Spor Okullarına Devam Eden Otizmli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Çocuk Tabanlı Değişkenlere Göre Stres ve Başa Çıkma Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt 4 (Özel Sayı 2), 439 - 453, 01.09.2016

Şebnem Şarvan Cengiz Mustafa Baş Cahide Elaltunkara

Öz

Bu araştırmanın amacı, spor okullarına devam eden otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin çocuk tabanlı değişkenlere göre stres ve başa çıkma düzeylerinin farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Araştırmanın örneklemini,  Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bağlı Ankara, Diyarbakır, İstanbul, Mersin, Sakarya ve Şanlıurfa otistik çocuklar eğitim merkezlerinde eğitim almakta olan, 245 otistik çocuk ebeveynleri oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak DasGrupta (DasGupta 1992) tarafından geliştirilen ve Hovardaoğlu tarafından (Hovardaoğlu 1997) Türkçe geçerlik, güvenirlik çalışması yapılan “Stres Belirtileri Ölçeği (SBÖ) ve Folkman ve Lazarus tarafından (Folkman, 1988) geliştirilen, Şahin ve Durak tarafından (1995) Türkçe geçerlik, güvenirlik çalışması yapılan Stresle Başa çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) kullanılmıştır (Şahin ve Durak 1995). Araştırma verilerinin Kolmogorov-Simirnov testi analiz sonuçlarına göre veriler normal dağılım (p=.000< α = 0,05) gösterdiği için parametrik testler ile analiz yapılmıştır. Verilerin analizinde aritmetik ortalama, ilişkisiz ölçümlerde ortalama puanların karşılaştırılması için varyans analizi (One-Way ANOVA, Independentsamples t-test), iki değişken arasındaki farklılığın hangi ölçümden kaynaklandığını belirlemek için Tukey HSD testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir. Sosyal güvence, anne çalışma durumu ve çocuğun yaş değişkenleri açısından stres belirtileri ölçeği’ne ait alt faktörlerin ortalamaları arasında istatiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuş, çocuğun cinsiyetine göre ise fark bulunmamıştır. Sonuç olarak, otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşam şekillerinin büyük ölçüde farklılaştığı, duygusal, endişeli ve daha soyut bir yaşamda stres belirtilerinin görülme olasılığının daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.  

Field : Physical Education, Sport Psychology Type : Research Article

Öz

Bu araştırmanın amacı, spor okullarına devam eden otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin çocuk tabanlı değişkenlere göre stres ve başa çıkma düzeylerinin farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Araştırmanın örneklemini, Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bağlı Ankara, Diyarbakır, İstanbul, Mersin, Sakarya ve Şanlıurfa otistik çocuklar eğitim merkezlerinde eğitim almakta olan, 245 otistik çocuk ebeveynleri oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak DasGrupta (DasGupta 1992) tarafından geliştirilen ve Hovardaoğlu tarafından (Hovardaoğlu 1997) Türkçe geçerlik, güvenirlik çalışması yapılan “Stres Belirtileri Ölçeği (SBÖ) ve Folkman ve Lazarus tarafından (Folkman, 1988) geliştirilen, Şahin ve Durak tarafından (1995) Türkçe geçerlik, güvenirlik çalışması yapılan Stresle Başa çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) kullanılmıştır (Şahin ve Durak 1995). Araştırma verilerinin KolmogorovSimirnov testi analiz sonuçlarına göre veriler normal dağılım (p=.000< α = 0,05) gösterdiği için parametrik testler ile analiz yapılmıştır. Verilerin analizinde aritmetik ortalama, ilişkisiz ölçümlerde ortalama puanların karşılaştırılması için varyans analizi (One-Way ANOVA, Independentsamples kaynaklandığını belirlemek için Tukey HSD testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir. Sosyal güvence, anne çalışma durumu ve çocuğun yaş değişkenleri açısından stres belirtileri ölçeği’ne ait alt faktörlerin ortalamaları arasında istatiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuş, çocuğun cinsiyetine göre ise fark bulunmamıştır. Sonuç olarak, otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşam şekillerinin büyük ölçüde farklılaştığı, duygusal, endişeli ve daha soyut bir yaşamda stres belirtilerinin görülme olasılığının daha fazla olduğu anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Spor, otizm, ebeveyn, stres belirtileri

Kaynakça

• Aldan M (2012). Otistik Kardeşe Sahip Çocukların Davranışsal ve Duygusal Uyumlarının, Benlik Kavramlarının ve Sosyal Desteklerinin İncelenmesi: Karşılaştırmalı Bir Çalışma, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bircan G A (2004). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Aile İşlevlerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Bodur S, Durduran Y (2009). Konya’da Engelli Çocukların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma ve Beklenti Durumu. Genel Tıp Dergisi, 19(4):170.
• Cavkaytar A, Batu S, Beklan O B (2007).Gelişimsel geriliği olan çocuğa sahip ailelerin sosyo-ekonomik ve demografik özellikleri arasındaki ilişkiler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 79-96.
• Çevik A, Şentürk V (2008). Tarihsel Süreçte Psikomatik Tıp ve Psikomatik Bozukluklara Genel Bakış, Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi; 1:1-11.
• DasGupta B (1992). Perceived control and examination stress. A Journal of Human Behavior, 29, 31–34
• Dere N (2009). Annelerin Otistik Çocuklarını Kabul Etmeleri İle Otistik Çocukların Kardeşlerinin Kardeşlerini Kabulü Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dyson L L (1993). Response to The Presence of A Child with Disabilities: Parental Stress and Family Functioning Over Time. American Journal on Mental Retardation. 98 (2) pp: 207-218
• Elder J H, Donaldson S O, Kairalla J, Valcante G, Bendixen R, Ferdig R, Self E, Walker J, Palau C, Serrano M (2011). In-home training for fathers of children with autism: a follow up study and evaluation of four individual training components. Journal of Child & Family Studies, 20, 263-271.
• Ersoy Ö, Çürük N (2009). Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Annelerde Sosyal Desteğin Önemi. Aile ve Toplum Dergisi. 5 (17); 104-109
• Esdaile S A, Greenwood K M (2003). A comparison of mothers and fathers experience of parenting stress and attributions for parent child interaction outcomes, Occupational Therapy International, 10; 115-126.
• Folkman S, Ye Lazarous R S (1988). Coping as a Mediador of Emotion, Journal of Personality and Social Pshychology, 54 (3), 466-475
• Glidden L, M.Schoolcraft S A (2003). Depression: its trajectory and correlates in mothers rearing children with intellectual disability, Journal of Intellectual Disability Research. 47, 250-263.
• Görgü E İ (2005). Üç-yedi yaş arası otistik çocuğa sahip olan annele¬rin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gülşen B, Özer F G (2009). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Stresle Başetme Durumları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5); 418.
• Güneysucu J (2010). Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Olan Babaların Sosyo-Demografik Değişkenlere Göre Stres Düzeyleri ve Stresle Başa Çıkma Tarzlarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Hastings R P, Petalas M A, Nash S, Dowey A, Reilly D (2009). I Like That He Always Shows Who HeIs: The perceptions and experiences of siblings with a brother with autism spectrum disorder. International Journal of Disability, Development and Education, 56, 381-399.
• Hastings R P (2007). Longitudinal relationships between sibling behavioral adjusment and behavior problems of children with developmental disabilities. Journal of Autism&Developmental Disorders, 37, 1485-1492.
• Hastings R P (2003). Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism, Journal of Intellectual Disability Research, 47, 231-237
• Hill C, Rose J (2009). Parenting Stress in Mothers of Adults with an İntellectual Disability: parental cognitions in relation to child characteristics and family support. Journal of Intellectual Disability Research, 53 (12); 969-980.
• Hoskinson J E (2011). How does having a sibling with autism spectrum conditions impact on adolescents’ psychosocial adjustment? D.Clin. Psychol thesis, University of Leeds. Web Site; http://etheses.whiterose.ac.uk/2029/1/Thesispdf.pdf.
• Hovardaoğlu S (1997). Stres belirtileri ile durumsal ve sürekli kaygının yordanması. Kriz Dergisi, 5(2), 127-135
• Karasar N (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 21.Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, s.79. Ankara
• Krauss M W (1993). Child-Related and Parenting Stres: Similarities and Differences Between Mothers and Fathers of Children with Disabilities. American Journal on Mental Retardation. 97(4) pp: 393-404
• Meyer K A, Ingersoll B, Hambrick D Z (2011). Factors influencing adjustment in siblings of children with autism spectrum disorders. Research in AutismSpectrum Disorders, 5,1413-1420.
• Orsmond G I, Seltzer M M (2009). Adolescent siblings of ivdividulas with autism spectrum disorder: testing a diathesis-stress model of sibling well-being. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39,1053-1065.
• Örs K (2009). Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Annelerin Stres Düzeyleri ve Stresle Başaçıkma Tarzlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özay H (2004). Ailenin Çocuğa İlişkin Kabul ve Beklenti Düzeyleri, 13. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri, Birinci Baskı, Ankara: Kök Yayıncılık
• Özmen İ (2008). Hayatın Baskısına Karşı Sağlıksız Tepki Stres. Lamia Yayınları, İstanbul.
• Özsoy S A, Özkahraman Ş, Çallı F (2006). Zihinsel Engelli Çocuk Sahibi Ailelerin Yaşadıkları Güçlüklerin İncelenmesi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(8); 70.
• Özşenol F, Işıkhan V, Ünay B, Aydın H.İ, Akın R, Gökçay E (2003). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Aile İşlevlerinin Değerlendirilmesi, Gülhane Tıp Dergisi 45 (2) : 156 - 164
• Pelchat D, Jocelyn B, Nicole R (1999). Longitudinal Effect of an Early Family Intervention Programme on The Adaptation of Parents of Children with a Disability. International Journal of Nursing Studies, 36 (6), 465-477.
• Quintero N, McIntyre L L (2010). Sibling adjustment and maternal welbeing: An examination of families with and without a cild with an autism spectrum disorder. Focus on Autism and Other Develpomental Disabilities, 25,37-46
• Sarı Y.H. (2007). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Ailelerde Aile Yüklenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi, Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Sivas, 11 (2); 2-4.
• Sivrikaya T, Tekinarslan İ Ç (2013). Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuğa Sahip Annelerde Stres, Sosyal Destek ve Aile Yükü, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14 (2); 17-29.
• Şahin N H, Durak A (1995). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği: Üniversite Öğrencileri İçin Uyarlanması, Psikoloji Dergisi, 10(34), 56-73
• Şenol S (2007). Psikiyatri Temel Kitabı, HBS Basım Yayın, Ankara.
• Top F Ü (2009). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Yaşadıkları Sorunlar ile Ruhsal Durumlarının Değerlendirilmesi: Niteliksel Araştırma, Çocuk Dergisi 9(1):34-42.
• Ulukaya E (2009). Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuklara Beceri Kazandırmada Karşılaşılan Sorunların İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Üstüner T F (2008). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Ailelerin Yaşadığı Sorunların İncelenmesi. ÖzVeri Dergisi, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 5(2): 1279-1292.
• Üstüner T F (2009). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Yaşadıkları Sorunlar ile Ruhsal Durumlarının Değerlendirilmesi: Niteliksel Araştırma, Çocuk Dergisi, 9 (1):34-42.
• Wing L (2012). Otizm El Rehberi. Sistem yayıncılık, İstanbul
• Yıldırım F Conk Z (2005). Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuğa Sahip Anne/Babaların Stresle Başa Çıkma Tarzlarına Ve Depresyon Düzeylerine Planlı Eğitimin Etkisi, Cumhuriyet Üniversitesi, Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 9 (2).
• Yüksel Ç T (2008). Engelli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Yasam Deneyimlerinin BETTY NEUMAN’ın Sistemler Modeli İle Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yüksel M Y, Eren B S (2007). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerle Yapılan Grupla Psikolojik Danışma Çalışmasının Ailelerin Depresyon Ve Problem Çözme Becerileri Üzerine Etkisi, Eğitim Bilimleri Dergisi, 25 (25); 197-210.