Effect-Centered Theories Of Mass Communication From The Perspective Of The Concept Of Manipulation

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 22, 468 - 487, 30.06.2025

Harun Özalp

https://doi.org/10.56133/intermedia.1473544

Öz

The desire to understand the power of media influence has been the main motivation for mass communication research. Some studies have put forward important theories about the effects of media. This study aims to evaluate some important effect-centered mass communication theories in the context of the concept of manipulation. At the beginning of effect studies, the strong effect paradigm dominated. Persuasion theory is one of the important theories that reinforced this dominance. Although later approaches such as uses and gratifications, two-steps flow and opinion leaders shook the strong effect paradigm and made the limited effect paradigm dominant, subsequent theories such as agenda setting, framing and cultivation theory strengthened the strong effect paradigm again. On the other hand the concept of manipulation is defined in different ways in the literature. Some thinkers explain manipulation by focusing on the target, while others explain it in terms of how it can be realized. When the above theories, which have changed paradigms in impact research, are evaluated within the framework of the concept of manipulation, it is seen that persuasion theory is fundamentally different from manipulation, while the concept of opinion leaders and the two-steps flow theory underestimate the manipulative power of the media. While the uses and gratifications approach excludes the manipulative aspect of the media, agenda setting theory draws attention to manipulation through interest and attention. While framing theory essentially positions the media as a tool of manipulation, cultivation theory emphasizes the manipulation of the media at the cultural level.

Anahtar Kelimeler

Effect theories , Strong effects , Limited effects , Manipulation

Manipülasyon Kavramı Perspektifinden Etki Merkezli Kitle İletişim Kuramları

Öz

Medyanın topluma etkilerini ve bu anlamdaki gücünü anlama isteği, kitle iletişim araştırmalarının en temel motivasyonu olmuştur. Bazı araştırmalarda medyanın etkilerine özel olarak odaklanılırken, bu konuda önemli kuramlar ortaya atılmıştır. Bu çalışma etki merkezli araştırmaların ürünü olan bazı önemli kitle iletişim kuramlarını manipülasyon kavramı ekseninde değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Etki çalışmalarının başlangıcında güçlü etkiler paradigmasının hakimiyeti söz konusudur. Carl Howland’ın ikna kuramı bu hakimiyeti perçinleyen önemli bir kuram olarak öne çıkmaktadır. Daha sonra kullanımlar ve doyumlar, iki aşamalı akış ve kanaat önderleri gibi yaklaşımlar güçlü etkiler paradigmasını sarsıp, medya çalışmalarında sınırlı etki paradigmasını egemen kılsa da, devamında gelen gündem belirleme, çerçeveleme ve ekme kuramı gibi kuramlar, yeniden güçlü etkiler paradigmasına ağırlık kazandırmıştır. Öte yandan alanyazında manipülasyon kavramına ve manipülasyonun nasıl gerçekleşebileceğine eğilen bazı düşünürler kavrama farklı perspektiflerle yaklaşmaktadır. Bazı düşünürler kavramı hedefi merkeze alarak açıklamaya çalışırken, bazılarıysa iknadan farkı veya nasıl gerçekleşebileceği üzerinden çeşitli tanımlar yapmışlardır. Etki araştırmaları içinde paradigmatik değişimlere yol açan yukarıdaki kuramlar manipülasyon kavramı çerçevesinde değerlendirildiğinde; ikna kuramının manipülasyon ile temel bir ayrıma sahip olduğu görülmektedir. Kanaat önderleri kavramı ve iki aşamalı akış kuramı perspektifinden ise medyanın manipülasyon gücü tümüyle yadsınmasa bile azımsanmaktadır. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı izyeyiciyi konumlandırışı itibariyle medyanın manipülatif yanını dışlarken, gündem belirleme kuramı ilgi ve dikkat kavramları çerçevesinde bir medya manipülasyonuna dikkat çekmektedir. Diğer yandan çerçeveleme kuramı özü itibariyle medyayı bir manipülasyon aracı olarak konumlandırırken, ekme kuramı ise medyanın kültürel düzeydeki manipülasyonuna vurgu yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

etki kuramları , güçlü etkiler , sınırlı etkiler , manipülasyon

Kaynakça

• Akçay, H. (2011). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında sosyal medya kullanımı: Gümüşhane Üniversitesi üzerine bir araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 33, 137-161. Erişim adresi: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/131919/
• Arklan, Ü. & Kartal, N. Z. (2018). İkna edici iletişim tekniği olarak tek yanli ve iki yanlı sunumun kriz yönetimi sürecine etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 9 (20), 39-52. https://doi.org/10.21076/vizyoner.365793
• Bayındır, B. (2017). İletişimin iki aşamalı akış modelinin yeniden yorumlanması. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 7 (4), 599-610. https://doi.org/10.7456/10704100/007
• Buss, D. M. (1987). Selection, evocation and manipulation. Journal of Personality and Social Psychology, 53 (6), 1214-1221. https://doi.org/10.1037/0022-3514.53.6.1214
• Cohen, B. C. (1957). The press and foreign policy. New Jersey: Princeton University Press.
• Dijk, V. (2006). Discourse and manipulation. Discourse & Society, 17 (3), 359-383. https://doi.org/10.1177/0957926506060250
• Doğan, A. (1998). Halkla ilişkilerde iknanın rolü (Yüksek Lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://openaccess.marmara.edu.tr/items/91a9afa4-6ee5-4c2a-ba26-b3eb30edcdd1/full Tez No: 74801
• Durur, E. (2011). İnşacı yaklaşım içinde çerçeveleme kuramı ve haberin çerçevelenişi. Atatürk İletişim Dergisi, 2, 21-32. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiletisim/issue/2761/36924
• Entman, R. M. (1993). Frraming: Toward clarification of a fractured paradigm. Journal of Communication, 43 (4), 51-58. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1993.tb01304.x
• Entman, R. M. & Rojecki, A. (2000). The balack image in the white mind: Media and race in America. Chicago: The University of Chicago Press.
• Erdoğan, İ. (2014). Haber çerçeveleme: Kuram ve tipoloji. Marmara İletişim Dergisi, 13 (13), 35-52. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/maruid/issue/446/3517
• Eryılmaz, H. (1999). Bir kitle iletişim aracı olarak haber fotoğrafı ve manipülasyon (Doktora tezi). https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/7631/137963.pdf?sequence=1 veri tabanından erişildi.
• Fıratlı, E. (1999). Televizyonda manipülasyon ve gerçeklik olgusu: Özel kanallardaki haberlerde gerçeklik üzerine saptamalar (Yüksek lisans tezi). https://hdl.handle.net/11421/10040 veri tabanından erişildi.
• Fitzpatrick, N. (2018). Media manipulation 2.0: The impact of social media on news, competition and accuracy. Athens Journal of Mass Media and Communications, 4 (1), 45-62. https://doi.org/10.30958/ajmmc.4.1.3
• Gerbner, G. & Signorielli, N. (1978). The world of television news. In W. C. Adams & F. C. Schreibman (Eds.), Television network news: Issues in content research (pp. 177–189). School of Public and International Affairs, George Washington University.
• Gerbner, G. & Connolly, K. (1978). Television as new religion. New Catholic World, 221(1322), 52–56. Erişim Adresi: https://web.asc.upenn.edu/gerbner/archive.aspx?sectionID=39&packageID=27
• Göncü, S. (2018). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı çerçevesinde Y kuşağının WhatsApp kullanımı üzerine bir inceleme. TRT Akademi Dergisi, 3(6), 590-612. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/38692/423219
• Güdekli, A. (2016). Gündem belirleme kuramı bağlamında yazılı basın ile Twitter gündeminin karşılaştırmalı analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 151-163. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61815/924867
• Güngör, A. (2021), Gündem belirleme kuramı bağlamında sosyal medya ile siyaset gündeminin kaşılaştırmalı analizi. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 75-91. https://doi.org/10.47107/inifedergi.882626
• Güngör, N. (2016). İletişim: kuramlar, yaklaşımlar. Ankara: Siyasal.
• Hall, S. (1980). Encoding/decoding. S. Hall, D. Hobsson, A. Love and P. Willis (Ed.), Culture, media, language içinde (s. 117-128). London: Unwin Hyman Publishers.
• Hovland, C. I. & Lumsdaine, A. A. & Sheffield, F. D. (1949). Experiments on mass communication (Vol. III). Princeton University Press. Erişim Adresi: https://archive.org/stream/dli.ernet.476363/476363-Experiments%20On%20Mass%20Communication%20Vol-iii%20%281949%29_djvu.txt
• Katz, E. (1957). The two-step flow of communication: An up-to-date report on an hypothesis, Public Opinion Quarterly, 21(1), 61-78. https://doi.org/10.1086/266687
• Katz, E. & Blumler, J. G. & Gurevitch, M. (1973). Uses and gratifications research. The Public Opinion Quarterly, 37 (4), 509-523. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2747854
• Klapper, Joseph T. (1963). Mass Communication Research: An Old Road Resurveyed. Public Opinion Quarterly, 27(4), 515–527. https://doi.org/10.1086/267201
• Küçükkurt, M. & Hazar, Ç. M. & Çetin, M. & Topbaş, H. (2009), Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden üniversite öğrencilerinin medyaya bakışı, Selçuk İletişim, 6 (1), 37-50. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/josc/issue/19019/200650
• Lazarsfeld, P. F. & Berelson, B. & Gaudet, H. (1960). The people’s choice: How the voter makes up his mind in a presidential campaign. New York: Columbia University Press.
• McCombs, M. (2008). Agenda setting. G. Ritzer (Ed.), Hunger is a story we can end içinde (s.1-2). New York: John Wiley & Sons.
• McCornack, S. A. (2009). Information manipulation theory. Communication Monographs, 59 (1), 1-16. https://doi.org/10.1080/03637759209376245
• Özarslan, H. & Güran, M. S. (2015), İletişim araştırmalarında çerçeveleme paradigması: Son döneme ait bir inceleme. Selçuk İletişim Dergisi, 8 (4), 32-48. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/josc/issue/19030/201095
• Özçetin, B. (2018). Kitle iletişim kuramları: Kavramlar, okullar, modeller, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Rudinow, J. (1978). Manipulation, ethics. The University Of Chicago Press Journals, 88(4), 338-347. https://doi.org/10.1086/292086
• Shanahan, J. & Morgan, M. (2004). Television and its viewers: Cultivation theory and research, Cambridge: Cambridge University Press.
• Susser, D. & Roessler, B. & Nissenbaum, H. (2019). Technology, autonomy, and manipulation. Internet Policy Review, 8(2), 1- 22. https://doi.org/10.14763/2019.2.1410
• Vivian, J. (1997). The media of mass communication. Boston: Allyn & Bacon.
• Williams, K. (2003). Understanding media theory. London: Hodder Education Publishing.
• Wilensky, H. L. (1964), Mass society and mass culture: Interdependence or independence?. American Sociological Review, 29 (2), 173-197. https://doi.org/10.2307/2092122
• Yavuz, Ş. (2006). Medya ve izleyici: Bitmeyen tartışma, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Yaylagül, L. (2016). Kitle iletişim kuramları: Kavramlar, yaklaşımlar, kuramlar ve modeller. Ankara: Dipnot Yayınları.