Elvân Çelebi'nin Şiirlerinde Dinî Duygu Temaları

Yıl 2020, , 730 - 742, 31.12.2020

Nevzat Gencer

https://doi.org/10.46442/intjcss.806777

Öz

Elvân Çelebi; devrinde oldukça tanınmış ve halk tarafından büyük bir veli olarak kabul edilmiş bir zattır. Kesin olmamakla birlikte Baba İlyas’ın torunu olduğu için, Baba İlyas, Muhlis Paşa, Aşık Paşa sırasını takip ederek aile içerisinde şeyhlik makamına geçtiği tahmin edilmektedir. Elvân Çelebi’nin büyük dedesi Baba İlyas tarafından temsil edilen Vefâîlik tarikatına mensup olduğu sanılmaktadır. Halk arasında hem sağlığında hem de ölümünden sonra uzun boylu, zarif görünümlü genç bir adam ya da nur yüzlü yaşlı bir ihtiyar suretinde muhtaç insanlara yardım ettiğine dair halk arasında menkıbeler anlatılmıştır. Ayrıca şöhretinin vefatından sonra da devam ettiği kayıtlardan anlaşılmaktadır. Çeşitli eserlerde onun büyük bir veli oluşunun ve mutasavvıf yönünün yanı sıra şair yönüne de vurgular yapılmıştır. Elvân Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye ve kendisine atfedilen bazı şiirler dışında günümüze kadar ulaşan bir eseri bulunmamaktadır. Bu çalışmada; ona atfedilen şiirlerden bazıları ele alınmış ve söz konusu şiirlerde dinî duygunun yansımaları incelenmiştir. Şiirlerde geçen dinî duygu temaları din psikolojisi ve tasavvuf psikolojisi literatüründen yararlanarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Araştırma sonunda, Çelebi’nin seçilen şiirlerinde dünyanın geçiciliği, aşkın tecrübesi, ölüm hakikati ve Çelebi'nin eliyaya karşı bakış açısının ele alındığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Elvân Çelebi, Şiirler, Dinî Duygu, Tasavvuf Psikolojisi

Kaynakça

• Acar, M. C. (2019). Tasavvuf Psikolojisinin Dindarlığın Tecrübî Boyutu Kapsamında Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Tanım İhtiyacı. Artuklu Akademi 6(2), 209-228.
• Apaydın, H. (2005). Aşık Veysel Şatıroğlu’nda Dini Tecrübe. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V(3), 179-191.
• Arvas, F. B. (2017). Psikolojide ve İslam Düşünce Geleneğinde Mutluluk Kavramı: Karşılaştırmalı Bir Çalışma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6(4), 109-128.
• Attâr, F. (2005). Tezkiretü’l-Evliya, Evliya Tezkireleri. Çev.: Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Bakış, R. 2010). Hallâc’a Göre Varlık ve Dînî Tecrübe. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2010.
• Cengil, M. (2010). Tasavvufi Yaşantı (Halveti-Uşşaki Topluluğu Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Araştırma). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Certel, H. (2011). Din Psikolojisi. Isparta: Tuğra Ofset.
• Çelik, İ. (2009). Türk Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40, 119-146.
• Durmaz, G. (2005). Dîvân Şiirinde Rind. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 6(8), 57-76.
• El- Aclûnî, İ. B. M. (1351). Keşfü’l-hafâ. c. II. Beyrut.
• Erginli, Z. (2006). Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15(2), 1-64.
• Erünsal, İsmail E. ve Ocak, Ahmet Yaşar. Elvân Çelebi Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye (Baba İlyâs-ı Horasanî ve Ailesinin Menkabevî Tarihi). İstanbul: İÜEF Yay., 1984.
• Eşrefoğlu R. (2012). Müzekki’n-Nüfûs. 4. Baskı. Haz. Abdullah Uçman. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Fenton, P. B. (2007). Yahudi Mistisizmi ve İslam Tasavvufunda Evliyâ Hiyerarşisi. Çev.: Salih Çift. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16(2), 369-391.
• Frager, R. (2011). Kalp, Nefs ve Ruh. Çev.: İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Fromm, E. (2003). Sahip Olmak Ya Da Olmak. Çev.: Aydın Arıtan. İstanbul: Arıtan yayınları.
• Gazali. (t.y.) İhya-i Ulum’id-Din. Çev.: Ali Arslan. İstanbul: Merve Yayınları.
• Gencer, N. (2018). Öznel iyi oluş: genel bir bakış. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11(3), 2621-2638. doi: 10.17218/hititsosbil.457382 Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3(3), 151-165.
• Hökelekli, H. (2012). Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
• Karaca, F. (2011). Din Psikolojisi, 1. Baskı. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• Kayıklık, H. (2014). Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. 2. Baskı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Köksal, M. F. (2020). Elvân Çalebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. erişim 20 Ocak 2020, http://www. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=828.
• Köksal, M. F. (2005). Elvân Çalebi’nin Şiirleri ve Şairliği. Klasik Türk Şiiri Araştırmaları içinde. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köse, A. (2012). Enteller Aleykümselam Der mi?. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kurnaz, C. (1992). Bülbül. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 6 içinde. s. 485-486. İstanbul: TDV Yayınları.
• Meadow, M. J. ve Kahoe, R. D. (1984). Psychology of religion: religion in individual lives. New York: Harper & Row.
• Ocak, A. Y. (1995). Elvân Çelebi. İslâm Ansiklopedisi. İçinde. C. XI. İstanbul: TDV Yayınları.
• Peker, H. (2011). Din Psikolojisi. 6. Baskı. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Seligman, M. E. P. (2007). Gerçek Mutluluk. Çev.: Semra Kunt Akbaş. Ankara: HYB Yayınları.
• Sevinç, İ. (2015). Esma-i Hüsna’dan el-Vedud İsminin Din Öğretimine Konu Edilmesi ve Ders Uygulama Örneği. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 26, 91-124.
• Soysaldı, İ. (2006). Sufilerin Ölüme Yaklaşımı. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16(16), 135-148.
• Topçu, N. (2018). İslâm ve İnsan, Mevlana ve Tasavvuf. 14. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uludağ, S. (1991). Aşk. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 4. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2003). Masiva. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 28. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yakıt, İsmail. Batı Düşüncesi ve Mevlânâ. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1993.
• Yargıcı, A. (2002). Kur’an’ın Önerdiği İdeal İnsan Modelinin Oluşmasında Sevginin Rolü. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Yavuz, K. (1990). Yunus Emre’nin İç Benine Dini ve Psikolojik Yaklaşımlar. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, 12-21.
• Yıldız, M. (2001). Dindarlığın Tanımı ve Boyutları Üzerine Psikolojik Bir Çalışma. Tabula-Rasa Felsefe ve Teoloji 1(1), 19-42.
• Yılmaz, H. K. (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.