Mizah Teorilerine Göre Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 1070 - 1094, 31.12.2024

Salim Durukoğlu , Gökçe Kaçmaz

https://doi.org/10.17679/inuefd.1455618

Öz

Bu çalışma ile ortaokul 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunan mizahi metinlerin ve mizah unsurlarının, mizah teorilerine göre açıklanarak kuramsal özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda verilerin toplanmasında, nitel araştırma modellerinden olan doküman incelenmesinden yararlanılmıştır. Ortaokul Türkçe ders kitapları içerisinden en çok tercih edilen yayınevlerine ait dört ders kitabı incelenmiştir. Araştırma sırasında her sınıf düzeyindeki Türkçe ders kitabında yer alan mizahi metinler ve mizah unsurları, alan uzmanları tarafından en çok tercih edilen uyumsuzluk, kavrama ve rahatlama kuramları ile Morreal ve Henri Bergson’a ait çağdaş mizah kuramlarına göre incelenmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen veriler, nitel veri analiz tekniklerinden betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Türkçe ders kitaplarında doğrudan mizah unsurları olarak Nasreddin Hoca fıkraları ile diğer fıkralar, karikatürler ile Karagöz ve Hacivat metinleri yer almaktadır. Bu metin ve ögelerin azlığı nedeniyle diğer konu ve temalardaki tüm metinler de araştırmaya dahil edilmiş, inceleme sonucunda ders kitaplarında yer alan 160 metinden yedisinin üstünlük kuramı, 10’unun uyumsuzluk ve kavrama kuramı, 4’ünün rahatlama kuramı, 10’unun çağdaş mizah kuramları ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Bu saptama sonucunda Türkçe ders kitapları içerisinde yer alan metin sayıları da göz önüne alındığında, ders kitaplarında genel anlamda yeterli sayı, içerik ve nitelikte mizahi unsur bulunmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mizah Kuramları, Ortaöğretim Türkçe Ders Kitabı, ortaokul öğrencileri

EXAMINATION OF TEXTS IN SECONDARY SCHOOL TURKISH COURSE BOOKS ACCORDING TO HUMOR THEORIES

Öz

This study aims to determine the theoretical properties of humorous texts and humor elements in secondary school 5th, 6th, 7th and 8th grade Turkish textbooks by explaining them according to humor theories. For this purpose, document analysis, one of the qualitative research models, was used to collect data. Among the secondary school Turkish textbooks, four textbooks belonging to the most preferred publishing houses were examined. During the research, humorous texts and humor elements in Turkish textbooks at each grade level were examined according to the incongruity, comprehension and relief theories, which are the most preferred by field experts, and the contemporary humor theories of Morreal and Henri Bergson. The data obtained as a result of the research were analyzed with the descriptive analysis technique, one of the qualitative data analysis techniques. In Turkish textbooks, Nasreddin Hodja jokes and other jokes, cartoons and Karagöz and Hacivat texts are included as direct humor elements. Due to the scarcity of these texts and elements, all texts on other subjects and themes were also included in the research. As a result of the analysis, seven of the 160 texts in the textbooks were based on superiority theory, 10 on incongruity and comprehension theory, 4 on relaxation theory, and 10 on contemporary humor theories. was found to be related. As a result of this determination, considering the number of texts in Turkish textbooks, it has been observed that there are generally not sufficient number, content and quality of humorous elements in the textbooks.

Anahtar Kelimeler

Theories of Humor, Secondary Education Turkish Textbook, secondary school students

Kaynakça

• Akın, A. ve Bilgin, O. (2015). Çocuklar için çok boyutlu mizah anlayışı ölçeğinin Türkçe formu: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37). 684-688. https://web.p.ebscohost.com
• Akkaya, M. (2011). Sınıf öğretmenlerinin sınıf yönetme becerileri ile mizah tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi, Sempozyum: 20. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, Pegem, İstanbul.
• Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili Dergisi, 22-30. https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/05/5
• Aslan, U. H.,& Çeçen, A. R. (2007). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin cinsiyetlerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre mizah tarzlarının incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 1-14. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/50369
• Aydın, S. (2006). Çocuk yazınında mizah kullanımının bilişsel, duyuşsal ve toplumsal yönden önemi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Baki, Y. & Karakuş, N. (2014). Fıkra türünün eğitimdeki yeri ve Türkçe ders kitaplarındaki kullanılabilirliği. Tarih Okulu Dergisi, 7(17), 785-812. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/144660
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5(2). 368-388.
• Bardon, A. (2005). The philosophy of humor. USA: Greenwood Publishing Group, Inc, 462-484. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/35988923
• Bergson, H. (1900). Gülme. (Çev. Tolga Güner). İstanbul: Mitra Yayınları (2013).
• Cooper, A. A. (2008). Characteristicks of men, manners, opinions, times (Vol. 3). Frederiksen Press.
• Çalışır, F. (2011). Hayat bilgisi dersinde karikatürlerle öğretimin öğrenci başarısına etkisi. (Yayın No. 278411) [Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Çimen, B. (2011). Devlet ve özel okullarda görev yapan sınıf öğretmenlerinin öğretim sürecinde mizah kullanma yeterlilikleri konusundaki algılarının incelenmesi. (Yayın No. 280583) [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Antalya]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Demirci, G. (2013). Eğitimde mizah ve karikatür kullanımının öğrenci başarısı ve motivasyonuna etkisi (ortaokul 7. sınıf fen ve teknoloji dersi örneği). (Yayın No. 280583) (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Ankara). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Dewey, J. (1894). Duygu teorisi: I: duygusal tutumlar. Psikolojik İnceleme, 1 (6), 553.
• Dönmez, A. F. (2013). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe öğretiminde okuduğunu anlama ve yazma becerilerinin gelişmesinde karikatürün etkisi. (Yayın No. 326830) (Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Eker, G. Ö. (2009). İnsan kültür mizah eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eselioğlu, H., Set, S., Yücel, A. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabı, Ankara: MEB Yayınları.
• Erickson, S. J.,&Feldstein, S. W. (2007). Adolescent humor and its relationship to coping, defense strategies, psychological distress, andwell-being. Child Psychiatry and Human Development, 37(3), 255-271.
• Fidanoğlu, O. (2006). Evlilik uyumu, mizah tarzı ve kaygı düzeyi arasındaki ilişki. (Yayın No. 205965) (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Freud, S. (1905). Jokes and their relation to the unconscious. New York: W.W. Norton &Co., 1960.
• Freud, S. (2016). Espriler ve bilinçdışı ile ilişkileri. (Çev. Dr. Emre Kapkın). III. Basım, İstanbul: Payel Yayınevi.
• Haykır, H., Kaplan, H., Kıryar, A., Tarakçı, R. & Üstün, E. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu 5. Sınıf Türkçe Ders Kitabı, Ankara: Devlet Kitapları, Özgün Matbaacılık.
• Hampes, W. P. (2010). The relation between humor stylesand empathy. Europe’s Journal Of Psychology, 6(3), 34-45. https://ejop.psychopen.eu/index.php/ejop/article/view/207
• Hamzadayı, E. ve Çetinkaya, G. (2013). Çocuk okurların bilişsel, duyuşsal ve toplumsal gelişimlerindeki işlevleri açısından Aytül Akal’da mizah ögesinin kullanımı. International Periodical Forthe Languages Literature and History of Turkishor Turkic, 8(4), 489-498. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=4686
• İlhan, T. (2005). Öznel iyi oluşa dayalı mizah tarzları modeli. (Yayın No. 159598) (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Janes, L. M.,&Olson, J. M. (2000). Jeer pressure: the behavioral effects of observing ridicule of others. Personality and Social Psychology Bulletin, 26(4), 474-485. https://www.deepdyve.com/lp/sage/jeer-pressure-the-behavioral-effects-of-observing-ridicule-of-others-390XlznULx
• Kahya, Y. (2018). Bir iletişim aracı olarak mizah: sosyal medyada spor temalı ‘caps’ kültürü. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 15(6), 1020-1030. https://dergipark.org.tr/tr/pub/avrasyad/issue/42259/510079
• Kaya, B. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabı, Ankara: Ders Destek Yayınları.
• Kaya, S. (2011). Bir öğretim stratejisi olarak sanat eğitiminde mizahın kullanımına yönelik öğretmen ve öğrenci görüşleri. (Yayın No. 280583) (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Keith-Spiegel, P. (1972). Early Conceptions of Humor: Varieties and İssues. The Psychology of Humor: The Oretical Perspectives and Empirical İssues, 4-39. https://www.semanticscholar.org/paper/Chapter-1
• Kılınç, K. (2006). Tarih öğretiminde karikatür materyali kullanımının öğrenci başarısına etkisi. (Yayın No. 215397) [Gazi Üniversitesi, Ankara]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Koçoğlu, E. (2012). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde karikatür kullanımının erişiye göre değerlendirilmesi. (Yayın No. 280583) [Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kortantamer, T. (2007). Temmuzda kar satmak örnekleriyle geçmişten günümüze Türk mizahı. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Loomans, D.,&Kolberg, K. (2002). The laughing classroom: Everyone's guide to teaching with humor and play. Canada: Hj Kramer.
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2024). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı (Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Morreal, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. İstanbul: İris Yayınları.
• Oruç, Ş. (2006). Sosyal bilgiler öğretiminde mizah (Yayın No. 221596) [Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Öngören, F. (1973). Türk mizahı ve hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öngören, F. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mizah ve hicvi. Ankara: T. İş Bankası Yayını.
• Özer, A. (2005). Karikatür, Eğitimcinin Yazı Tahtası Üzerindeki İşini Fazlasıyla Kolaylaştırır. Hürriyet Gösteri Sanat Edebiyat Dergisi, 275, 72-74.
• Özkaya, P. G. (2012). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin sesli okuma becerilerine tekerleme eğitiminin etkisi. (Yayın No. 325999) (Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Muğla). YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin dilleri. Ankara: Doruk Yayınları.
• Rosenthal, F. (1997). Erken İslam’da mizah. İstanbul: İris Yayınları.
• Sandelowski, M. (1998). The call to experts in qualitative research. Research in Nursing & Health, 21, 467–471.
• Sanders, B. (2001), Kahkahanın zaferi: yıkıcı bir tarih olarak gülme. (Çev. Atakan, Kemal). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Savaş, S. (2009). İlköğretim 7. sınıf Türkçe derslerinde mizah kullanımının öğrenci tutum ve başarısına etkisi. (Yayın No. 239300) [Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sayar, B. (2012). Üniversite öğrencilerinin mizah tarzları ile umutsuzluk ve boyun eğici davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 280583) [Sakarya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Solak, C. (2013). Faruk Nafiz Çamlıbel’in Hanım Şiir Yazacak adlı oyununda komiğin oluşumu. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 50, 231-242. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbd/issue/2807/37705
• Sümer, M. (2008). Okulöncesi öğretmenliği öğrencilerinin stresle başa çıkma stilleri ve bazı değişkenlere göre mizah tarzlarının karşılaştırılması. (Yayın No. 280583) Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. [Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Şekerci, Y. (2018). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı, İstanbul: Eksen Yayıncılık
• Şentürk, H. (2008). Ana dil (Türkçe) öğretiminde tekerlemelerin kullanılması. (Yayın No. 226660) [Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• TDK (2021). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, F. (1996). Mizahta üstünlük teorisi ve Nasrettin Hoca fıkraları. V. Uluslararası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri. Ankara: Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 649-655. http://katalog.tdk.gov.tr
• Usta, Ç. (2009). Mizah dilinin gizemi (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ünveren, D. (2020). Türkçe Öğretiminde Mizah: Ders Kitapları Örneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (67), 715-735. https://doi.org /10.14222/ Turkiyat4289.
• Yaman, H. (2010). Bir öğretim aracı olarak karikatür: Türkçe dil bilgisi öğretimi üzerine bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1215-1242.
• Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2, 1-41. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaksosbil/issue/21650/232754
• Yerlikaya, N. (2007). Lise öğrencilerinin mizah tarzları ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana). YÖK Ulusal Tez Merkezi.