Hanefi-Mâturîdî Düşüncede Kelâm ve Usulü’l-Fıkh İlişkisi

Yıl 2016, Özel Sayı 1, 344 - 352, 01.08.2016

İsmail Şık

Öz

Kelâm ilmi ve Usulu’l-Fıkh yani İslam Hukuk Felsefesi ilimleri Müslümanların bilim dünyasına kazandırdığı, sistematik düşünceye dayalı felsefi birikim gerektiren teori ve pratiğin birleştirildiği ilimlerdir. Mâtûridi kelâm düşüncesini anlayabilmek için Ebû Hanife’nin Fıkıh Usulü ve Kelâm ilimlerini nasıl değerlendirdiğini bilmek oldukça önemlidir. Ebû Hanife her iki ilim için önem arz eden “fıkh” kavramına sıklıkla vurgu yapar ve bu kavramı “kişinin hak ve sorumluluklarını bilmesi” şeklinde tanımlar. Bu tanımın insan yaşamı dikkate alındığında oldukça önemli bir alanı kapsadığı görülecektir. Bu bağlamda Ebû Hanife’nin, “el-Fıkhu’l-Ekber” tabirini Kelâm ilmi için kullanmasından bununla “itikad sahasında doğru ve güvenilir olanı bilmek” manasını kastettiği ortaya çıkar. Nitekim İlk dönemlerde “fıkh” kavramı, itikad, amel ve ahlak alanını kuşatan geniş bir sahayı ifade etmektedir. Kişinin lehinde ve aleyhinde olanı bilmesi demek olan fıkıh kavramının itikadi konulardaki kısmına “el-Fıkhu’l-Ekber”, ameli alandaki kısmına “el-Fıkhu’l-Ahkâm” denmiştir. Yine Ebû Hanife’ye ait “dinde fıkıh, ahkâmda fıkıhtan daha iyidir” görüşü onun bakış açısını göstermektedir. Nitekim dinde derinleşmek tabiri Hanefi-Mâturidi geleneğinde İlm-i Tevhid’de derinleşmek olarak kabul edilmiştir. O bu yüzden ilmihal kavramını amele dâhil hükümlerin öğretildiği Fıkıh ilmi olarak değil, imana dâhil hükümlerin öğretildiği İlm-i Tevhid olarak açıklamıştır. Bu anlayış daha sonraki dönemlerde de devam etmiştir. Hanefiler arasında “Dinde fıkıh olan Tevhid İlmi, şeri’ meselelerden ibaret olan Fıkıh İlminden üstündür” prensibi benimsenmiştir. Böylelikle klasik dönem Mâturîdi kelâm anlayışına hâkim olan “Kişinin ilmihal bilgisi öğrenmesi farzdır” ibaresi ile kastedilenin, iman hükümlerinin öğrenilmesi olduğu açıktır

Anahtar Kelimeler

Hanefilik, mâturidilik, kelam, usülü’l-fıkh

Relationship Between Theology and Method of Law in Thought of Hanafi -Maturidite

Öz

Usulü'l-Fiqh and theology are two important branches of science that Muslim has brought to this sciences. This theory is based on the systematic accumulation that requires philosophical thought and the practice of science are combined. Abu Hanifa, which is important for both science "jurisprudence" emphasizes the concept and the concept of "people know their rights and responsibilities" in the form of definitions. Considering that human life will be seen that this definition covers a large area from a religious perspective. In this context, Abu Hanifa, "al-Fıkhu'l-Akbar" with it for the use of the so-called scientific theology "creeds field know that accurate and reliable" means to reveal that he actually meant. Indeed, in the first term "fiqh" concept, creeds, and deeds it was to express a large area surrounding the ethics. In favor of the theological issues and the concept of canon law, which means that people know what is against "al-Fıkhu'l-Akbar", action on the part of the field, "al-Fıkhu'l-Ahkam" was called. Hanafi fiqh in the religion of Tewhed science, sherry 'is superior to merely a matter of fiqh principle that has been adopted. Classical period, which was the dominant theological understanding Maturidi "People's scientific status information is obligatory to learn" what is meant by the phrase, appeared to be learning the faith provisions

Anahtar Kelimeler

hanefism, maturidite, theology, procedures of jurisprudence

Kaynakça

• Acimamatov,Z. (2005). Ebû Hanife Ve Fergana Vadisindeki Etkisi, AÜSBE,(Basılmamış Doktora Tezi)
• Ahmed, E. (1969). Zuhru’l-İslam, Beyrut.
• Atay, H. (1992). İslâm’ın İnanç Esasları, Ankara. (2003). “Ebû Mansur el-Mâturîdî ve Bilgi
• Kuramı”, İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik, Ed: Sönmez Kutlu, Ankara: Kitâbiyat. Ay, M. (2006). Şadru’ş-Şeria’ da Varlık, Ankara: Kitâbiyât.
• Barthold, W. (1992). İslam Medeniyeti Tarihi, İzah ve Düzeltmeler: Fuat Köprülü, TTKB, Ankara.
• Bağdadi, A. (1990). el-Fark beyne’l-Fırâk, Beyrut.
• Beşer, F. (2006). “Bir Bilgi Türü Olarak Fıkıh ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi”, Usul-İslam
• Araştırmaları, Ocak-Haziran, Sayı V: 33-62. Beyâdi, K. (1992). İşâretü’l-Merâm an İbâretü’l-İmam, Beyrut.
• Cürcâni, SŞ.(2001). Şerhu’l-Mevâkıf, Beyrut.
• Çalışkan, İ. (2006). “Fıkıh İlminin Mahiyeti ve Tarihi Gelişimi”, Fıkıh, Ankara: İlitam- Ankuzem.
• Beyazizâde Ahmed Efendi, İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin İtikadi Görüşleri, çev: İlyas Çelebi, İstanbul 2010.
• Çelebi, İ. (2002). “Risaleleri ve İtikadi Görüşleri ile İmam-ı Azam Ebû Hanife”,İslamî.
• Araştırmalar Dergisi, Ankara, Cilt. 15, sayı 1-2. Demir, H. (2000). “Klasik İlim Sınıflandırmaları ve Kelam İlminin Konumu”, Kelam İlminin
• İşlevselliği ve Günümüz Kelam Problemleri, Kelam ABD Toplantısı, İzmir. Düzgün, ŞA. (2005). “Bilgi”, Sistematik Kelam, Ed: Ahmet Akbulut, İlitam, Ankara. (2008).
• Varlık ve Bilgi Aydınlanmanın Keşif Araçları, Beyaz Kule, Ankara. Düzgün, ŞA., - Ay, M. (2005), “Kelam İlminin Doğuşu, Gelişimi ve İslami ilimler
• İçerisindeki Yeri”, Sistematik Kelam, İlitam, Ankara. Ebû H. (1981). Fıkhu’l-Ebsât, çev: Mustafa Öz, İstanbul.
• Evkuran, M. (2005), Sosyal Bilimler Mantığı ve Kelam, Ankara Okulu Yay, Ankara.
• Farabi, Muhammed b. Tarkan (1995). el-Medinetü’l-Fâzıla, thk: Nasri Nadir, Beyrut.
• (1996) İhsânu’l-Ulum, Beyrut.
• Fazlurrahman ( 2001), Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev: Salih Akdemir, Ankara Okulu Yay, Ankara.
• Gazali (1322). el-Müstesfâ min İlmi’l-Usûl, Mısır.
• Gıvanof, J. (2003), “Fırak Edebiyatında İmamı Ebu Hanife’nin Tasviri Ve İlgi Meseleler”,
• İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik, Haz: Sönmez Kutlu, Ankara. Goldziher, İgnaz, “İslam Hukuku”, (Barthold, W. İslam Medeniyeti Tarihi içerisinde). Hanefi, H. (trs), et-Turâs ve’t-Tecdid mine’l- Akâid ile’s-Sevrâ, Kahire. İbn Haldun (2000). Mukaddimetü’-İbn. Haldun, Beyrut.
• İci, A. (1990). el-Mevâkıf fi İlmi Kelam, Beyrut.
• İzmirli İsmail Hakkı, (1339-1341). Yeni İlmi Kelam, Evkâfi İslamiyye Mat., İstanbul.
• Kutlu, S. (2003). “Bilinmeyen Yönleriyle İmamı Mâtûrîdi”, İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik,
• Ed: Sönmez Kutlu, Ankara: Kitâbiyat. Lâmişî (1398). Keşfu’l-Elfâz, Tah: M. Hasan Mustafa Çelebi, Mecelletü’l-Bahsü’l-İlmi ve Türâsî’l-İslâmî, Sayı: 1: 245-267.
• Mâturîdi, EM. (2005). Kitâbü’t-Tevhid, çev: Bekir Topaloğlu, Ankara.
• Nesefi, EM. (1993-2003). et-Tabsıratu’l-Edille, thk: Hüseyin Atay/Ş. Ali Düzgün, Ankara.
• Neşşâr, AS. (1999), İslamda Felsefi Düşüncenin Doğuşu, çev: Osman Tunç, İstanbul.
• Öz, M. (1992). İmam Azam’ın Beş Eseri, İstanbul.
• Özcan, H.“Mâtûrîdi’nin Bilgi Teorisinde “Fıkh” Terimi”, DEÜİFD, İzmir, 1987, Sayı IV.
• Özdeş, T. (2003). Mâtûrîdî’nin Tefsir Anlayışı, İnsan Yay, İstanbul.
• Özen, Ş. (2006) “Ehl-i Sünnet Usûl-i Fıkhının Teşekkülünde Kelami Tartışmaların Rolü”,
• Tarihte ve Günümüzde Ehl-i Sünnet, İstanbul, , Ensar Neş., İSAV. Paçacı, M. (1995). “Anlama (Fıkıh) Usulüne Dair”, Journal Of Islamıc Research, Vol: 8, No:2, Sprıng.
• Semerkandî, A. (2004), el-Mizan fî Usuli’l-Fıkh, tahk: Yahya Murad, Beyrut.
• Subki, (2000). “es-Seyfu’l-Meşhûr fi Akideti’l-Ebî Mansûr”, haz: M. Saim, Yeprem, İstanbul.
• Şavaş, H. (1993). İslam Tarihi II Emeviler ve Abbasiler Devri, Kayseri.
• Şık, İ. (2015). Mâturîdî İnanç Sistemi, Ankara: Gece Kitaplığı.
• Ünal, İH. (1994). İmam Ebû Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, DİBY, Ankara.
• Watt, M. W., (2004). İslam Felsefesi ve Kelamı, çev: Süleyman Ateş, Pınar Yay., İstanbul.
• Yörükan, YZ. (2006). İslâm Akaid Sisteminde Gelişmeler, İstanbul.