Örgütlü Dinî Gruplarda Hegemonik Dönüşüm Nurculuktan Post-Nurculuğa, Cemaatten Örgüte Gülenist Yapının Sosyolojik Kodları

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 1, 25 - 67, 30.07.2017

Celaleddin Çelik

Öz

Bu makale, başlangıçta dinî bir grup olarak ortaya çıkan, ancak önce kamusal alanda örgütlenen ve zamanla siyasal alanda hegemonik bir güç haline gelen Gülenist cemaatin örgütsel yapıya dönüşümünü sosyolojik açıdan çözümlemeyi amaçlamıştır. Modern dünyada dinî gruplar yeni görünüm, işlev ve temsillerle faaliyetlerini çeşitlendirmektedir. Kamusal alan, yeni dinî grupların ve hareketlerin piyasa modeli içerisinde rekabet etmelerine imkân vermektedir. Ancak sivil demokratik alanın daraldığı dönemlerde illegal örgütlenme stratejilerini benimseyen dinî yapılar, demokratikleşme süreçlerinde bu özelliklerini hegemonik bir araca dönüştürebilmektedirler. Nur geleneğine dayalı cemaat kalıpları içinde ortaya çıkan Gülenist hareket, başlangıcından itibaren sosyal organizasyonlar içinde ve bürokratik yapılarda örgütlenme yolunu seçmiştir. Hareket içi söyleminde dinî nosyonu kullanan yapının, grup dışına yönelik söyleminde sivil sosyal araçları ve bürokratik kritik mekanizmaları bir hegemonik araç olarak seçmesi, toplumsal düzeyde çok boyutlu etkilere yol açmıştır. Uluslararası boyutlu küresel bir ağ yapısına taşınan yapının sosyoloji literatürüne darbeyle ilişkili bir sürecin aktörü olarak yerleşmesi, temel ayırt edici bir farklılık olarak kodlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemaat, Dini grup, Gülenist yapı, Darbe, FETÖ, Örgütlü dini yapı

Hegemonic Transformation in Religous Organisations From Nurculuk to Post-Nurculuk, Sociological Codes of Gulenist Structures from Community to Organisation

Öz

This essay aims to explain sociologically the transformation of the Gülenist community emerging as a religious group then an organizational structure through organizing in the public arena and gradually on to a hegemonic power in the political arena. In the modern world, religious groups diversify their activities with new looks, functions and representations. The public sphere allows new religious groups and movements to compete within the market model. However, religious structures that adopt illegal organizing strategies during periods of civilian democratic decline can turn these features into a hegemonic rite in the democratization processes. The Gulenist movement, which emerged in congregational forms based on the tradition of Nur, chose to develop into social organizations and bureaucratic structures. The use of religious notions in the in-motion discourse and the selection of civil social tools and bureaucratic critical mechanisms as a hegemonic tool in the discourse towards the outside of the group led to multidimensional influences at the social level. The establishment of the Gülenist movement as a global network of international dimensions which lead the sociological literature to code this movement as a continuing actor of the coup attempt is a fundamentally distinctive difference.

Kaynakça

• Acar, Ç. (2016). Dün Cemaat Bugün Paralel Devlet. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Akçay, H. (2014). Seküler ve Ruhçu Gelgitler Arasında Gülenizm. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/sekuler-ve-ruhcu-gelgitler-arasinda-gulenizm/haber-868918 adresinden erişilmiştir.
• Aktaş, Ü. (2013). Bir Kriz Sürecinde Strateji Arayışları. İstanbul: Okur Kitaplığı.
• Aktay, Y. (2004). Diaspora ve İstikrar / Bir Bilgi Yapısındaki Kurucu Elementler. Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi içinde (s. 177-202). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Bayramoğlu, A. (2014). Operasyonlar Işığında Cemaatin Kısa Siyasi Tarihi. Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com/yazarlar/alibayramoglu/operasyonlar-isiginda-cemaatin-kisa-siyasi-tarihi-1-55195 adresinden erişilmiştir.
• Bodur, H. E. (2003). Moonculuk Hareketi ve Türkiye’de Benzer Bir Cemaat Yapılanmasının Sosyolojik Analizi. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 13-39.
• Çakır, R. (1992). Ayet ve Slogan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakır, R. ve Sakallı, S. (2014). 100 Soruda Erdoğan Gülen Savaşı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çobanoğlu, Y. (2012). “Altın Nesil”in Peşinde Fethullah Gülen’de Toplum, Devlet, Ahlak, Otorite. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duran, B. (2013). Gülen Cemaati ve Sünni Kodların Kaybı. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/gulen-cemaati-ve--7csunni-kodlarin-kaybi/haber-822278 adresinden erişilmiştir.
• Duran, B. (2014). Gülen Hareketi ve 17 Aralık Muhasebesi. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/gulen-hareketi-ve--7c17-aralik-muhasebesi/haber-859175 adresinden erişilmiştir.
• Duran, B. (2014a). AK Parti ve Gülen Kavgasında İslami Hareket Nereye Gidiyor. Timeturk. http://www.timeturk.com/tr/2014/02/09/ak-parti-ve-gulen-kavgasinda-islami-hareket-nereye-gidiyor.html adresinden erişilmiştir.
• Kömeçoğlu, U. (2000). Kutsal ile Kamusal: Fethullah Gülen Cemaat Hareketi. N. Göle (Ed.), İslamın Yeni Kamusal Yüzleri içinde (s. 148-194). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kösebalaban, H. (2004). Dost ve Düşman Kazanma / Fethullah Gülen’in Ulusal Güvenlik Kimliği. Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi içinde (s. 217-230). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Öztürk, M. (2013). Cemaat Cemaat midir. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/cemaat-cemaat-midir/haber-822271 adresinden erişilmiştir.
• Öztürk, M. (2014a). Peygamberin Araçsallaştırılması ve Dinlerarası Diyalog. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/peygamberin-aracsallastirilmasi--7cve-dinlerarasi-diyalog/haber-843798 adresinden erişilmiştir.
• Öztürk, M. (2014b). Gülen Cemaati ve Melez Teoloji, Mehdilik, Takiyye, Müdaracılık. Star Gazetesi. http://haber.star.com.tr/acikgorus/gulen-cemaati-ve-melez-teoloji-3b-mehdilik-takiyye-mudaracilik/haber-840519 adresinden erişilmiştir.
• Şentürk, H. (2011). Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset, İslamcılık (2. Baskı). İstanbul: Çıra Yayınları.
• Veren, N. (2007). Kuşatma, ABD’nin Truva Atı Fethullah Gülen Hareketi. İstanbul: Siyah Beyaz Yayınları.
• Wenzel, N. G. (2012). Postmodernizm ve Din. P. B. Clarke (Ed.), Din Sosyolojisi, Kuram ve Yöntem içinde (s. 281-312). (A. Ayten, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Yankaya, D. (2014). Yeni İslami Burjuvazi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yanık, M. (2014). Gülen Cemaati İçin Dört Seçenek. http://www.haber10.com/yazar/prof_medaim_yanik/gulen_cemaati_icin_dort_secenek-41929 adresinden erişilmiştir.
• Yavuz, H. (2004). Kamusal Alanda İslam: Nur Hareketi Örneği. Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi içinde (s. 39-58). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Yavuz, H. (2005). Modernleşen Müslümanlar. (A. Yıldız, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi