İlkokul Çocuklarının Tutumsal Reklam Okuryazarlığı ile Dijital Okuryazarlığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 543 - 581, 02.09.2025

Özlem Yılmaz Demirel , Alper Yusuf Köroğlu

https://doi.org/10.17679/inuefd.1533278

Öz

Günümüz çağı teknolojik gelişmelerin hızlı olduğu ve her yaş grubunu etkisi altına alan, sürekli gelişme ve değişme gösteren bir süreçtir. Bu süreç içerisinde özellikle küçük yaşlardan itibaren çocukların farkındalık kazanmaları ilerleyen zamanda seçici olmalarının ön koşuludur. Çünkü dijital ekranlar aracılığıyla çok hızlı ve ihtiyaçtan da fazla bilgiye erişim sağlanmaktadır. Çocuklarda seçiliğin kazanılabilmesinin yolu da dijital okuryazarlığın kazandırılmasından geçmektedir. Dijital okuryazarlığı kazanan çocuklar özellikle sıklıkla maruz kaldıkları reklam içeriklerinden kendileri için en uygun olanı seçme bilincine ulaşacaklardır. Durumdan hareketle bu çalışma kapsamında ilkokul 3. ve 4. sınıflarda öğrenim gören çocukların reklam okuryazarlıkları ile dijital okuryazarlıkları arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Çalışma sonucunda çocukların dijital okuryazarlık becerilerinin artması ile reklama karşı şüpheciliklerinin azaldığı; gizlilik ve güvenlik bilgileri arttıkça da reklamı sevmeme durumlarında artış olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tutumsal reklam okuryazarlığı , Dijital okuryazarlık , İlkokul 3. ve 4. sınıflar

Examining The Relationship Between Primary School Children’s Attitude Advertising Literacy and Digital Literacy

Öz

Today's age is a process in which technological developments are rapid and affect all age groups, showing constant development and change. In this process, it is a prerequisite for children to gain awareness, especially from an early age, for them to be selective in the future. Because through digital screens, access to information is provided very quickly and more than needed. The way to gain independence in children is to teach them digital literacy. Children who gain digital literacy will have the awareness to choose the most suitable advertisement content for themselves, especially from the advertising content they are frequently exposed to. Based on the situation, within the scope of this study, the relationship between advertising literacy and digital literacy of children studying in the 3rd and 4th grades of primary school was examined. As a result of the study, it was found that children's skepticism towards advertising decreased as their digital literacy skills increased. It has been concluded that as privacy and security information increases, there is an increase in the dislike of advertising.

Anahtar Kelimeler

Attitudinal advertising literacy , Digital literacy , 3rd and 4th grades of primary school

Kaynakça

• Akyar, B. C., & Sungur, S. (2022). Preschool children’s digital media usage and self-regulation skill. Turkish Journal of Education, 11(2), 126–142. https://doi.org/10.19128/turje.889549 An, S., Jin, H. S., & Park, E. H. (2014). Children’s advertising literacy for advergames: Perception of the game as advertising. Journal of Advertising, 43(1), 63–72.
• Aydin Kuş, A. R. (2024, 5 Nisan). Medya ve reklam yatırımları 2023'te 141 milyar liraya yaklaştı. AA. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/medya-ve-reklam-yatirimlari-2023te-141-milyar-liraya-yaklasti/3184466?
• Aydoğan, H. (2021). The necessity of digital advertising literacy for Turkey in the 21st century. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (38), 505–511.
• Aydoğdu, Ö. U. (2002). Ortaokul öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi [Master's thesis, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Balcı, A. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem, teknik ve ilkeler (8. baskı). Pegem Akademi. Başfırıncı, Ç., Ergül, B., & Özgüden, B. (2018). İzleyici gözünden toplumsal cinsiyete meydan okuyan reklamlar. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (20), 199–216.
• Becan, C. (2022). Tüketicilerdeki reklam okuryazarlığı boyutlarının rasyonel ve duygusal reklamlara yönelik tutuma etkisi üzerine bir saha araştırması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(3), 1195–1214.
• Bernhardt, A. M., Wilking, C., Gilbert-Diamond, D., Emond, J. A., & Sargent, J. D. (2015). Children's recall of fast food television advertising—Testing the adequacy of food marketing regulation. PLOS ONE, 10(3), 1–12.
• Bozkurt, F., & Çoşkun, D. (2018). 21. YY okuryazarlığı: Öğretmen adaylarının medya algılarına genel bir bakış. Erciyes İletişim Dergisi, 5(4), 493–511.
• Bulut Özek, M. (2016). Ebeveynlerin medya okuryazarlık düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 805–819.
• Büyüköztürk, S. (2017). Data analysis for social sciences hand book (23rd ed.). Pegem Akademi Publishing.
• Canpolat, M. (2021). Öğretmen adaylarının 21. yüzyıl becerileri ile duygusal zekâ düzeyleri arasındaki ilişki. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi/Journal of Higher Education and Science, 11(3), 527–535. https://doi.org/10.5961/jhes.2021.472
• Cao, S., Dong, C., & Li, H. (2024). Parental beliefs and mediation co-mediate the SES effect on Chinese preschoolers’ early digital literacy: A chain-mediation model. Education and Information Technologies, 29(10), 12093–12114.
• Churchill, N., Ping, L. C., Oakley, G., & Churchill, D. (2008). Digital storytelling and digital literacy learning. Readings in Education and Technology, 2008, 418–430.
• Coşkunserçe, O., & Aydoğdu, Ş. (2022). Investigating the digital skills of undergraduate students in terms of various variables. Journal of Educational Technology and Online Learning, 5(4), 1219–1237.
• Çelik, Y. (2016). An evaluation on advertising literacy education: An assessment of media literacy curriculum in terms of advertising literacy in Turkey. HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8), 65–84. https://doi.org/10.20304/humanitas.277537
• Çubukçu, A., & Bayzan, Ş. (2013). Türkiye’de dijital vatandaşlık algısı ve bu algıyı internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı ile artırma yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 5, 148–174.
• Daems, K., De Pelsmacker, P., & Moons, I. (2017). Advertisers' perceptions regarding the ethical appropriateness of new advertising formats aimed at minors. Journal of Marketing Communications, 25(4), 1–19. https://doi.org/10.1080/13527266.2017.1409250
• De Jans, S., Hudders, L., & Cauberghe, V. (2017). Advertising literacy training: The immediate versus delayed effects on children’s responses to product placement. European Journal of Marketing, 51(11/12), 2156–2174.
• Doğar, M. (2023). Sosyal medya platformları aracılığıyla paylaşılan reklamların idari yönden denetimine dair düşünceler. Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 165–190.
• Dunn, P., & Hazzard, E. (2019). Technology approaches to digital health literacy. International Journal of Cardiology, 293, 294–296.
• Ersoy, S., & Özbaş, S. (2020). Çocukların gıda tüketimi üzerine televizyon reklamlarının etkisi. Akademik Gıda, 18(2), 172–179.
• Eser, C. (2019). Televizyon izlemek ile yetişkin aile bireyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi [Master's thesis, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Feijoo, B., & Fernández-Gómez, E. (2021). Niños y niñas influyentes en YouTube e Instagram: Contenidos y presencia de marcas durante el confinamiento. Cuadernos.Info, 49, 302–330. https://doi.org/10.7764/cdi.49.27309
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10a ed.). Pearson.
• Hamutoğlu, N. B., Güngören, Ö. C., Uyanık, G. K., & Erdoğan, D. G. (2017). Dijital okuryazarlık ölçeği: Türkçe’ye uyarlama çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 408–429.
• Herrewijn, L., De Jans, S., Hudders, L., & Cauberghe, V. (2021). Leveling up advertising literacy! Investigating the cognitive and motivational effectiveness of a digital game for learning aimed at improving children’s advertising literacy. Electronic Commerce Research and Applications, 46, 101036.
• Hudders, L., De Pauw, P., Cauberghe, V., Panic, K., Zarouali, B., & Rozendaal, E. (2017). Shedding new light on how advertising literacy can affect children's processing of embedded advertising formats: A future research agenda. Journal of Advertising, 46(2), 333–349. https://doi.org/10.1080/00913367.2016.1269303
• İnan, T. (2013). Medya okuryazarlığı sürecinde medya, çocuk ve ebeveyn ilişkisi: Ortaokul öğrencilerinin ve ebeveynlerinin televizyon ve internet kullanımlarına ilişkin tutum ve davranışların incelenmesi [Doctoral dissertation, Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü].
• Judge, S., Floyd, K., & Jeffs, T. (2015). Using mobile media devices and apps to promote young children’s learning. In K. L. Heider & M. R. Jalongo (Eds.), Young children and families in the information age: Applications of technology in early childhood (pp. 117–131). Springer.
• Kalan, Ö. G. (2010). Reklamda çocuğun toplumsal cinsiyet teorisi bağlamında konumlandırılışı: ‘Kinder’ reklam filmleri üzerine bir inceleme. İletişim Fakültesi Dergisi, 1(38), 75–89.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Khairani, A., & Fachira, I. (2022). The influence of cognitive and emotional engagement on digital content marketing in the tourism industry. Journal of Tourism Leisure and Hospitality, 4(1), 14–29. https://doi.org/10.48119/toleho.995179
• Konca, A. S. (2022). Digital technology usage of young children: Screen time and families. Early Childhood Education Journal, 50(7), 1097–1108.
• Kuntarto, H. B., & Prakash, A. (2020). Digital literacy children in elementary schools. Diakom: Jurnal Media dan Komunikasi, 3(2), 157–170. https://doi.org/10.17933/diakom.v3i2.92
• Liang, Q., de la Torre, J., & Law, N. (2021). Do background characteristics matter in children's mastery of digital literacy? A cognitive diagnosis model analysis. Computers in Human Behavior, 122, 106850.
• Linde-Valenzuela, T., Guillén-Gámez, F. D., & Devitt, A. (2022). Digital literacy of teachers, families, and students for virtual participation in school: A multiple comparison analysis. IEEE Revista Iberoamericana de Tecnologías del Aprendizaje, 17(1), 1–8.
• Livingstone, S., & Helsper, E. J. (2006). Does advertising literacy mediate the effects of advertising on children? A critical examination of two linked research literatures in relation to obesity and food choice. Journal of Communication, 56(3), 560–584.
• Livingstone, S., Marsh, J., Plowman, L., Ottovordemgentschenfelde, S., & Fletcher-Watson, B. (2014). Young children (0–8) and digital technology: A qualitative exploratory study - National report - UK. European Commission Joint Research Centre.
• Mcgillivray, D., McPherson, G., Jones, J., & McCandlish, A. (2015). Young people, digital media making, and critical digital citizenship. Leisure Studies, 35(6), 724–738.
• Meyers, E. M., Erickson, I., & Small, R. V. (2013). Digital literacy and informal learning environments: An introduction. Learning, Media and Technology, 38(4), 355–367.
• Mittal, M., Daga, A., Chhabra, G., & Lilani, J. (2010). Parental perception of the impact of television advertisements on children’s buying behavior. IUP Journal of Marketing Management, 9.
• Mong-Delane, B. J. (2020). Children and advertising: An advertising literacy program for school children [Master’s thesis, Southern Illinois University Carbondale]. OpenSIUC. https://opensiuc.lib.siu.edu/gs_rp/940
• Mossberger, K., Tolbert, C. J., & Mcneal, R. S. (2007). Digital citizenship: The internet, society, and participation. MIT Press.
• Öztürk, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin dijital vatandaşlık düzeyleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pala, S. M., & Başıbüyükk, A. (2020). 10-12 yaş grubu öğrencileri için dijital okuryazarlık ölçeği geliştirme çalışması. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(33), 542–565. https://doi.org/10.29329/mjer.2020.272.25
• Plowman, L., & McPake, J. (2013). Seven myths about young children and technology. Childhood Education, 89(1), 27–33. https://doi.org/10.1080/00094056.2013.757490
• Richards, J. I., & Curran, C. M. (2002). Oracles on “advertising”: Searching for a definition. Journal of Advertising, 31(2), 63–77.
• Romero, M. (2014). Digital literacy for parents of the 21st century children. eLearning Papers. 38.
• Rozendaal, E., Opree, S. J., & Buijzen, M. (2016). Development and validation of a survey instrument to measure children's advertising literacy. Media Psychology, 19(1), 72–100.
• Salim, N. A. M., Ali, M. N. S., Djatmika, D., & Culala, H. J. (2022, March). Digital literacy as the new dimension in measuring advertising literacy: Towards a “super smart society.” In Proceedings of the 2nd International Conference on Design Industries & Creative Culture, DESIGN DECODED 2021 (pp. 24–25). Kedah, Malaysia.
• Sinan, S. (2022). Dijital okuryazarlığın bütünleyici bir alanı olarak dijital reklam okuryazarlığı. In G. Karaoğlu (Ed.), Dijital okuryazarlık (ss. 177–192). Efe Akademik.
• Sönmez, E. E., & Gül, H. Ü. (2014). Dijital okuryazarlık ve okul yöneticileri. XIX. Türkiye'de İnternet Konferansı, 27-29. Strasburger, V. C. (2006). Children, adolescents, and advertising. Pediatrics, 118(6), 2563–2569.
• Şahin, M. K., Çoban, A. E., & Karaman, N. G. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin medyanın çocukların beslenme alışkanlıkları ve bozuklukları üzerindeki etkisine yönelik bakış açıları. İlköğretim Online, 17(1), 125–142. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.413749
• Şahin, A., Özkan, R. A., & Turan, B. N. (2022). İlkokul öğrencilerine yönelik dijital okuryazarlık ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Journal of Mother Tongue Education/Ana Dili Eğitim Dergisi, 10(3).
• Tao, S., Reichert, F., Law, N., & Rao, N. (2022). Digital technology use and cyberbullying among primary school children: Digital literacy and parental mediation as moderators. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 25(9), 571–579.
• Taşar, B., & Sakarya, S. (2022). Çocukların reklam okuryazarlığı ölçeği’nin geçerlik ve güvenilirlik çalışması. International Journal of Social Sciences and Education Research, 8(2), 184–197. https://doi.org/10.24289/ijsser.1079631
• Tekin, H. (1996). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (9. baskı). Yargı Yayınları.
• Tüzgen, A. H. (2023). Reklam hukuku açısından sosyal medya kullanıcı davranışlarının reklam kabul edilebilirliğinin değerlendirilmesi. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 883–928.
• Üstündağ, M. T., Güneş, E., & Bahçivan, E. (2017). Dijital okuryazarlık ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve fen bilgisi öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık durumları. Journal of Education and Future, (12), 19–29.
• Wang, Y., Salim, N. A. M., & Subri, S. (2023). The conceptual frameworks of advertising literacy: A systematic literature review. International Journal of Academic Research in Economics and Management Sciences, 12(3).
• Yang, Y. (2024). The impact of digital technology affordance on business model innovation: The mediating role of technological opportunity capabilities. In A. J. Tallón-Ballesteros (Ed.), Modern management based on big data V (pp. 504–510). IOS Press.
• Zhang, H., Zhu, C., Sang, G., & Questier, F. (2023). Effects of digital media literacy course on primary school students’ digital media literacy: An experimental study. International Journal of Technology and Design Education, 34(1), 1–17.