Erken Cumhuriyet Döneminde Modernleşme ve Ulus Kimliği İnşa Sürecinde Paranın Sembolik Değeri

Yıl 2022, , 163 - 177, 29.06.2022

İhsan Karlı , Zeynep Dondurucu

https://doi.org/10.46442/intjcss.1108181

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilk dönem, devlet eliyle gerçekleştirilen modernleşme hamlesi ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan farklı bir ulus kimliği yaratma ülküsü, toplumsal hayatın her aşamasında etkili olan bir toplumsal dönüşüm yaratmış olup; bu çalışmanın temel çıkış noktasını oluşturan paralar da sembolik bir değişim geçirmiştir. Bu sembolik değişimden hareketle, bu araştırmanın temel amacı M. Kemal Atatürk döneminde dolaşıma sokulan birinci emisyon banknotlar üzerinde toplumsal değişimin temelini oluşturan ve ulus kimliğinin inşasında kullanılan öğeleri ortaya koymaktır. Bu bağlamda çalışma içerisinde, 1927 yılında tedavüle giren birinci emisyon grubundaki 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralık banknotlar Roland Barthes’ın düzanlam ve yan anlam kavramları temel alınarak göstergebilimsel çözümleme yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda paralarda İslamiyet öncesi Türk Devletleri’ni kapsayan yeni bir tarih anlayışının yerleştirilmesi amacıyla Bozkurt metaforu, kurtarıcı ve kahraman Mustafa Kemal mitinin bir tezahürü olarak Atatürk portresi, cumhuriyetin yeni ve modern başkenti olarak Ankara ve Ankara ile ilintili semboller, Milli Mücadele sürecinde önem taşıdığı için yeni devletin ulusal kurtuluş tarihinin temelini oluşturan Sivas, Afyon, Sakarya gibi şehirlerin görüntüleri, yeni rejimin taşıyıcı kurumları olarak millet egemenliğine vurgu yapan Birinci Meclis ve Başbakanlık binası resimleri, modern cumhuriyetin iktisadi kalkınma hamlesinin bir uzantısı olarak köy, köylü, demiryolu göstergeleriyle birinci emisyon grubu banknotların ulus kimliğin inşası ve kademeli toplumsal dönüşüm sürecinde etkin sembolik araçlar olarak kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Değişim, Ulus Kimliği İnşası, Para, Erken Cumhuriyet Dönemi, Göstergebilim

Symbolic Value of Money in The Early Republic Period and in The Process of Modernization and National Identity Building

Öz

The first period when the Republic of Turkey was founded, the modernization move carried out by the state and the ideal of creating a national identity different from the Ottoman Empire created a social transformation that was effective in every stage of social life, so the money that constitutes the basic starting point of this study underwent a symbolic change. Based on this symbolic change, the main purpose of this research is to reveal the elements that formed the basis of social change and used in the construction of national identity on the first emission banknotes that were put into circulation during the period of M. Kemal Atatürk. In this context, the banknotes of 1, 5, 10, 50, 100, 500 and 1000 lira in the first emission group, which entered into circulation in 1927, were analyzed using the semiotic analysis method based on Roland Barthes' semantic and connotation concepts. As a result of the research, the metaphor of Bozkurt, Atatürk portrait as a manifestation of the myth of the savior and hero Mustafa Kemal, the symbols associated with Ankara and Ankara as the new and modern capital of the republic, in order to establish a new understanding of history that includes pre-Islamic Turkish states used in the coins analyzed, images of cities such as Sivas, Afyon, Sakarya, which constitute the basis of the national liberation history of the new state because of their importance, the pictures of the First Assembly and the Prime Ministry building that emphasize the national sovereignty as the carrier institutions of the new regime, as an extension of the economic development move of the modern republic, it was concluded that the emission group banknotes were used as effective symbolic tools in the construction of national identity and gradual social transformation process.

Anahtar Kelimeler

Social Change, Nation Identity Construction, Money, Early Republican Era, Semiotics

Kaynakça

• Ahmad, F. (2002). The making of modern Turkey. London: Routledge.
• Akçuraoğlu (Akçura), Y. (1933). Birinci Türk tarih kongresi. Ülkü Halkevleri Dergisi, 1 (1):1933: 23-29.
• Altun, E. (2019). Banknotlardan politikayı okumak: Cumhuriyet dönemi banknotlarına dair bir değerlendirme. Eğitim Bilim Toplum, 17 (68):51-72.
• Anderson, B. (1995). Hayali cemaatler (Çev. İ. Savaşır). İstanbul: Metis Yayınları.
• Aydın, S. (1998). Kimlik sorunu, ulusallık ve “Türk Kimliği”. Ankara: Öteki Yayınevi, Özgür Üniversite Kitaplığı: 16.
• Avcı, M. (2014). Atatürk dönemi demiryolu politikası. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 54:39-58.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri (Çev. M. ve S. Rifat). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Barthes, R. (2015). Bir deneme bir ders: Eiffel Kulesi ve açılış dersi (Çev. M. ve S. Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Barthes, R. (2016). Göstergebilimsel serüven. (Çev. M. ve S. Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Barthes, R. (2017). Görüntünün retoriği, sanat ve müzik. (Çev. Ayşenaz Koş ve Ömer Albayrak) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye'de çağdaşlaşma. A. Kuyaş (Der.). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat
• Billig, M. (1995). Banal nationalism. London: Sage.
• Caivano L. J (1998). Color and semiotics: a two-way street. Color Research & Application, 23(6): 390-401.
• Caivano L. J. ve Lopez, M. A. (2007). Chromatic identity in global and local markets: analysis of colours in branding. Colour: Design and Creativity. 1 (1), 2007: 1-14.
• Çakı, C. (2018). Roland Barthes'ın göstergebilimsel çözümlemesi ile Nazi propagandasında engelliler. SDÜ İFADE, 1(2): 66-91.
• Cherry, K. (2020). The color psychology of brown. https://www.verywellmind.com (14 Mart 2021 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• Demir, T. (1998). Cumhuriyet dönemi paralarında siyaset ve ideoloji 1923-1950. M. Sönmez (Der.) 75 yılda paranın serüveni içinde. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür-Tarih Vakfı Yayınları, 11-28.
• Demiryürek, M. (2013). Türkiye'de yabancı dil olarak fransızca öğretiminin tarihi gelişimi üzerine bir değerlendirme (1891-1928). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (1): 130-140.
• Dirven, R. (2003). Metonymy and metaphor: different mental strategies of conceptualisation. R. Dirven ve R. Pörings (Der). Metaphor and metonymy in comparison and contrast. Berlin: Mouton de Gruyter, 75-112.
• Doğaner, Y. (2004). Bir modernleşme modeli olarak Atatürk inkılapları, Atatürk Dergisi, 4(1): 153-187.
• Eisenstadt, S. N. (1999). Kemalist yönetim ve modernleşme: bazı karşılaştırmalı ve analitik görüşler. (Çev.M. Alakuş) J. M. Landau (Der.). Atatürk ve Türkiye'nin modernleşmesi içinde. İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Ergin, D. Y. (1991). Örnekleme. M.Ü Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3: 111-124.
• Fiske, J. (2010). Introduction to communication studies. London: Routledge.
• Gelgeç Bakacak, A. (2004). Cumhuriyet dönemi kadın imgesi üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 44:627-638.
• Geray, H. (2004). İletişim alanından örneklerle toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Guiraud, P (2016). Göstergebilim. (Çev. M. Yalçın) Ankara: İmge Kitabevi.
• Hewitt, V. H. ve Keyworth, J. M (1987). As good as gold. 300 years of British banknote design. London: British Museum Publications.
• Hewitt, V. H. ve Unwin, T. (2004). Reconstructing national identities: the banknotes of central and Eastern Europe in the 1990s”. E. Green vd. (Der.) Crisis and renewal in twentieth century banking içinde Ashgate: Aldershot, 254-275.
• Hobsbawm, E. J. (1993). 1780’den günümüze milletler ve milliyetçilik. (Çev. O. Akınhay) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ingham, G. (1999). Money is a social relation. S. Fleetwood (Der.). Critical realism in economics: development and debate içinde. London: Routledge, 103-124.
• Kartal, C. B. (2013). Ankara’nın başkent oluş sürecinde dönem basınında Ankara ve İstanbul: “makarr” ve “payitaht”. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1):75-88.
• Kaynar, M. K. (2001). Devletin ülkesi ve milleti. Ankara: Özgür Üniversite Yayınevi.
• Keş, Yusuf ve Turgut, B.F. (2015). Kültür ve sanatın yansıması para tasarımı: Osmanlı son dönem kaimeleri ve Cumhuriyet’in ilk emisyonları. Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1(2) :31-47.
• Köker, L. (2000). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köker, L. (2002). Kemalizm/Atatürkçülük: modernleşme, devlet, demokrasi. A. İnsel (Der.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt-2: Kemalizm içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 97-112.
• Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 54:185-210.
• Lauer, J. (2008). Money as mass communication: US paper currency and the iconography of nationalism. The Communication Review, 11 (2): 109-132.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye'nin doğuşu. (Çev. B. B. Turna) Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2000). Türkiye’de toplum ve siyaset (makaleler 1). M. Türköne ve T. Önder (Der). İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Öztaş, S. (2009). Atatürk dönemi tarih anlayışı ve tarih öğretimi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2:94-107.
• Parla, T. ve Davison. A. (2004). Corporatist ideology in Kemalist Turkey: progress or order?. New York: Syracuse University Press.
• Pekşen, A. (2014). Türk lirası banknotlarının görselliği üzerine. http://www.izinsizgosteri.net/asalsayi05/ali.peksen_05.html. (5 Mart 2021 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• Penrose, J. ve Cumming, C. (2011). Money talks: banknote iconography and symbolic constructions of Scotland. Nations and Nationalism, 17(4): 821-842.
• Peters, J. D. (1999). Speaking into the air: a history of the idea of communication. Chicago: University of Chicago Press.
• Pointon, M. (1998). Money and Nationalism. G. Cubitt (Der.). Imagining nations içinde. Manchester: Manchester University Press, 227-254.
• Polanyi, K. (1968). The semantics of money uses. G. Dalton (Der.). Primitive, archaic and modern economies. Essays of Karl Polanyi içinde. New York: Anchor Books, 175-203.
• TCMB. (2012). Türkiye’de banknot basımının tarihçesi. https://www.tcmb.gov.tr. (15 Mart 2021 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• TCMB. (t.y.). Kâğıt paranın tarihçesi. https://www.tcmb.gov.tr. (21 Mart 2021 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• TDK. (2021). https://sozluk.gov.tr/ (24 Mart 2021 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• Timur, T. (1997). Türk devrimi ve sonrası. Ankara: İmge Yayınevi.
• Türkeş, Ö. (2002). Güdük bir edebiyat kanonu. A. İnsel (Der.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt-2, Kemalizm içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 425-448.
• Türköne, M. (2006). Türk modernleşmesi. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Ünder, H. (2002). Atatürk imgesinin siyasal yaşamdaki rolü. A. İnsel (Der.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt-2, Kemalizm içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 138-155.
• Vardar, B. (2001). Dilbilimin temel kavram ve ilkeleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Webster, D. E. (1939). State control of social change in republican Turkey. American Sociological Review, 4 (2), 1939: 247-256.
• Wennerlind, C. (2001). Money talks, but what is it saying? Semiotics of money and social control. Journal of Economic Issues, 35(3): 557-574.
• Yıldız, A. (2002). Kemalist milliyetçilik. A. İnsel (Der.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt-2, Kemalizm içinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 210-234.
• Yılmaz, H. (2013). Becoming Turkish: nationalist reforms and cultural negotations in early Republican Turkey, 1923-1945. New York, Syracuse: Syracuse University Press.
• Yılmaz, M. ve Temizkan, M. (2013). Türkiye Cumhuriyeti’nde tedavüle sürülen banknotların göstergebilimsel çözümlemesi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 36: 86-131.
• Yılmaz, M. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde toplumsal değişimi posta pulları üzerinden okumak. Milli Folklor, 31(124):230-245.
• Yönter, P. (2002). Devrimlere karşı tepkiler (1923-1938). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Zelizer, V. (1989). The social meaning of money: special meanings. American Journal of Sociology, 95: 342- 377.
• Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A modern history, revised edition. London: I.B. Tauris.