Resulzade’de Azerbaycancılık İdealini Küçük Millet Modeli Bağlamında Tartışmak

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 71 - 96, 15.06.2021

Orkhan Valıyev

Öz

Milliyetçilik, modern düzenin, politiğin ve devletin olgunlaşmasında belirleyici etkiye sahip bir doktrin olarak on sekizinci yüzyılın sonunda ortaya çıkmıştır. Bu haliyle milliyetçilik, egemen milletlerin uluslaşma/milletleşme süreçlerini açıklamak için kullanılabilir. Çünkü Milliyetçik, mevcut bir devletin yaşamış olduğu dönüşümü açıklamaktadır. Bundan farklı olarak Miroslav Hroch, küçük milletlerin uluslaşma/milletleşme süreçlerini açıklamak için milliyetçilik kavramı yerine milli hareket kavramını kullanmaktadır. Bu çalışmada, Hroch’un baskın olmayan etnik gruplar için kurguladığı A, B ve C modeli kullanılarak Çarlık Azerbaycanı’nın uluslaşma/milletleşme sürecinin son evresi ele alınmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, Mehmet Emin Resulzade’nin düşüncesinde milli ideal (mefkure) ve Azerbaycancılık problemi ele alınmaktadır. Resulzade, milli ideal çerçevesinde milli hareketin, istiklal gayesinde bir politik talep içermesini sağlamıştır. Bu sebeple Resulzade’nin düşüncesi ve milliyetçiliği, Azerbaycan merkezli olarak şekillenmiştir. Bu bağlamda Azerbaycan Milli Hareketinin politik talebi, Resulzade tarafından belirlenmiştir. Bu çalışma, Çarlık Azerbaycanı’nın milli hareket öncesi bir devlete ve millete sahip olmadığı görüşünden yola çıkarak, uluslaşma/milletleşme sürecinin ancak Hroch’un A, B ve C modeliyle anlaşılabileceğini savunmakta ve Azerbaycan Milli Hareketini bu modelle açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Emin Resulzade, Azerbaycancılık, küçük milletler, milli hareket

Discussion of Azerbaycanism Idealism in Resulzade’s Thought in the context of Small Nation Model

Öz

Nationalism emerged at the end of the eighteenth century as a doctrine which rendered a decisive influence on the maturation of modern order, modern politics and state-governance. Hence, nationalism can be used to explain the process of nation-building of sovereign nations. Because nationalism explains the transformation of an existing state. In contrast, Miroslav Hroch uses the term national movement instead of nationalism to explain the nation-building processes of small nations. In this study, the last phase of the nation-building process in Tsaristruled Azerbaijan is going to be discussed by using Hroch’s A, B, C model of oppressed nations. In this context, I am going to discuss Mehmet Emin Resulzade’s national ideal (mefkure) and his debate of Azerbaijanism. Resulzadeh, has provided to contain political demand for the purpose of independence within the framework of the national ideal of the national movement. For this reason, Resulzadeh’s thought and nationalism have been shaped as Azerbaijan centred. This study argues that the process of nationalism can only be explained by Horch’s A, B, C model, considering the fact that Tsarist-ruled Azerbaijan had no state or national existence before the respective national movement which took place under the Tsarist rule.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Emin Resulzadeh, Azerbaijanism, small nations, national movement.

Kaynakça

• Akpınar, Y., Türkyılmaz, S. ve Özkaya, Y. (2017). Mehmet Emin Resulzade. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anderson, B. (2017). Hayali Cemaatler. İ. Savaşır (Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Atabaki, T. (2010). Başkasını redderek kendini yenilemek: Pan-Türkçülük ve iran milliyetçiliği. W. V. Schendel, & E. j. Zürcher içinde, Orta Asya ve İslam Dünyasında kimlik politikaları. S. Somuncuoğlu (Çev.). s. 89-113. İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 2001).
• Balayev, A. (2014). 20. Yüzyıl başlarında Azerbaycan Türklerinde ulusal kimlik ve ideolojinin oluşumu. S. A. Özcan, & V. İmanbeyli içinde, Azerbaycan’da din ve kimlik. V. İmanbeyli (Çev.). (s. 73-97). İstanbul: Küre Yayınları.
• Balayev, A. (2015). Mamed Emin Rasulzadeh and the establishment of the Azerbaijani state and nation in the early twentieth century. Cacausus Survey, 3(2), 136-149.
• Baykara, H. (1975). Azerbaycan istiklal mücadelesi tarihi. İstanbul: Azerbaycan Halk Yayın.
• Brubaker, R. (1992). Citizenship and Nationalism in France and Germany. Cambridge: Harvard University Press.
• Carr, E. H. (2007). Milliyetçilik ve Sonrası. O. Akınhay (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duguit, L. (2013). Egemenlik ve özgürlük. C. B. Akal içinde, Devlet Kuramı. D. Köse & S. Koç (Çev.). (s. 379-403). Ankara: Dost Kitabevi. (Orijinal yayın tarihi, 1922).
• Greenfeld, L. (2006). Nationalism and the mind. Nations and Nationalism, 11(3), 325-341.
• Greenfeld, L. (2017). Milliyetçilik. A. Yılmaz (Çev.). İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Greenfeld, L. (2019). Nationalism. Washington: Brooking Institution Press.
• Günsoy Kaya, F. (2012). Ulus, devlet ve yurttaşlık: Fransa modeli. U. Ü. Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(23), 297-317.
• Heyd, U. (2002). Türk ulusçuluğunun temelleri. K. Günay (Çev.). Ankara: Hilmi Usta Matbaacılığı. (Orijinal yayın tarihi, 1950).
• Hroch, M. (1990). How much does nation formation depend on nationalism? East European Politics and Societies, 4(1), 101-115.
• Hroch, M. (1995). National self-determination from a historical perspective. Canadian Slavonic Papers, 37(3/4), 283299.
• Hroch, M. (1996). From national movement to the fully-formed nation: the Nation-building process in Europe. G. Balakrishhnan içinde, Mapping the nation (s. 78-98). London: Verso.
• Hroch, M. (2004). From ethnic group toward the modern nation: the Czech case. Nations and Nationalism, 10(1/2), 95-107.
• Hroch, M. (2011). Avrupa’da milli uyanış. A. Özdemir (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kedourie, E. (1971). Avrupa’da milliyetçilik. M. H. Timurtaş (Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Maxwell, A. (2010). Twenty-five years of A-B-C: Miroslav Hroch’s impact on nationalism studies. Nationalities Papers, 38(6), 773-776.
• Özkırımlı, U. (2008). Milliyetçilik. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Poole, R. (1993). Ahlak ve modernlik. M. Küçük (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Resulzade, M. E. (1978). Milli tesanüd. Ankara: Kardeş Matbaası.
• Resulzade, M. E. (2012a). Eserleri III. Ş. Hüseyinov (Der.). Bakü: Tahsil.
• Resulzade, M. E. (2012b). Panturanizm Kafkas sorunu. Y. Türkel (Çev.). Bakü: Teknur.
• Resulzade, M. E. (2014a). Eserleri I. Ş. Hüseyinov (Der.). Bakü: Tahsil.
• Resulzade, M. E. (2014b). Eserleri II. Ş. Hüseyinov (Der.). Bakü: Tahsil.
• Resulzade, M. E. (2014c). Eserleri IV. Ş. Hüseyinov (Der.). Bakü: Tahsil.
• Resulzade, M. E. (2014d). Eserleri V. Ş. Hüseyinov (Der.). Bakü: Tahsil.
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman cemaatten ulusal kimliye Rus Azerbaycanı 1905-1920. N. Mert (Çev.). Ankara: Bağlam Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1985).
• Tamir, Y. (2019). Why nationalism. Princeton: Princeton University Press.
• Taylor, C. (2012). Benliğin kaynakları. B. Baş, & S. Aygül Baş (Çev.). İstanbul: Küre Yayınları. (Orinial yayın tarihi, 1989).
• Taylor, C. (2014). Tanınma Politikası. C. Taylor, & A. Gutmann (Der.) içinde, Çokkültürcülük. Y. Salman (Çev.). (s. 46-94). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2016). Millet ve tarih şuuru. L. E. Sakar (Der.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Valiyev, O. (2020). Milletini ve devletini arayan bir etnik grup: Azerbaycan örneği (1850-1920). Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 6(1), 1-15.