Haricilik ve Anarşizmin Toplum ve Siyaset Felsefelerinin Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 610 - 637, 27.12.2019

Adem Çaylak , Huzeyfe Pınarbaşı

Öz

Bu çalışmada, İslam toplumlarında ortaya çıkmış
bir dini/siyasi hareket olan Haricilik ile Batı toplumlarında ortaya çıkmış bir
siyasi hareket olan Anarşizmin toplum ve siyaset felsefelerinin karşılaştırmalı
analizi yapılmıştır. Haricilik ve anarşizm, farklı tarih, kültür ve coğrafyada
ortaya çıkan birer siyasi akım olsalar da, toplum düzeni, otorite, iktidar ve
devlete yönelik yaklaşımları bakımından incelenmeye değerdir. İslam tarihinde
mezhep ve fırkaların (sects) ortaya çıkışı, dini/itikadi olmaktan ziyade siyasidir
ve iktidar çatışmalarından kaynaklanmıştır. Bu bağlamda çalışmada, İslam
tarihinde Halife Ali döneminde otorite karşıtlığı temelinde devrimci bir siyasi
hareket olarak ortaya çıkan Haricilik ile Batı tarihinde 19.YY’da kapitalist
devletin yarattığı tahakküme karşı devrimci bir siyasi akım olarak ortaya çıkan anarşizm, anakronizme düşülmeden siyasi teorinin temel kavramları (adalet,
özgürlük, eşitlik vd.) dikkate alınarak karşılaştırmalı perspektiften analiz
edilmiştir.

 

Çalışmada ilkin anarşizm ve Hariciliğin
tarihsel gelişimlerine yer verilmiştir. Ardından anarşizm ve Hariciliğin toplum
ve siyasete dair yaklaşımları, siyasi düşünür ve öncülerinin görüşleri
çerçevesinde incelenmiştir. Son olarak anarşizm ile Hariciliğin, toplum ve
siyaset felsefeleri bağlamında birbirleriyle örtüşen ve farklılaşan yönlerinin
karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Karşılaştırmadan elde edilen bulgular ile günümüz
toplum yönetimi ve siyasetine ilişkin anarşizm ve Haricilikten ne ölçüde
istifade edilebileceği tartışılmıştır.

       

Anahtar Kelimeler

Haricilik; Anarşizm; İslam Siyaset Felsefesi; Çağdaş Siyasi Felsefesi.

Kaynakça

• Abdurrâzık M. İ. (2000). “Hariciler ve Tahkim Olayı Etrafındaki Tartışmalar”, Adnan Demircan (Ed.). Haricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din Siyaset İlişkisi, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Akbulut, A. (2017). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Otto Yayınları.
• Akyol, T. (1988). Haricilik ve Şia: İslam'da Devrimciliğin Sosyolojik Kaynakları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Akyüz, V. (1998). Kur'an'da Siyasi Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yayın.
• Arvich, P. (2012). Anarşist Portreler. (Çev. O. Akınhay). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Arvon, H. (1991). Anarşizm. (Çev. A. Kotil). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baadl, M. A. (2015). “Principle Beliefs of Khawarij”, New York Science Journal, 8/8: 15-21. Bakunin, M. (1998). Tanrı ve Devlet. (Çev. R. Çaybaşı). İstanbul: Belge Yayınları.
• Bakunin, M. (2012). Bakunin Marx'a Karşı. (Çev. H. M. Yurttaş). İstanbul: Yazılama Yayınevi.
• Benlisoy, F. (2012). Anarşizm: Gönüllü Düzene Övgü. (Der. B. Örs). içinde, 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 351-406). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bulut, H. İ. (2011). Dünden Bugüne Siyasi-İtikâdi İslam Mezhepler Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Cantzen, R. (1994). Daha Az Devlet Daha Çok Toplum. (Çev.V. Atayman). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Cleyre, V. D. (2015). Anarşizm ve Doğrudan Eylem. (Çev. B. Denizci). İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Colson, D. (2011). Proudhon'dan Deleuze'e Anarşist Felsefe Sözlüğü. (Çev. I. Ergüden). İstanbul: Versus Kitap.
• Crone, P. (2007). Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce. (Çev. H. Köni). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Crowder, G. (1999). Klasik Anarşizm. (Çev. S. Altıparmak). İstanbul: Öteki Yayınları.
• Çağatay, N. (1982). İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Yayınları.
• Çaylak, A. (2018). İslam Siyasi Düşünceler Tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Çelikol, Y. (2014). İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Dabaşi, H. (1995). İslam'da Otorite. (Çev. S. E. Gündüz). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Demircan, A. (2015a). Haricileri Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Demircan, A. (2015b). Haricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din-Siyaset İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Dineveri, E. H. (2007). İslam Tarihi. (Çev. İ. Tüfekçi). İstanbul: Hivda İletişim.
• Düz, O. (2007). Anarşist Felsefe İmkansızı İstemek. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• El-Cabiri, M. A. (2018). Arap Siyasal Aklı. (Çev. V. Akyüz). İstanbul: Mana Yayınları.
• El-Eş'ari, E. H. (2005). İlk Dönem İslam Mezhepleri. (Çev. M. Dalkılıç, & Ö. Aydın). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eş-Şehristani, M. (2014). Dinler ve Mezhepler Tarihi "El-Milel Ve'n- Nihal". (Çev. M. Tan). Ankara: Kabalcı Yayıncılık.
• Fazlurrahman. (2016). İslam. (Çev. M. Dağ, & M. Aydın). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (1983). İbadiye'nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Fığlalı, E. R. (1997). “Hâricîler”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (2011). Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Göze, A. (2009). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım
• Graham, R. (2007). Anarşizm (Çev. N. Erdoğan, & M. Erata). İstanbul: Versus Kitap.
• Hadduri, M. (2000). İslam'da Adalet Kavramı. (Çev. S. Ayaz). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Hodgson, M. G. (1995). İslam'ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih. ( Çev.İ. Durdu, & E. Karataş). İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbn'ül Esir. (2016). İslam Tarihi. (Çev. A. Özaydın). İstanbul: Ocak Yayınları.
• İrfan, A. (1981). İslamda İ'tikadi Mezhebler ve Akaid Esasları. (Çev. M. S. Yeprem). İstanbul: Marifet Yayınları.
• İslamoğlu, M. (2013). İmamlar ve Sultanlar. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• İzutsu, T. (2017). İslam Düşüncesinde İman Kavramı. (Çev. S. Ayaz). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Kenney, J. T. (2006). Muslim Rebels: Kharijities and The Politics of Extremism in Egypt. Londra: Oxford University Press.
• Keser, İ. (2003). Liberter Teori Modern Topluma Özgürlükçü Yaklaşım. Ankara: Ütopya Yayınevi. Kropotkin, P. A. (2013). Anarşist Ahlak. (Çev. I. Ergüden). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Kropotkin, P. A. (2015a). Çağdaş Bilim ve Anarşi. (Çev. M. Beyhan). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Laoust, H. (1999). İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. (Çev. E. Ruhi Fığlalı-Sabri Hizmetli). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Madelung, W. (1985). “The Shiite and Khârijite Contribution to Pre Ash’arite Kalâm (VIII)”, Religious Schools and Sects in Medieval Islam, London: Variorum Reprints, pp. 120-139.
• Marshall, P. (2003). Anarşizmin Tarihi İmkansızı İstemek. (Çev. Y. Alogan). Ankara: İmge Kitabevi.
• Mustafa, N. (2001). İslam Düşüncesinde Muhalefet. (Çev. V. Akyüz). İstanbul: Ayışığı.
• Newby, G. D. (2004). A Concise Encyclopedia of İslam. Oxford: Oneworld Publicationas.
• Newman, S. (2006). Bakunin'den Lacan'a Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu. (Çev. K. Kızıltuğ). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Öz, M. (2014). Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Proudhon, P. J. (2016). Mülkiyet Nedir. (Çev.D. Çetinkasap). İstanbul: İstanbul İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rayyıs, M. Z. (1995). İslamda Siyasi Düşünce Tarihi. (Çev.İ. Sarmış). İstanbul: Yeni Zamanlar Sahaf.
• Richards, V. (1999). Bir İtalyan Anarşisti Malatesta. (Çev. Z. Kiraz). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Rocker, R. (2000). Anarko Sendikalizm. (Çev. H. D. Güneri). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Şenel, A. (2001). Çağdaş Siyasal Akımlar. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Tolstoy, L. (2005). Tanı'nın Egemenliği İçimizdedir. (Çev. D. Pamir). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Tolstoy, L. (2006). İnancım Neden İbarettr? (Çev. D. Pamir). İstanbul: Eko Kitaplığı.
• Tonga, A. (2016). Kapital İslam'ın Temeli Muaviye. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Torun, Y. (2007). Klasik Anarşizm Godwin, Proudhon, Bakunin. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Vincent, A. (2006). Modern Politik İdeolojiler. (Çev. A. Tüfekçi). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Watt, W. M. (1981). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. (Çev. E. R. Fığlalı). İstanbul: Umran Yayınları.
• Wellhausen, J. (1963). Arap Devleti ve Sükutu. (Çev. F. Işıltan). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Wellhausen, J. (1989). İslamiyetin İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri. (Çev. F. Işıltan). Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Woodcock, G. (2014). Anarşizm Bir Düşünce ve Hareketin Tarihi. (Çev. A. Türker). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Yıldız, H. (2010). Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Zekvan, S. (2016). Es-Sire Bir Harici- İbadi Klasiği. (Çev. H. Yıldız). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Zileli, G. (2014). Anarşizm. (Der.) G. Atılgan, & E. A. Aytekin içinde, Siyaset Bilimi Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinler Arası İlişkiler (s. 347-362). İstanbul: Yordam Kitap.