Isaac Asimov’un Vakıf Üçlemesinde Bilim ve Toplum: Bilim Kurgu Sosyolojisine Yönelik Metodolojik Bir Taslak

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 71 - 90, 02.09.2025

Cem Koray Olgun

Öz

Bilim kurgu sadece edebi bir tür olmanın ötesinde toplumların dünü, bugünü ve geleceğine ilişkin ütopik ya da distopik kurguları da kapsayan geniş bir bağlama sahiptir. Bu açıdan bakıldığında oluşturulan ütopik/distopik kurgular veri kaynağı olarak düşünülebilir. Stephan Shaviro’nun da belirttiği gibi bilimsel hipotez kurmak ve test etmek ile kurgu oluşturmak birbirlerinden ayrı gibi görünse de ikisi de spekülatif ekstrapolasyon süreci olduğundan temelde farklı değillerdir. Max Weber de ideal tip oluşturmayı ütopyaya benzetir. Bu nedenle bilim kurgu eserlerinin sosyolojik olarak incelenmesi mümkündür. Bu inceleme ise bilim kurgu eserlerinde yer alan ütopik/distopik kurguların Weberyan sosyolojide olduğu gibi ideal tipler olarak ele alınmasıyla gerçekleştirebilir. Böylece bir bilim kurgu sosyolojisi yapılabilir. Bu çalışmada bilim kurgu sosyolojisinin nasıl yapılabileceği Isaac Asimov’un Vakıf üçlemesi üzerinden incelenmiştir. Bir bilim kurgu klasiği olan Vakıf yayımlandığı 1951-1953 yılları arasında enformasyon toplumunun vaatleri hakkında geleceğe eleştirel bir projeksiyon tutmaktadır. Bu anlamda eserlerin günümüz dijitalleşme ve dijital toplum tartışmaları için de söyleyebileceği birçok şey bulunmaktadır. Bu doğrultuda çalışma Vakıf üçlemesinin ütopik ve distopik kurgularını ideal tip olarak ele alarak dijitalleşme ile toplumların karşılaşacağı krizler neler olabilir sorusunun olası yanıtlarını analiz ederek bilim kurgu sosyolojisi yapabilmenin imkanını tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bilim Kurgu Sosyolojisi , Ütopya , Distopya , Vakıf Üçlemesi , Dijitalleşme

Etik Beyan

Bu makale yazarın, 24-25 Kasım 2022 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen STS Türkiye Toplum için Bilim ve Teknoloji Çalışmaları Konferansı’nda sunduğu “Isaac Asimov’un Vakıf Üçlemesinde Bilim ve Toplum Tasavvuru: Bir Bilimkurgu Sosyolojisi Denemesi” başlıklı özet bildirinin yeniden ele alınarak geliştirilmiş ve genişletilmiş halidir.

Science and Society in Isaac Asimov’s Foundation Trilogy: A Methodological Outline for the Sociology of Science Fiction

Öz

Science fiction is not only a literary genre but also encompasses a broad context that includes utopian and dystopian fictions about the past, present, and future of societies. From this perspective, the utopian/dystopian narratives created can be considered as valuable data sources. As Stephan Shaviro has stated, although establishing and testing scientific hypotheses and creating fiction may seem distinct, they are fundamentally similar in that both involve speculative extrapolation. Max Weber similarly compares the creation of ideal types to the creation of utopias. Therefore, it is possible to examine science fiction sociologically. This examination can be conducted by considering the utopian/dystopian elements in science fiction works as ideal types, as in Weberian sociology. Thus, a sociology of science fiction can be developed. In this study, how the sociology of science fiction can be applied is explored through Isaac Asimov’s Foundation trilogy. Foundation, a science fiction classic, offers a critical projection into the future regarding the promises of the information society between the years 1951 and 1953, when it was published. In this sense, these works have much to say about today’s discussions on digitalization and the digital society. Accordingly, this study explores the possibility of establishing a sociology of science fiction by analyzing potential answers to the question of what crises societies may face due to digitalization, using the utopian and dystopian elements of the Foundation trilogy as ideal types.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Science Fiction , Utopia , Dystopia , The Foundation Trilogy , Digitalization

Kaynakça

• Asimov, I. (2017). Vakıf. K. B. Özbek (Çev.). İthaki.
• Asimov, I. (2018a). Vakıf ve imparatorluk. S. Güven (Çev). İthaki.
• Asimov, I. (2018b). İkinci vakıf. Ç. Şafak (Çev.). İthaki.
• Coleman, J. (1964). Introduction to mathematical sociology. Free Press of Glencoe.
• Crombez, J., Dahms, H. F. (2015). Artificial intelligence and the problem of digital ontotheology: Toward a critical rethinking of science fiction as theory. Bulletin of Science, Technology & Society, 35(3-4), 104-113. https://doi.org/10.1177/0270467616651192
• Frase, P. (2019). Dört gelecek: Kapitalizmden sonra hayat. A. E. Pilgir (Çev.). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Hirschman, D., Schwadel, P., Searle, R., Deadman, E., Naqvi, I. (2018). Why sociology needs science fiction. Contexts, 17(3), 12-21. https://doi.org/10.1177/1536504218792521
• Horkheimer, M. (2002). Akıl tutulması. O. Koçak (Çev.). Metis.
• Jameson, F. (2005). Progress versus utopia, or; can we imagine the future? Archaeologies of future: The desire called utopia içinde. Verso.
• Jameson, F. (2021). Ütopya denen arzu. F. B. Aydar (Çev.). Metis.
• Kumar, K. (2005). Ütopyacılık. A. Somel (Çev.). İmge.
• Kumar, K. (2006). Modern zamanlarda ütopya ve karşı ütopya. A. Galip (Çev.). Kalkedon.
• Levitas, R. (2010). Back to the future: Wells, sociology, utopia and method. The Sociological Review, 58(4), 530-547. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.2010.01938.x
• Levitas, R. (2013). Utopia as method. Palgrave Macmillan.
• Marcuse, H. (2007). One dimensional man. Routledge.
• Mills, C. W. (2007). Toplumbilimsel düşün. Ü. Oskay (Çev.). Der.
• Milner, A., Burgmann, J., Davidson, R., Cousin, S. (2015). Ice, fire and flood: Science fiction and the anthropocene. Thesis Eleven, 131(1), 12-27. https://doi.org/10.1177/0725513615592993
• Roberts, A. (2016). The history of science fiction. Palgrave. DOI 10.1057/978-1-137-56957-8
• Scott, J. (2014). A dictionary of sociology. fourth edition. Oxford University Press.
• Seeger, S., Davison-Vecchione, D. (2019). Dystopian literature and the sociological imagination. Thesis Eleven, 155(1), 45-63. https://doi.org/10.1177/0725513619888664
• Shaviro, S. (2016). Discognition. Repeater Books.
• Weber, M. (2012). Sosyal bilimlerin metodolojisi. V. S. Öğütle (Çev.). Küre.
• Wells, H. G. (1906). The so-called science of sociology. The Sociological Review, sp3(1), 357-369. https://doi.org/10.1177/0038026106SP300134