Sağlık Çalışanlarında Psikososyal Risk Faktörlerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2016, Özel Sayı 1, 66 - 82, 01.08.2016

Harun Kırılmaz , Songül Yorgun Ahmet Atasoy

Öz

Amaç: Bu araştırma sağlık çalışanlarında psikososyal risk faktörlerini belirlemek amacıyla
yapılan tanımlayıcı çalışmadır. Yöntem: Ağustos 2015 - Eylül 2015 tarihleri arasında Bolu
Eğitim ve Araştırma Hastanesinde yapılmıştır. Kontrol listeleri European Community
Programme for Employment and Social Solidarity (2011) kapsamında yayımlanan
“Occupational health and safety risks in the healthcare sector” isimli yayından alınmıştır. 90
maddelik kontrol listesinin cronbach alpha değeri 0.71’dir. Verilerin analizinde SPSS 18
programı kullanılmıştır. Veriler yüzde, ± standart sapma ve ortalama ile ifade edilmiştir.
Bölümlerin toplam risk puanları 1-5 puan arası “risk yok”, 6-10 puan arası “artan risk”, 11-15
puan arası ise “yüksek risk” olarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Katılımcıların % 85,2’si
hemşire, % 59,1’i lisans mezunu, % 87’si kadın, % 43,5’i hizmet yılı 5 yıldan az süredir görev
yapmaktadır. Hastanede görev yapan sağlık çalışanların % 66,1’inde tükenmişlik, %
42,6’sında mobbing ile ilgili risk faktörleri yüksek düzeyde, % 76,5’inde stres ve şiddet
artmış risk düzeyindedir. Hekimlerin % 75’inde tükenmişlik, % 25’inde stresle ilgili yüksek
düzeyde risk faktörleri, % 83,3’ünde mobbing ve şiddetle ilgili artmış düzeyde risk faktörleri
tespit edilmiştir. Sonuç: Sağlık çalışanların % 66,1’inde tükenmişlik, % 42,6’sında mobbing
ile ilgili risk faktörleri yüksek düzeyde, % 76,5’inde stres ve şiddet artmış risk düzeyindedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık çalışanı, risk, psikososyal faktörler

A Research on Determination of Psychosocial Risk Factors in Health Employee

Öz

Aim: This research is a descriptive study conducted with the purpose of detecting the
psychosocial risk factors in health employees. Method: It has been conducted between the
dates of August 2015 – September 2015 in Bolu Training Research Hospital. Control lists
have been taken from the book named “Occupational health and safety risks in the healthcare
sector” that has been published within the scope of European Community Programme for
Employment and Social Solidarity (2011). Cronbach alpha value of the 90-item control list is
0.71. In the analysis of the data SPSS 18 has been used. The data has been stated with
percentage, ± standard deviation and average. The total risk points of the parts have been
evaluated as it follows: 1-5 points “no risk”, 6-10 points “increased risk”, and 11-15 points as
“high risk”. Findings: 85.2% of the participants are nurses, 59.1% are graduates of bachelor
degree, 87% are female, and 43.5% are served for less than 5 years. Among the employees in
the hospital, in 66.1% exhaustion, in 42.6% risk factors related to mobbing are at high level,
in 76.5% stress and violence is at increased risk level. In 75% of the doctors exhaustion, in
25% risk factors at high level related to stress, in 83.3% mobbing and risk factors at the
increased level related to mobbing and violence have been detected. Result: Among the health
employees exhaustion is in 66.1%, risk factors related to mobbing are at high level in 42.6%
and stress and violence are at increased risk level in 76.5%.

Anahtar Kelimeler

Health employee, risk, psychosocial factors

Kaynakça

• Aktuğ İY, Susur A, Keskin S, Balcı Y, Seber G (2006). Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Çalışan Hekimlerde Tükenmişlik Düzeyleri. Osmangazi Tıp Dergisi, 28(2): 91- 101.
• Akvardar Y, Türkan A, Çakmak D (2002). Doktorlar Arasında Madde Kötüye Kullanımı Bir Sorun Mu? Türk Psikiyatri Dergisi, 13: 238-244.
• Aksu G, Acuner A, Tabak R (2002). Sağlık Bakanlığı Merkez ve Taşra Teşkilatı Yöneticilerinin İş Doyumuna Yönelik Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 55(4): 271-282.
• Alacacıoğlu A, Yavuzsen T, Diriöz M, Öztop İ, Yılmaz U (2009). Burnout in nurses and physicians working at an oncology department. Psycho-Oncology, 18: 543-548.
• Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Ayakta Şerifi B (2005). AİBU Tıp Fakültesi Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 4(2): 55-65.
• Anderson JL (1994). Treatment Considerations For The Addicted Nurse. Behavioral Health Management, (14): 22-26.
• Annagür B (2010). Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Risk Faktörleri, Etkileri, Değerlendirilmesi ve Önlenmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(2): 161-173.
• Arcak R, Kasımoğlu E (2006). Diyarbakır Merkezdeki Hastane ve Sağlık Ocaklarında Çalışan Hemşirelerin Sağlık Hizmetlerindeki Rolü ve İş Memnuniyetleri. Dicle Tıp Dergisi, 33(1): 23-30.
• Arıkan F, Köksal CD, Gökçe Ç (2007). Work-related stress, burnout, and job satisfaction of dialysis nurses in association with perceived relations with Professional contacts. Dialysis & Transplantation, 4: 1-7.
• Aslan H, Aslan O, Kesepara C, Alparslan N, Ünal M (1997). Kocaeli’nde Bir Grup Sağlık Çalışanında İşe Bağlı Gerginlik, Tükenme ve İş Doyumu. Toplum ve Hekim, 12(82): 24-29.
• Avşaroğlu S, Deniz ME, Kahraman A (2005). Teknik Öğretmenlerde Yaşam Doyumu, İş Doyumu ve Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14): 115-129.
• Ayrancı U, Yenilmez C, Balcı Y, Kaptanoğlu C (2006). Identification of violence in Turkish health care settings. Journal of Interpersonal Violence, 21(2): 276-296.
• Bakan İ, Büyükbeşe T (2004). Çalışanların İş Güvencesi ve Genel İş Davranışları İlişkisi: Bir Alan Çalışması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (23): 35-59. Balcı A (2000). Öğretim Elemanının İş Stresi: Kuram ve Uygulama. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Baltaş A, Baltaş Z (2004). Stres ve Başa Çıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bartram J, Joiner TA, Stanton P (2004). Factors Affecting The Job Stress of Australian Nurses: Implications For Recruitment and Retention. Contemporary Nurse, 17(3): 293-304.
• Barutçugil İ (2005). Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi. İstanbul: Kariyer Yayınları.
• Bekar ÖE (2014). Bağımlılık Yapıcı Madde Kullanımı Olan Hemşireler ve Hemşirelik Hizmetleri Yönetiminin Yaklaşımı: Bir Literatür İncelemesi. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 1(1): 43-47.
• Björkqvist K (2001). Social defeat as a stressor in humans. Physiology & Behavior, 73: 435- 442.
• Buğdaycı R, Kurt Ö, Şaşmaz T, Öner S (2005). Mersin İlinde Görev Yapan Pratisyen ve Uzman Hekimlerde Ruhsal Tükenmişlik Durumu ve Etkileyen Faktörler. Sağlık ve Toplum, 15(2): 25-32.
• Ceyhun, GÇ (2006). Gemi Adamlarının Stres Düzeyleri ve İş Doyumları Arasındaki İlişki: Bir Denizcilik Şirketinde Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cox HC (1987). Verbal abuse in nursing: report of a study. Nursing Management, 18: 47-50.
• Çimen M, Ergin C (2001). Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 43(2): 169-176.
• Çobanoğlu Ş (2005). Mobbing: İş Yerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Devebakan N (2007). Özel Sağlık İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği. Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilman T (2007). Özel Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Duygusal Tacize Maruz Kalma Durumlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Draper J, Halliday D, Jowett S, Norman I, Watson R, Wilson-Barnet J, Normand C, O’Brien K (2004). NHS Cadet Schemes: Student Experience, Commitment, Job Satisfaction and Job Stress. Nurse Education Today, 24(2) : 219-228.
• Duymaz EK (1999). Yönetici Hemşirelerde Yönetsel Stres Ölçeği Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Ebrinç S, Açıkel C, Başoğlu C, Çetin M, Çeliköz B (2002). Yanık Merkezi Hemşirelerinde Anksiyete, Depresyon, İş Doyumu, Tükenme ve Stresle Başa Çıkma: Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 3(3): 162-168.
• Eren E (2004). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Ergeneli A, Eryiğit M (2001), Öğretim Elemanlarının İş Tatmini: Ankara’da Devlet ve Özel Üniversite Karşılaştırması. H.Ü. İİBF Dergisi, 19(2): 159-178.
• Erkol H, Gökdoğan MR, Erkol Z, Boz B (2007). Aggression and violence towards health care providers--a problem in Turkey? Journal of Forensic and Legal Medicine, 14(7): 423-428.
• European Community Programme for Employment and Social Solidarity (2011). Occupational
• http://www.eurogip.fr/en/projects/eu-official-documents-eurogip/3499-occupational-health
• and-safety-risks-in-the-healthcare-sector (10 Ocak 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• Sector. Ferrinho P, Biscaia A, Fronteira I, Craveiro I, Antunes AR, Conceição C (2003). Patterns of perceptions of workplace violence in the Portuguese health care sector. Human Resources for Health, 1: 1-11.
• Fronteira I, Craveiro I, Antunes AR, Conceiçao C, Flores I, Santos O (2003). Patterns of perceptions of workplace violence in the Portuguese health care sector. Human Resources for Health, 1: 1-11.
• Geçici NB, Sağkal T (2011). Ödemiş’te Çalışan Hemşirelerin Mobbinge Maruz Kalma Durumlarının İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 4(1): 53- 62.
• Genç N (2004). Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gök İ (2009). Çalışma Yaşamının Önemli Bir Sorunu: Örgütsel Stres. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 27(2): 429-448.
• Griffith J (1999). Substance Abuse Disorders in Nurses. Nursing Forum, 34(4): 19-28.
• Günüşen, NP, Üstün B (2010). A RCT of Coping and Support Groups to Reduce Burnout among Nurses. International Nursing Review, (57): 485-492.
• ILO (2001). Definition of occupational health adopted by the Joint ILO/WHO Committee on Occupational Health. http : // www.ilo.org / safework_bookshelf / english ? content & nd = 857170174 (15 Ocak 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır).
• Işıkhan V (2004), Çalışma Hayatında Stres ve Başa Çıkma Yolları. Ankara: Sandal Yayınları. Işıkhan V, Çömez T, Danış MZ (2004). Job Stress and Coping Strategies in Health Care Professionals Working With Cancer Patients. European Journal Oncology Nursing, 8(3): 234-244.
• Işıklı S, Irak M (2002). Türkiye’de Madde Kullanımı ve Bağımlılığı Profili Araştırması: 2002 Yılı Madde Kullanımı Geniş Alan Araştırması. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Kalemoğlu M, Keskin Ö (2006). Burnout syndrome at the emergency service. Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine, 14: 37-40.
• Karabulut S (1996). Yönetimde Üç Boyut. İstanbul: Araştırma Koordinasyon Merkezi.
• Karwowski W, Jang RL, Rodrick D, Quesada PM, Cronin SH (2005). Self-Evaluation of Biomechanical Task Dementia, Work Environment and Perceived Risk of İnjury by Nurses: A Field Study. Occupational Ergonomics, 5(1): 13- 27.
• Kebapçı A, Akyolcu N (2011). Acil Birimlerde Çalışan Hemşirelerde Çalışma Ortamının Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 11(2): 59-67.
• Köse Baloğlu M (2001). Denizli İl Merkezindeki Hastanelerde Çalışan Hemşirelerde Psikoaktif Madde Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Leong CS, Furnham A, Cooper CL (1996). The Moderating Effect Of Organizational Commitment On The Occupational Stress Outcome Relationship. Human Relations, 49(10): 1345-1363.
• Mayhew C, Chappell D (2001). Occupational violence: types, reporting patterns and variations between health sectors. Taskforce on the prevention and management of violence in the workplace. Discussion Paper No 1, University of NSW, Kensington, Australia.
• Mollaoğlu M, Kars Fertelli T, Özkan Tuncay F (2010). Hastanede Çalışan Hemşirelerin, Çalışma Ortamlarına İlişkin Algılarının Değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 15(5): 17-30.
• Mollaoğlu M, Kars Fertelli T, Özkan Tuncay F (2005). Hemşirelerde Otonomi ve Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Toplum ve Hekim, 20(4): 259-266.
• Mollaoğlu M, Yılmaz M, Kars T (2003). Hemşirelerde Tükenmişlik (Burnout) Sendromu. Toplum ve Hekim, 18(4): 288-292.
• Monroe TB, Kenaga H, Dietrich MS, Carter MA, Cowan RL (2013). The Prevalence of Employed Nurses İdentified or Enrolled İn Substance Use Monitoring Programs. Nursing Research, 62(1): 10-15.
• Nehir S (2003). Ankara İlindeki Hastanelerin Yoğun Bakım Ünitelerinde Çalışan Hemşirelerin İş Ortamındaki Stres Etkenleri ve Kullandıkları Baş Etme Yöntemlerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Oğuzberk M, Aydın A (2008). Ruh Sağlığı Çalışanlarında Tükenmişlik. Klinik Psikiyatri, 11: 167-179.
• Okanlı A, Karakaş SA, Özkan H (2011). The relationship between mobbing and assertiveness in nurses. HealthMED, 5(3): 609-615.
• Özabacı N (1990). Tedavi Edici Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Hemşirelerde Görülen Meslek Hastalıkları ve Nedenlerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Özdevecioğlu M (2004). Sosyal Destek ve Yaşam Tatmininin Mesleki Stres Üzerindeki Etkileri: Kayseri’de Faaliyet Gösteren İşletme Sahipleri İle Bir Araştırma. H.Ü. İİBF Dergisi, 22(1): 209-233.
• Özgür İlhan İ, Demirbaş H, Doğan YB (2005). Çıraklık Eğitimine Devam Eden Çalışan Gençlerde Alkol Kullanımı Üzerine Bir Çalışma. Türk Psikiyatri Dergisi, 16(4): 237-244.
• Özkan Ş (2008). Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğinin Hekim ve Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Olan Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Parlar S (2008). Sağlık Çalışanlarında Göz Ardı Edilen Bir Durum: Sağlıklı Çalışma Ortamı. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(6): 547-554.
• Raitano RE, Kleiner BH (2004). Stress Management: Stressors, Diagnosis and Preventative Measures. Management Research News, 27(4/5): 32-38.
• Randle J (2003). Bullying in the Nursing Profession. Journal of Advanced Nursing, 43(4): 395-401.
• Rodham K (2002). Work Stress: An Exploratory Study of The practices and perceptions of Female Junior Healthcare Managers. Journal of Nursing Management, 10(1): 5-11.
• Rutherford A, Rissel C (2004). A survey of workplace bullying in a health sector organisation. Australian Health Review, 28: 65-72.
• Sayıl I, Haran S, Ölmez Ş, Özgüven HD (1997). Ankara Üniversitesi Hastanelerinde Çalışan Doktor ve Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyleri. Kriz Dergisi, 5(2): 71-77.
• Selye H (1956). The Stress of Life. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Sever A (1997). Hemşirelerin İş Stresi İle Başa Çıkma Yolları ve Bunun Sonuçlarının Araştırılması. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Sinat Ö (2007). Psikiyatri Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerde Tükenmişlik Düzeyinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Şengül C, Herken H (2009). Genetikten Epigenetiğe Alkol Bağımlılığı. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10(3): 239-245.
• Tan M, Polat H, Akgün Şahin Z (2012). Hemşirelerin Çalışma Ortamlarına İlişkin Algılarının Değerlendirilmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, (4): 67-78.
• Taycan O, Kutlu L, Çimen S, Aydın N (2006). Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Depresyon ve Tükenmişlik Düzeyinin Sosyodemografik Özeliklerle İlişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7(2): 100-108.
• Taze S (2008). Acil Servis ve Yoğun Bakım Ünitelerinde Çalışan Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyinin Belirlenmesi. Yüksek lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Tınaz P (2011). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). İstanbul: Beta Yayınları.
• Tunç T (2009). Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ile Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği Arasındaki İlişki: Bir Üniversite Hastanesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turaç İS, Şahin B (2014). Mobbinge Maruz Kalma Durumunun Belirlenmesi: Hemşireler Üzerine Bir Çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1): 87- 112.
• Üye C (2009). Hemşirelerin Yöneticileri Tarafından Mobbing Davranışları İle Karşılaşma Durumlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Yargıç İ (2009). Sağlık Çalışanlarında Bağımlılıkla İlgili Sorunlar ve Çözüm Yolları. Klinik Gelişim Dergisi, (22): 84-87.
• Yıldırım D (2009). Bullying among nurses and its effects. International Nursing Review, 56: 504-511.
• Yıldırım A, Yıldırım D (2007). Mobbing in the workplace by peers and managers: mobbing experienced by nurses working in health care facilities in Turkey and its effect on nurses. Journal of Clinical Nursing, 16: 1444-1453.