Basının Propaganda Amaçlı Kullanılması; Azerbaycan Millî Mücadelesi ve Muhaceret Basını

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 92 - 103, 25.06.2020

Mustafa İnce

Öz

Günümüzde kitleleri yönetmede ‘ikna etme’ büyük önem taşımaktadır. Toplumları ikna etmede farklı yol ve yöntemler bulunsa da propaganda, çok sık kullanılan ve oldukça eski ikna yöntemlerinden biridir. Propaganda, temel olarak bir ‘ikna etme süreci’ olarak değerlendirilebilir. Bu süreçteki en etkili unsur ise bilgidir. Propagandada amaç hedef kitleyi bilgilendirmek suretiyle etkilemeye çalışmaktır. Ancak propaganda maksadıyla kullanılan enformasyon ya da bilgiler genellikle amaca uygun olarak ‘tasarlanmış’ bilgilerdir. Bir başka ifadeyle, propaganda sürecinde mesajlar sistematik bir şekilde kaynağın amaç, istek ve beklentileri doğrultusunda şekillendirilmektedir. Amacı kitleleri etkilemek suretiyle yönlendirmek olan propaganda maksatlı mesajların, söz konusu hedef kitleye ulaştırılmasında ise en önemli vasıta kitle iletişim araçlarıdır. Geniş kitlelere ulaşması ve kitleleri etkileme gücü sebebiyle geçmişten günümüze kitle iletişim araçları başta siyasiler olmak üzere pek çok kesim tarafından propaganda amacıyla kullanılmıştır, kullanılmak istenmiştir, Özellikle 20. yüzyılın başında gazeteler, siyasi otoriteler tarafından propaganda maksadıyla sıklıkla kullanılmıştır. Tarihte kurulan ilk Türk Cumhuriyeti olan Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesinde de basın, Azerbaycan muhacereti tarafından propaganda maksadıyla kullanılmıştır.
Bu çalışmanın amacı, Azerbaycan (siyasi) muhaceretinin, basını, Azerbaycan milli mücadelesi sürecinde -Bolşeviklere karşı bir uyarı aracı olarak- propaganda maksadıyla kullandığını ortaya koymaya çalışmaktır. Çalışma kapsamında propagandanın tanımı ve türleri, basının propaganda amaçlı kullanılması ve Azerbaycan muhaceretinin propaganda amacıyla yayınladığı neşriyatlar ele alınarak değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Propaganda, propaganda ve basın, Azerbaycan milli mücadelesi

Kaynakça

• Azeri Türk, (1929). “İkinci Yıl Başında”, Azeri Türk, No: 23, 16 Şubat 1929, s. 1.
• Bernays, E. L. (1928) “Propaganda”, New York, Horace Liveright
• Brown, J.A.C, (2000). “Beyin Yıkama”, Çev.: Behzat Tanç, İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Eke, E. (2008). Siyasal Propaganda Araçlarının Seçmen Davranışı Üzerindeki Etkisi; Isparta Örnek Olayı, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008, s.60-69
• Erdoğan, İ. ve Alemdar, K. (2002). “Öteki Kuram: Kitle İletişimine Yaklaşımların Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirilmesi”, Ankara: Erk Yayınevi.
• Hitler, A. (2002). “Kavgam”, İstanbul: Emre Yayınları.
• İbrahimli, H. (1996). “Azerbaycan Siyasi Muhacereti”, Bakü: Elm Neşriyatı.
• İnce, M. (2016). Spor ile Siyasetin İlişkisi Üzerine Bir Analiz; Sporu Siyasete Alet Etmek. Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2).
• İnce, M. (2017). “İletişim Çalışmaları- 2017”, Bölüm Adı: Bolşeviklere Karşı, Azerbaycan’da Milli Şuurun Oluşmasında Bildiriş Gazetesi’nin Rolü, (482-535), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları
• Kalender, A. (200)0. “Siyasal İletişim, Seçmenler ve İkna Stratejileri”, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Kılıçaslan, E. (2008). Siyasal İletişimde İdeolojik Dil, Edirne, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mart 2008.
• Mehmetzade, M. B. (1991). “Milli Azerbaycan Hareketi”, Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Nalcıoğlu, B. U. (2004). “Azerbaycan Siyasi Muhaceretinin İstanbul’daki Basın Etkinliklerinin (1923-1931) Kamuoyu Oluşturmadaki Rolü”, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Öymen, O. (2014). “Bir Propaganda Silahı Olarak Basın, Dünya’da ve Türkiye’de Sansür Baskı ve Yönlendirme”, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Pedro, J. (2011). The Propaganda Model in the Early 21st Century, Part I, International Journal of Communication 5, 2011, s.1865-1905.
• Qualter, T. H. (1002). “Propaganda ve Psikolojik Savaş”, Çev. Ünsal Oskay, Kanada, Waterloo Üniversitesi, (1992) s.255
• Swıetochowski, T. (1988). “Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920”, Çev.: Nuray Mert, İstanbul: Bağlam Yayınları
• Swietochowski, T. (1991). “1920 Öncesinde Rus Azerbaycan'ında Milli Kimliğin Yükselişi Ve Edebi Dil Politikası”, (Çev. Saadettin GÖMEÇ), Ethnic and Radal Studies, 14/1, London 1991
• Tarhan, N. (2003) “Psikolojik Savaş, Gri Propaganda”, 4. Basım, İstanbul: Timaş Yayınları
• Türk Dil Kurumu, tdk.gov.tr
• Ulu, C. (2012). Çanakkale Muharebeleri Sırasında Basının Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Harp Mecmuası Örneği, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı: 12, Bahar 2012, s.61
• Veliyev, A. (2006). “Azerbaycan Siyasi Düşünce Tarihi ve Mirza Bala Mehmetzade 1898-1959”, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Yaylagil, L. (2010). “Kitle İletişim Kuramları, Eleştirel ve Egemen Yaklaşımlar”, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ziyaoğlu, R. (1963). “Propaganda ve Sanatı”, İstanbul: Halk Basımevi.