Türkiye’de Spor Cemiyetlerinin Kuruluşu ve Bu Cemiyetlerin Etnik Amaçlarla Kullanılması

Yıl 2016, Cilt 4 (Özel Sayı 1), 383 - 393, 25.08.2016

Mehmet Günay

Öz

Türkiye’de spor kulüpleri XX. yüzyıl başlarından itibaren kuruldu. Bu kulüpler 1909 yılında Cemiyetler Kanunu’nun çıkarılmasından sonra resmiyet kazandı. Spor kulüpleri; atletizm, eskrim, güreş, jimnastik gibi farklı dallarda faaliyet göstermekteydi. Toplumun en çok ilgisini çeken spor dalı ise futboldu. Spor kulüpleri başlangıçta gayrimüslimler tarafından kurulmuştu. Bu kulüpler kendi aralarında çeşitli müsabakalar düzenleyip gösteriler yapıyorlardı. Bu, spor karşılaşmalarından etkilenen Müslümanların da spor kulüpleri kurmasına zemin hazırladı. İstanbul’da kurulan Moda, Elpis, Imogene ve Kadıköy(Union) adlı İngiliz ve Rum takımları 1904 yılında kendi aralarında “İstanbul Futbol Birliği” adını verdikleri bir lig kurdular. Bu lige, 1905’te “Galatasaray”, ve 1908’de “Fenerbahçe” takımları katıldı. 1910 yılında ligdeki takım sayısı arttı ve bazı sorunlar ortaya çıktı. Bunun üzerine lig, “İstanbul Futbol Kulüpleri Ligi” adıyla yeniden örgütlendi ve Pazar ve Cuma ligi olarak ikiye ayrıldı. Spor kulüplerinin etnik bir kimlikle ortaya çıktığı ve bunun Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları’nı kaybetmesiyle daha da belirginleştiği görülmektedir. Kulüplerin renklerini ve sembollerini etnik ayrımcılık anlayışıyla belirledikleri görüldü. Türkiye’de bir futbol ligi ilk defa 1899 yılında İzmir’de kurulmuştu. Burada Türk kulüpleri biraz daha geç açıldı. İzmir ligine, 1912 yılında kurulan Karşıyaka ve 1914 yılında kurulan Altay kulüpleri Türk takımı oldukları gerekçesiyle kabul edilmediler. 

Field : Sports Management Type : Research Article

Öz

Türkiye’de spor kulüpleri XX. yüzyıl başlarından itibaren kuruldu. Bu kulüpler 1909 yılında Cemiyetler Kanunu’nun çıkarılmasından sonra resmiyet kazandı. Spor kulüpleri; atletizm, eskrim, güreş, jimnastik gibi farklı dallarda faaliyet göstermekteydi. Toplumun en çok ilgisini çeken spor dalı ise futboldu. Spor kulüpleri başlangıçta gayrimüslimler tarafından kurulmuştu. Bu kulüpler kendi aralarında çeşitli müsabakalar düzenleyip gösteriler yapıyorlardı. Bu, spor karşılaşmalarından etkilenen Müslümanların da spor kulüpleri kurmasına zemin hazırladı. İstanbul’da kurulan Moda, Elpis, Imogene ve Kadıköy(Union) adlı İngiliz ve Rum takımları 1904 yılında kendi aralarında “İstanbul Futbol Birliği” adını verdikleri bir lig kurdular. Bu lige, 1905’te “Galatasaray”, ve 1908’de “Fenerbahçe” takımları katıldı. 1910 yılında ligdeki takım sayısı arttı ve bazı sorunlar ortaya çıktı. Bunun üzerine lig, “İstanbul Futbol Kulüpleri Ligi” adıyla yeniden örgütlendi ve Pazar ve Cuma ligi olarak ikiye ayrıldı. Spor kulüplerinin etnik bir kimlikle ortaya çıktığı ve bunun Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları’nı kaybetmesiyle daha da belirginleştiği görülmektedir. Kulüplerin renklerini ve sembollerini etnik ayrımcılık anlayışıyla belirledikleri görüldü. Türkiye’de bir futbol ligi ilk defa 1899 yılında İzmir’de kurulmuştu. Burada Türk kulüpleri biraz daha geç açıldı. İzmir ligine, 1912 yılında kurulan Karşıyaka ve 1914 yılında kurulan Altay kulüpleri Türk takımı oldukları gerekçesiyle kabul edilmediler

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, spor, cemiyetler, futbol, milliyetçilik

Kaynakça

• Nejla Günay, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Beden Eğitiminin Gelişimi ve Gazi Beden Terbiyesi Bölümü”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi ATAM Dergisi, cilt XXIX, Mart 2013, Sayı 85, s. 75-76.
• Günay, Atatürk Döneminde Türkiye’de, s. 75-76.
• Selim Sırrı Tarcan, Hatıralarım, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1946, s. 47.
• Bkz. Tarcan, Hatıralarım, s. 47-49.
• II. Abdülhamit döneminde yaşanan siyasî ve sosyal gelişmeler ve bunun sonuçlarıyla ilgili olarak bkz. Süleyman Tekil, Galatasaray Tarihi 1905-1985, İstanbul, 1986, s.12.
• Rüştü Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907–1957, İstanbul, 1958, s.14.
• Kurthan Fişek, 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1985, s.48.
• Doğan Yıldız, Türk Spor Tarihi, İstanbul 1979, s.319-321.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s. 42.
• Yıldız, Türk Spor Tarihi, s.322.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.59-60; Yıldız, Türk Spor Tarihi, s.326.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) DH. EUM. THR., 40/40. Osmanlı Arşivi belgelerinin temin edilmesi ve okunması konusunda yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Nejla Günay’a teşekkür ederim.
• Yıldız, Türk Spor Tarihi, s.326.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.57.
• Fişek, 100 Soruda Türkiye, 59.
• Atıf Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995, s. 665.
• Müslümanların top oynamalarının tespit edilmesi hâlinde maruz kaldıkları muamele hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Tekil, Galatasaray Tarihi, s.10–12; Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, s.672; Tanıl Yaşar, Türk Futbolunun Asırlık Çınarı Fenerbahçe Tarihi, İstanbul, Nokta Kitap, 2008, s.19.
• Günay, Atatürk Döneminde Türkiye’de, s. 76.
• Beşiktaş Tarihi İlkleriyle Unutulmayanlarıyla Yüzüncü Yılında, haz. Mehmet Durupınar, YKY, İstanbul 2002, s. 16-17.
• Fenerbahçe Spor Kulübü, Ziya Bey(Songülen), Ayetullah Bey ve Necip Bey(Okaner) tarafından 1907 yılında kuruldu. Ayrıntılı bilgi için bkz. Fenerbahçe Tarihi, haz. Altan Tanrıkulu, 4. Baskı, YKY Yayınları, İstanbul 2003, s.y.
• Yıldız, Türk Spor Tarihi, s.322-323.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.14.
• GalatasarayFutbolKulübü,1905yılındakuruldu. http://www.galatasaraylilarbirligi.org/images/magazine/26-15-19-272bitmeyen%20mektep_3.pdf (Erişim, 20 Mart 2016).
• Fenerbahçe Tarihi, s.y.
• Fişek, 100 Soruda Türkiye, s.52.
• Beşiktaş Jimnastik Kulübünün, s.6.
• Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, s.639.
• Kenan Okan, Türk Spor Tarihi, Ankara, 1975, s.37; Yıldız, Türk Spor Tarihi, 275. Türk sporculara ambargo uygulandığı kanaati için ayrıca bkz. Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, s.706-707.
• Feroz Ahmad, Modern Türkiye’nin Oluşumu, çev. Yavuz Alogan, Ankara, Doruk, 2002, s.48.
• Yıldız, Türk Spor Tarihi, 275.
• Nejla Günay, Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler, Atatürk Araştırma Merkezi yay., Ankara 2015, s. 143.
• Fethi Gedikli, “1910 Tarihli Keskin Rum Cemiyeti ve Cinsiyet ve Kavmiyet Esas ve Unvanlarıyla Dernek Kurma Yasağı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, sayı 8, 2009 Güz, s. 27.
• BOA. DH. SYS., 53/8. 1911 Komitesi şu isimlerden oluşmaktaydı:
• Reis-i evvel: Toperos
• Reis-i Sâni: Maryo Madyano
• Sandık Emini: Danyal Madyano
• Küttab: İzak Madyano
• Azalar: Ace Benadi, Arthur Madyano, Sam Şalom, Jev Lubel. Cemiyetin nizamnamesi için bkz. aynı belge.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.43, 178.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.43. Krş. Cem Ertuğrul, Fenerbahçe’nin Tüm Maçları 100 Yılda 4667 Maç, Sokak Kitapları Yay., yy. 2008, s.18.
• Tekil, Galatasaray Tarihi, s.7.
• Fenerbehçe Tarihi, s.y.
• Ertuğrul, Fenerbahçe’nin Tüm Maçları, s. 47.
• Ruşen Eşref Ünaydın, Galatasaray ve Futbol Hatıralar, Yenilik Basımevi, İstanbul 1957, s. 72. Milonun Sırp ordusunda savaştığı görüşü için bkz. Ergun Hiçyılmaz, “Ömrüm Seni Sevmekle Nihayet Bulacak…” Fenerbahçe, Bilge-Karınca Yay., İstanbul 2001, s. 75.
• Ünaydın, Galatasaray ve Futbol, s. 116.
• Sanem Yamak Ateş, Asker Evlatlar Yetiştirmek, İletişim, İstanbul 2012, s.212.
• Mesela Lozan Türk Yurdu Cemiyeti’nin kuruluş amacında bu açıkça ifade edilmekteydi. Bkz. Mehmet Şahingöz, “Lozan Türk Yurdu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi ATAM Dergisi, cilt XIII, Mart 1997, Sayı 37, s. 42, 66.
• Orhan Berent, Alsancak’ın Sakini Altay, İletişim, İstanbul 2014, s. 19-20.
• Hiçyılmaz, Ömrüm Seni Sevmekle, s. 72-73.
• Spor Alemi, Sayı 12, 1 Nisan 1336(1920), s.164’ten naklen Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, s.675.
• Dağlaroğlu, Fenerbahçe Spor Kulübü, s.86.
• Mehmet Şahingöz, “İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1986, s. 96.
• Ertuğrul, Fenerbahçe’nin Tüm Maçları, s. 62.
• Hiçyılmaz, Ömrüm Seni Sevmekle, s. 75.
• Kahraman, Osmanlı Devleti’nde Spor, s.652.
• Ertuğrul, Fenerbahçe’nin Tüm Maçları, s. 138.
• Fişek, 100 Soruda Türkiye, s.93.
• Halit Kıvanç, Kupaların Kupası Dünya Kupası 1930’dan 2002’ye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002, s. 28. Ayrıca krş. Hayri Cem, Pullarla Dünya Kupası Tarihi, Çiviyazıları, İstanbul 2007, s. 87.
• Kıvanç, Kupaların Kupası Dünya, s. 28.
• Traxtor futbol takımının İran futbolundaki yeri ve Traxtor taraftarının İran kamuoyu üzerindeki etkileri konusunda bkz. İbrahim Ramazani, İran’da Türk Milliyetçiliği Duruşu Traxtor İsyanı [Traxtor, Bir Traktör Değildir], haz. Ramin Cabbarlı, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2015, s.123-157.