” adlı programda Nusayrîlerle yapılan söyleşi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 267-278.
• Demirbaş, E. (2004). Etnik azınlıklar, kültürel entegrasyon ve medyada temsil: Nusayri topluluğu örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Doğruel, F. (2005). Hatay’da çoketnili ortak yaşam kültürü: İnsaniyetleri benzer. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dönmez, M. (2007). Sosyal değişim sürecinde Hatay Aleviliği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 14(44), 141-154.
• Ecevitoğlu, P. (2011). Aleviliği tanımlamanın dayanılmaz siyasal cazibesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(3), 137-156.
• Ehl-i Beyt Kültür ve Dayanışma Vakfı. (2014). Amacımız. http://www.ehdav.org/amacvehedef.html adresinden 11 Mayıs 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Ener, K. (1993). Tarih boyunca Adana Ovasına bir bakış. Adana: Hakan Ofset.
• Engin, İ. (2013). Hatay Nusayrilerinde din ve dini algılayış. http://ismail-engin.blogspot.com.tr/2013/07/ismailengin-hatay-nusayrilerinde-din.html#more adresinden 15 Şubat 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Er, P. (2010). Sözlü gelenekten derlemelerle Hatay Alevileri (Nusayrîler) ve inanç esasları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 277-290.
• Eskiocak, N. (2006). Röportaj. A. Aydın (drl.), Günümüz Alevi, Bektaşi, Mevlevi, Nusayrî inanç ve toplum önderlerinin görüş ve düşünceleri içinde (s. 429-470). İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• Eskiocak, N. (2009). Alevilik nedir? Antakya: Alevi İslam İnancını Yaşatma Derneği.
• el-Fîl, S. M. A. (1990). en-Nusayriyye (I). Kahire: Dâru’l-Menar.
• Firro, K. (1999). Nusayrîliğin milliyetçilik ve milli devlete adaptasyonu. Tarihi kültürel boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler Sempozyumu bildirileri içinde (s. 209-217). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Friedman, Y. (2010). The Nuṣayrī-Alawīs. Leiden: Koninklijke Brill NV.
• Goffman, E. (1959). The presentation of self in everday life. Garden City N.Y.: Double-day Anchor.
• Gülçiçek, A. D. (2005). Nusayri Aleviler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, XI(34), 269-280.
• Güney Eğitim Vakfı. (2014). Hakkımızda. http://www.guneyegitimvakfi.org.tr/hkm.asp adresinden 09 Haziran 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Güngör, Ö. (2012). “Yolda Caferi” olmanın sosyolojik anlamı: Alevilik Caferilik ilişkisi. Turkish Studies, VII(4), 1939-1959.
• Hatib, M. A. (1984). Harekatu’l-Batınıyye fi’l-alemi’l-İslam [İslam âleminde Bâtınilik]. Amman: Mektebetü’l-Aksa.
• İskenderun Güney Eğitim Vakfı. (2014). Hakkımızda. http://igev.net/index.php?option=com_content&view=article&id=72&Itemid=53 adresinden 4 Haziran 2014 tarihinde edinilmiştir.
• İslami Gündem. (2012). Anadolu Alevisinin Suriye Nusayrileri ile alakası yoktur. http://www.islamigundem.com/anadolu-alevisinin-suriye-nusayrileri-ile-alakasi-yoktur-makale-2400.html adresinden 8 Mayıs 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Kahlioğulları, K. (2012). Hatay’da hoşgörünün kaynağı Nusayriler. M. Karasu (Ed.), Nusayrilik ve çokkültürlülük içinde (s. 125-132). Adana: Karahan Kitabevi.
• Keser, İ. (2002). Nusayrîler, Arap Aleviliği. İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• Keser, İ. (2006). Kentsel dinamikler ve kamusal alan farklılaşması: Adana Nusayrileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Keser, İ. (2013). Nusayri Alevilik. Adana: Karahan Kitabevi.
• Kummî/Nevbahtî. (2010). Şiî Fırkalar (Kitâbu’l-Makâlât ve’l-Fırak/Fıraku’ş-Şia) (çev. H. Onat, S. Kutlu, S. Hizmetli ve R. Şimşek). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Kurtuluş, S. (2014). Hatay Sorunu Kemalizmin ilhak zincirinde Hatay. http://alevikulturmerkezi.blogspot.com.tr/2013/07/hatay-sorunu-kemalizmin-ilhak.html adresinden 21 Mayıs 2014 tarihinde edinilmiştir.
• Melikoff, İ. (1994). Uyur idik uyardılar, Alevilik-Bektaşilik araştırmaları. İstanbul: Cem Yayınları.
• Mertcan, H. (2014). Türk modernleşmesinde Arap Aleviler. İstanbul: Karahan Kitabevi.
• Olsson, T. (2003). Dağlıların ve şehirlilerin irfan’ı, Suriyeli Alevilerin ya da Nusayrilerin mezhebi. T. Olsson, E. Özdalga ve C. Raudvere (drl.), Alevi kimliği içinde (s. 215-237). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Onarlı, İ. (2006). Arap Aleviliği (Nusayriler). İstanbul: Etik Yayınları.
• Önder, A. T. (2002). Türkiye’nin etnik yapısı: Halkımızın kökenleri ve gerçekler. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Över, G. (2011). Nusayrilerde kadın. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Öz, M. (1999). “Nusayrîyye”. Tarihi ve kültürel boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler -sempozyumu bildirileri- içinde (s. 181-193). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Öz, M. (2007). Sefir. DİA içinde (C. XXXVI, s. 304). İstanbul: TDV Yayınları.
• Palabıyık, H. (2010). Dinî inançları ve özellikleri bakımından Nusayrîlik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 19-48.
• Reyhani, M. (1997). Tarihte Aleviler. İstanbul: Can Yayınları.
• Sarıkaya, S. (2015). Türklerin İslamlaşma süreçlerinde mezheplerin ve tarikatların yeri. http://www.msaffets.com/wp-content/uploads/T%C3%9CRK-MEZHEP.pdf adresinden 18 Mayıs 2015 tarihinde erişilmiştir.
• Sertel, E. (2005). Dini ve etnik kimlikleriyle Nusayrîler (Arap Alevileri). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Şehristânî, M. (2011). Milel ve nihal (çev. M. Öz). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Tankut, H. R. (1938). Nusayriler ve Nusayrilik hakkında. Ankara: Ulus Yayınları.
• et-Tavil, M. E. G. (2004). Arap Alevilerinin tarihi, Nusayrîler (çev. İ. Özdemir). İstanbul: Çivi Yazıları.
• Togayhan, A. (2005). Kültürel farklılıklar ekseninde Nusayrilik üzerine bir din sosyolojisi araştırması: Mersin Arap Aleviliği örneği. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(14), 57-91.
• Turan, A. (1996). Kitabu’l Mecmu’u’nun tercümesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 5-18.
• Türk, H. (2005). Nusayrilik ve Nusayrilikte Hızır inancı. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Türk, H. (2013). Anadolu’nun gizli inancı Nusayrilik: İnanç sistemleri ve kültürel özellikleri. İstanbul: Kaknüs.
• Türkdoğan, O. (1995). Alevî Bektaşi kimliği. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Uluçay, Ö. (2003). Nusayrîlik, İnanç esasları-tenasuh (reenkarnasyon). Adana: Karahan Kitabevi.
• Uluçay, Ö. (2010). Arap Aleviliği Nusayrilik. Adana: Gözde Yayınevi.
• Uyar, M. (2012). Nusayrilik. H. Onat ve S. Kutlu (Ed.), İslam mezhepleri tarihi el kitabı içinde (s. 299-340). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Üzüm, İ. (2000). Türkiye’de Alevi/Nusayrî önderlerinin eserlerinde inanç konularına yaklaşım. İslam Araştırmaları Dergisi, 4, 173-187.
• Üzüm, İ. (2007). Nusayrîlik. DİA içinde (C. XXXIII, s. 270-274). İstanbul: TDV Yayınları.