RUS DÜŞÜNCESİNİN TÜRK SİNEMASINDAKİ İZLERİ: YERALTI VE KIŞ UYKUSU FİLMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 36 - 47, 30.06.2019

Barış Kılınç

https://doi.org/10.21645/intermedia.2019.58

Öz

Edebiyat ile toplum arasında koparılamaz bir ilişki vardır ve bu ilişki sanat eleştirisi açısından oldukça önemlidir. Çünkü
edebiyat eserleri ortaya çıktığı toplumun yaşantısını yansıtma potansiyeline sahiptir. Bu edebiyat açısından oldukça önemli
bir ayrıcalıktır. Edebiyat eserlerinden; siyasetten sanata, ekonomiden kültüre ortaya çıktığı toplumun düşünce dünyasına dair
muteber ipuçları edinmek mümkündür. Bu nedenle edebiyatın edebi bilginin yanı sıra yaşantı bilgisi de içerdiği söylenir. Söz
konusu olan romanlar, öyküler ya da tiyatro oyunları ise, dramatik yapıları ve karakter tasarımları ile ortaya çıktığı toplumun
bütün yaşantısını ve bu yaşantı yoluyla biçimlenen düşünce dünyasını okuyucunun gözleri önüne serebilir. Bu özellikle klasik
edebiyatın oldukça tipik bir özelliğidir. Bu konuda Shakespeare’den Zola’ya, Balzac’tan Tolstoy’a birçok örnek de verilebilir.
Shakespeare’nin eserlerinde Elizabeth dönemini, Zola’nın ve Balzac’ın eserlerinde Napolyon sonrası Fransa’nın toplumsal
yaşantısını ve Tolstoy’da 1850’ler sonrası feodalizmden kapitalizme doğru evrilen Rusya’yı görmek mümkündür. Fydor M.
Dostoytevski ve Anton Çehov gibi Rus yazarların romanları, öyküleri ve tiyatro oyunları bu gözle değerlendirildiğinde, bu
eserlerin Rus yaşantısından ve bu yaşantının şekillendirdiği Rus düşünce dünyasından izler taşıdığı görülecektir. Bu yazarlar
Rusya’nın feodalizmden kapitalizme doğru evrildiği bir dönemde yaşamıştır. Bu dönem 1850’lerde başlar ve neredeyse 20.
Yüzyılın başlarına kadar devam eder. Bu nedenle Rusya’nın bu dönemini anlamak için sözü edilen yazarları ve eserlerini
incelemek yararlı olabilir. Bu makalenin konusu da Rus yaşantısının ve düşünce dünyasının Türk sinemasındaki izleridir;
özellikle son dönem Türk yönetmenleri arasında yer alan Zeki Demirkubuz’un ve Nuri Bilge Ceylan’ın filmlerindeki
yansımasıdır. Sözü edilen yönetmenlerin neredeyse bütün filmlerinde bu yazarların etkilerini görmek mümkündür.
Yönetmenlerinin Dostoyevski’den ve Çehov’dan esinlenerek yaptıkları birçok filmi vardır. Demirkubuz’un C Blok (1994),
Masumiyet (1997), Üçüncü Sayfa (1999), İtiraf (2001), Yazgı (2001), Bekleme Odası (2003), Kader (2006), Kıskanmak (2009),
Bulantı (2015), Kor (2016) gibi filmlerinin Dostoyevski’den, Ceylan’ın Koza (1995), Kasaba (1997), Mayıs Sıkıntısı (1999), Uzak
(2002), İklimler (2006), Üç Maymun (2008), Bir Zamanlar Anadolu’da (2011) ve Ahlat Ağacı (2018) gibi filmlerinin ise
Çehov’dan izler taşıdığı görülmektedir. Bunların bazılarını uyarlama olarak adlandırmak da mümkündür. Tabii ki bu filmlerin
tamamen bu yazarlardan etkilenerek yapıldığı söylenemez. Ayrıca bu çalışma kapsamında bu filmlerin tümünü bu gözle
eleştirmek de mümkün değildir. Makalenin sorununu, amaçlı örneklem yoluyla seçilen Yeraltı ve Kış Uykusu filmlerine Rus
yaşantısının ve düşüncesinin nasıl yansıdığı sorusu oluşturmaktadır. Demirkubuz’un Yeraltı (2012) filmi Fydor M.
Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar (1864) romanından; Ceylan’ın Kış Uykusu (2014) filmi ise Anton Çehov’un Karım ve İyi
İnsanlar (1882) öykülerinden esinlenme ya da uyarlamadır. Sözü edilen roman ve öyküler 1850 sonrası Rusya’nın dönüşüm
döneminde yazılmıştır. Bu nedenle öncelikle, tarihsel bir incelemeyle iki yazarın ve ilgili eserlerinin Rus yaşantısı ve düşünce
dünyasına dair söylediklerinin; sonrasında ise öykü ve karakter analizi ile bu yaşantının ve düşünce dünyasının ilgili filmlere
nasıl yansıtıldığının ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Kısaca ilk olarak sözü edilen yazarların da şahit olduğu Rusya’daki dönüşüm dönemi anlatılacak; ikinci olarak Dostoyevski’de ve Çehov’da yansımasını bulan ve sözü edilen dönüşüm döneminin
şekillendirdiği düşünce dünyası üzerinde durulacak ve son olarak da bu düşünce dünyasının sözü edilen yazarlar ve eserleri
yoluyla Yer Altı ve Kış Uykusu filmlerine nasıl yansıdığı ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu ortaya çıktığında 2000 yıllar sonrası
Türk sinemasının genel düşünsel eğilimini anlamak mümkün olacaktır. Çünkü Demirkubuz ve Ceylan kendisinden sonra gelen
birçok Türk yönetmeni etkilemiştir. Nitel bir çalışma olan bu bildiride veriler literatür taraması yoluyla elde edilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Rus Düşünce Dünyası, Rus Edebiyatı, Dostoyevski, Çehov, Türk Sineması, Yeraltı ve Kış Uykusu

Kaynakça

• Althusser, L. (2004). Sanat Üzerine Yazılar, A. Tümertekin ve Z. İlkgelen (Çev), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Behramoğlu, A. (2012) Büyük Oyunlar içinde, Oyun Yazarı Olarak Anton Çehov, 7-16, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Camus, A. (2004). Başkaldıran İnsan, T. Yücel (Çev), İstanbul: Can Yayınları.
• Camus, A. (2006). Sisifos Söyleni, T. Yücel (Çev), İstanbul: Can Yayınları.
• Çehov, A. (2012). Büyük Oyunlar, A. Behramoğlu (Çev). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çehov, A. (1997). Bütün Öyküler 3, M. Özgül (Çev), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Dostoyevski, F. M. (2003). Yeraltından Notlar, M. Özgül (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dostoyevski, F. M. (2012). Bir Yazarın Günlüğü II, K. Yükseler (Çev), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Engels, F. (2006). Engels’ten Londra’daki Margaret Harkness’e. A. Çalışlar, (Ed.), Sanat ve Edebiyat içinde (A. Çalışlar, Çev.). (58- 62) İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Engels, F. (2006). Goethe. A. Çalışlar, (Ed.), Sanat ve Edebiyat içinde (A. Çalışlar, Çev.). (171- 174) İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Freud, S. (2013). Uygarlığın Huzursuzluğu, H. Barışcan (Çev), İstanbul: Metis Yayınları.
• Freud, S. (2014). Sanat ve Sanatçılar Üzerine, K. Şipal (Çev), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gide, A. (1998). Dostoyevski. B. Onaran (Çev), İstanbul: Payel Yayınları.
• Lenin, V.I.U. (2006). L. N. Tolstoy ve Çağdaş İşçi Hareketi. A. Çalışlar, (Ed.), Sanat ve Edebiyat içinde (A. Çalışlar, Çev.). (223- 225) İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Lenin, V.I.U. (2006). Lev Tolstoy ve Dönemi. A. Çalışlar, (Ed.), Sanat ve Edebiyat içinde (A. Çalışlar, Çev.). (223- 225) İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Lukács, G. (2000). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, C. Çapan (Çev), İstanbul: Payel Yayınları.
• Lukàcs, G. (2011). Avrupa Edebiyatı ve Varoluşçuluk, V. Yıldırım (Çev), Ankara: Epos.
• Lukàcs, G. (2016). Estetik ve Politika içinde E. Gen, T. Belge ve B. Aksoy (Çev), Realizmin Akıbeti, 41-87, Ankara: İletişim Yayınları.
• Marx, K., Engels, F. ve Lenin, V. I. (2006). Sanat ve Edebiyat, A. Çalışlar (Çev). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Marx, K. (2007). Felsefenin Sefaleti, A. Kardam (Çev), Ankara: Sol Yayınları.
• Troyat, H. (2004). Dostoyevski, L. Gürsel (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zweig, S. (2007). Üç Büyük Usta, N. Ermiş (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• İdil, A. Mümtaz. (1989). Sovyet Romanı. Ankara: Yarın Yayınları. https://media.turuz.com/her_konu-2019-6/4732-Sovyet_Rumani-A_Mumtaz_idil-2000-140s.pdf Erişim Tarihi: 01.02.2019 http://zekidemirkubuz.com/Movie.aspx?MovieID=9 Erişim Tarihi: 01.02.2019 https://www.sapili.org/subir-depois/en/ln000359.pdf Erişim Tarihi: 26.11.2017