Viziers of the Seljuk Empire during the Reign of Toghrul-Beg ibn Mikail (1040-1063)

Yıl 2016, Cilt 4 - Sayı 1, 126 - 138, 25.03.2016

Özgür Tokan

Öz

The office of vizier has been present in the bureaucratic organization of various states since ancient times. Entered into Islamic world during the period of Abbasid Caliphate, the office of vizier kept its presence in the bureaucratic organizations, but with slight differences, also in emirates like Samanid Empire and in Ghaznavids, which was emerged from Samanids. Arriving Khorasan region over Amu Darya in 1035 and establishing an independent empire after successful struggles against Ghaznavids until 1040, Seljuks also inspired by these states, adopted the office of vizier and maintained it in their organizational structure. Hence the reign of Toghrul-Beg ibn Mikail, the Sultan of Seljuk Empire (1040-1063), the office of vizier was present in the state organization, and totally six statesmen were assigned as the head of the office of vizier, with the title of vizier. They were Abu al-Kasm Sâlâr Bujkân, Abu'l-Fath Râzî, Ali ibn Abdullah Cuveynî, Nizam al-Mulk Abu Ahmed (Muhammad) Dehistanî, Reîsu’r-Ruesâ Abu Abdullah al-Huseyin (Hasan) ibn Ali ibn Mikâil and Amîd al-Mulk Kundurî.

Tuğrul Beg b. Mikâil Dönemi Selçuklu Vezîrleri

Öz

Vezâret müessesesi, çok eski zamanlardan itibaren muhtelif devletlerin bürokratik teşkilâtlarında yer almıştır. Abbâsîler döneminde İslâm dünyası içerisine de giren bu müessese, çok ufak farklılıklarla bu devlet içerisindeki bürokratik teşkilâtı devam ettiren Samânîler gibi emirliklerde ve Samânîler içerisinden çıkarak kurulmuş olan Gazneliler Devleti’nde de varlığını devam ettirmiştir. 1035 yılında, toplu halde Ceyhun nehrini aşarak Horasan bölgesine gelen ve 1040 yılına kadar verdikleri mücadelelerle Gazneliler’e karşı başarı sağlayıp bağımsız bir devlet halini alan Selçuklular da, söz konusu müesseseyi ismi geçen siyasî unsurlardan esinlenerek kendi devlet teşkilâtları içerisine sokmuş ve devam ettirmişlerdir. Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk sultanı Tuğrul b. Mikâil’in hükümdarlık döneminden itibaren Selçuklu devlet teşkilâtı içerisinde yer alan söz konusu müessesenin başkanlığına, vezir unvanıyla toplamda altı devlet adamı tayin edilmiştir. Bunlar; Ebu’l-Kasm Sâlâr Bujkân, Ebu’l-Feth Râzî, Ali b. Abdullah Cüveynî, Nizamü’l-Mülk Ebû Ahmed (Muhammed) Dehistanî, Reîsü’r-Rüesâ Ebû Abdullah el-Hüseyin (Hasan) b. Ali b. Mikâil ve Amîdü’l-Mülk Kündürî’dir

Anahtar Kelimeler

Vezîr, Vezâret, Tuğrul b. Mikâil, Selçuklular, Amîdü’l-Mülk Kündürî

Kaynakça

• Agacanov SG (2006). Selçuklular. E. N. Necef- A. R. Annaberdiyev (Çev.), İstanbul: Ötüken
• Neşriyat.
• Ahmed b. Lütfullah (2000). Câmiu’d-Düvel –Selçuklular Tarihi: I (Horasan, Irak, Kirman ve
• Suriye Selçukluları). Ali Öngül (Çev.), İzmir: Akademi Kitabevi.
• Akîlî, Seyfeddîn Hacî b. Nizâm Akîlî (1337 Hş.). Âsaru’l-Vüzerâ. Mîr Celaleddîn Hüseynî
• Urmevî (Nşr.), Tahran: Çaphâne-i Dânişgâh.
• Azzavî A. (1940). “İbni Hassul’ün Türkler Hakkında Bir Eseri. Şerefeddin Yaltkaya”. (Çev.),
• Belleten, (IV/14-15, 235-266). Ankara: TTK.
• Bâharzî, Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hasan b. Ali b. ebi’t-Tayyib. (1993). Dumyatü’l-Kasr ve
• ‘Usret-u Ehli’l ‘Asr. Muhammed et- Tûncî (Nşr.), Beyrut: Dâru’l-Cîlt.
• Beyhakî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. El-Hasan (1389 Hş.). Tarîh-i Beyhakî. Azîzûllah Alizâde
• (Nşr.), (3.Baskı), Tahran: İntişarat-ı Firdevsî.
• Bowen H (2010). “Bazı Erken Dönem Selçuklu Vezirleri Hakkında Notlar”. Mustafa Alican
• (Çev.), TOD (Tarih Okulu Dergisi), (VIII, 141-149). İzmir.
• Bundarî (1999), Zubdetun-Nusra ve Nuhbatül-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi),
• Kıvameddin Burslan (Çev.), (2. Baskı), Ankara: TTK.
• Christensen AE (1387 Hş.). L’Iran sous les sassanides (İrân der Zemân-i Sâsânîyân). Reşîd
• Yasemî (Çev.). Tahran: İntişârât-ı Zerîn.
• Clausner CL (1343 Hş.). Dîvânsalarî der ‘Ahd-i Selcûkî (Vezâret der ‘Ahd-i Selcûkî). Yakub
• Ajend (Çev.), Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• el-Muncid fi’l-Lugative’l-Alâm. (1973). (26. Baskı), Beyrut: Daru’l-Meşrik.
• Enverî H (1355 Hş.). Istılahat-ı Dîvânî Dovre-i Gaznevî ve Selcûkî. Tahran: Kitaphâne-i
• Tahûrî.
• Goitein SD (2010). “Vezir Teriminin Kökeni Üzerine, Kazım Uzun (Çev.)”. TOD (Tarih
• Okulu Dergisi), (VII, 161-163). İzmir.
• Göksu E (2011). “Târîh-i Güzîde’ye Göre Selçuklu Devletinin Kuruluşu ve Tuğrul Bey
• Dönemi”. HS (History School), III/1, 289-300).
• Hamdullah Müstevfî, Hamdullah b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nasr Müstevfî-yi Kazvinî (1387
• Hş.). Târîh-i Güzîde. Abdulhüseyin Nevayi (Nşr.), Tahran: İntişarat-ı Emîr Kebîr.
• Hândmîr, Gıyaseddîn Hândmîr Muhammed b. Hamîdeddîn Mirhând (1317 Hş.). Düstûru’lVüzerâ,
• Sa’îd Nefisî (Nşr.), Tahran: Eqbâl.
• Hasan İH (1985). Siyasî-Dinî-Kültürel ve Sosyal İslâm Tarihi I-VI, İ. Yiğit, Sadreddin Gümüş
• ve diğerleri (Çev.), İstanbul: Kayıhan.
• Hüeynî, Sadreddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Nâsır b. Ali (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye,
• Necati Lügal (Çev.), (2. Baskı), Ankara: TTK.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Haldun (2005), Mukaddime I-II, Süleyman Uludağ
• (Çev.), (4. Basım), İstanbul: Dergah.
• “İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler (H. 430-
• =1038-1092)”, (2005). Ali Sevim (Çev.), Belgeler, (XXVI/30, 1-84. Ankara: TTK.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî (2008). el-Kâmil fî’t-Târîh
• (el-Kâmil Fî’t-Târîh Tercümesi) I-X, Ahmet Ağırakça, Beşir Eryarsoy ve diğerleri (Çev.),
• İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• İkbal A (1338 Hş.). Vezâret der ‘Ahd-i Selâtîn-i Bozorg-u Selcûkî, Muhammed Takî
• Danişpejuh-Yahya Zoka (Nşr.). Tahran: İntişârât-ı Danişgâh-ı Tahran.
• Kazıcı Z (2003). İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, (5. Baskı), İstanbul: Marmara
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi).
• Köprülü MF (2004). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, Orhan Köprülü
• (Yayına Hazırlayan), (2. Baskı), Ankara: Akçağ.
• Köymen MA (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• - (1993). Selçuklu Devri Türk Tarihi, (2. Baskı), Ankara: TTK.
• - (2011). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi I –Kuruluş Devri-, (4. Baskı), Ankara: TTK.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habîb Ebi’l-Hasanı’l-Mâverdî. (1976). el-Ahkâmu’sSultaniyye,
• Ali Şafak (Çev.), İstanbul: Bedir.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyîd Burhâneddîn Havendşâh (1339 Hş.). Târîh-i Ravzatü’sSafâ
• I-XI, Tahran: Çap-ı Pîrûz.
• Muin M (1353 Hş: Hicri Şemsi). Ferheng-i Farsî I-V. Tahran: İntişârât-ı Emîr. Kebir.
• Özgüdenli OG (2013). Selçuklular I –Büyük Selçuklular Devleti Tarihi- (1040-1157),
• İstanbul: İSAM.
• Ravendî (1999), Rahat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr I-II, Ahmed Ateş (Çev.), (2. Baskı),
• Ankara: TTK.
• Reşîdeddîn Fazlullah, İbn-i İmâdüddevle Ebû’l-Fazl b. Ebû’l-Hayr Hemedânî (2010).
• Camiü’t-Tevarih, (Selçuklu Devleti), Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş (Çev.), İstanbul:
• Selenge.
• Sevim A, Merçil E (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât ve Kültür). (2. baskı),
• Ankara: TTK.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Muzaffer Yusûf b. Kızoğlu (2011). Mir’atü’z- Zamân fî Târîhü’l-
• Âyân -Mir’âtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular-, Ali Sevim (Çev.), Ankara: TTK.
• Sümer F (2009). “Selçuklular (Kuruluş ve Büyük Selçuklular)”. DİA, (XXXVI, 365-371).
• İstanbul.
• Tahsin H (1986). “Vezîr”. İA (İslâm Ansiklopedisi), (XIII, 309-314). İstanbul: MEB (Millî
• Eğitim Bakanlığı).
• Taneri A (1967). “Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Vezirlik”. TAD (Tarih Araştırmaları
• Dergisi), (V/8-9, 75-187). Ankara.
• Tokan Ö (2015). Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları’nda Dîvân-ı Âlâ. (Yayımlanmamış
• Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzunçarşılı İH (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. (4. Baskı), Ankara: TTK (Türk
• Tarih Kurumu).
• Üçok B (1983). İslâm Tarihi –Emeviler, Abbasiler. (2. Baskı), Ankara: MEB.
• Zahîreddîn Nişâbûrî (1390 Hş.). Selçûknâme, Mirzâ İsmail ‘Afşâr-Muhammed Ramazânî
• (Nşr.), Tahran: İntişârat-ı Esâtîr.
• Zahoder B (1955). “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”. İsmail Kaynak (Çev.),
• Belleten, (XIX/76, 491-527). Ankara: TTK
• Zeydân C (2009=I, 2012=II). İslâm Uygarlıkları Tarihi I-II. Nejdet Gök (Çev.), İstanbul:
• İletişim.