Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Tıp Metni: Kitāb-ı Keḥḥāl-nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 15 - 24, 01.12.2015

Zahide Parlar

Öz

Bu çalışmada, yazarı ve istinsah tarihi belli olmayan, dil özellikleri incelendiğinde Eski
Anadolu Türkçesi dönemine ait olduğu tespit edilen Kitāb-ı Keḥḥāl-Nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn
adlı tıp yazması çeşitli yönleriyle tanıtılacaktır. Sekiz makalâttan oluşan eser göz hastalıkları
üzerine kapsamlı bir eser oluşturma gayesiyle farklı tıp kitaplarından derlenerek
hazırlanmıştır. Eserin ilk iki makalâtında sağlığı korumanın yolları, insanın yaradılışı, gebelik
ve doğum süreci, kafatasının anatomisi, baş ağrılarının teşhis ve tedavisinden bahsedilmiştir;
diğer altı bölümünde göz ile ilgili hastalıkların sebepleri, teşhisi ve tedavisinde kullanılacak
ilaçlar terkipleri ile birlikte anlatılmıştır. Eserin içerdiği pek çok anatomi, botanik, eczacılık
vb. teriminden dolayı Türk dili ve kültürü yanında tıp ve bilim tarihi gibi farklı bilim dalları
için de dikkate değer bir eserdir. Teşhis ve tedavilerde kullanılan Türkçe terimler ise
Türkçenin hem terim karşılamadaki gücünü hem de bilim dili olma yolundaki adımlarını
göstermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Kitāb-ı Keḥḥāl-nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn, Eski Anadolu Tükçesi, tıp yazmaları, tıp tarihi, kehhâl-nâme, göz hastalıkları ve tedavileri, tıp terimleri

The Medicine Text of Old Anatolian Turkish: Kitāb-ı Keḥḥāl-nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn

Öz

In this study, it is aimed to introduce the medicine manuscript titled Kitâb-ı Kehhâl-Nâme-i
Nüru’l-Uyûn, whose author and copy date aren’t known but when its language proporties
investigated it is understood that its date backs to the period of Old Anatolian Turkish. What
seems clear, the manuscript consisted of eight sections prepared by compiling from different
medicine books to create a comprehensive work about eye diseases. In the first two sections
of the work, it is seen that the manuscript mentions the ways of protecting health, creation of
men, pregnancy and birth process, the anatomy of skull, diagnosis and treatment of headache.
In the other six sections, the causes, the diagnosis and the drugs used for its curation of the
illness about eyes are explained with their composition. Because of numerous terms of
anatomy, botany and pharmacy used in this work, we can say that it is important for not only
Turkish language and culture but also various disciplines such as medicine and the history of
science. As for the Turkish terms used for diagnosis and treatments, they are very important
in terms of indicating both efficiency of Turkish to meet terms and its steps in the path to
becoming scientific language.

Anahtar Kelimeler

Kitāb-ı Keḥḥāl-nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn, The Old Anatolian Turkish, medicine manuscript, history of medicine, kehhâl-nâme, eye diseases and their treatments

Kaynakça

• Akkiraz ZA (2011). Kitābu Emrāżi’l-ʿAyn (İnceleme-Metin-Dizin), Cumhuriyet Üniversitesi,
• Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas. Argunşah M (1999). Tuhfe-i Murâdî (İnceleme- Metin- Dizin), TDK Yayınları, Ankara.
• Bayat AH, Okumuş N (2004). Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Mürşid (Göz Hastalıkları),
• Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Bişkin HV (2010). Vasiyyetnâme-i Kehhâlîn, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde. Canpolat M, Önler Z (2007). İshak Bin Murad Edviye-i Müfrede, TDK Yayınları, Ankara.
• Doğan Ş (2010). “Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri”, Turkish
• Studies, Volume 5/1 Winter. Gümüşatam G (2009). 15. Yüzyıl Tıp Kitaplarından Tertî-i Muʿâlece’nin Söz Varlığı, Dil ve Anlatım Özellikleri, Turkish Studies, Volume 4/8, Fall.
• Kitâb-ı Kehhâl-nâme-i Nûru’l-Uyûn, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Efendi-Tıp, No: 254. Önler Z (1998). “XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Söz Varlığı”, Kebikeç, Ankara.
• Türkmen S (2006). Eski Anadolu Türkçesinde Tıp Terimleri, Basılmamış Doktora Tezi,
• Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale. Uzel İ, Suveren K (1988). “İlk Türkçe Tıp Yazmalarına Genel Bir Bakış”, Tıp Tarihi
• Araştırmaları, s. 2, İstanbul. Yaylagül Ö (2010). Ebvâb-ı Şifâ, KÖKSAV, Ankara: KÖKSAV Yayınları.