Çok Yönlü Kariyer Tutumlarında Kendi Kendini Yönetmenin Yordayıcıları: Kimlik Algısı, Sınırsız Kariyer ve Psikolojik Esneklik

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 1110 - 1143, 02.09.2025

Osman Söner , Hazel Duru

https://doi.org/10.17679/inuefd.1638088

Öz

Bu çalışmada yetişkin bireylerin sınırsız ve çok yönlü kariyer tutumları, kimlik algıları ve psikolojik esneklik düzeyleri arasındaki ilişkileri incelemek için korelasyonel model kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi yaşları 18-61 arasında değişen ve aktif olarak iş hayatında yer alan 393 yetişkin birey oluşturmaktadır. Çalışmada araştırmacılar tarafından oluşturulan ‘Kişisel Bilgi Formu’ ile daha önce geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış olan ‘Sınırsız ve Çok Yönlü Kariyer Ölçeği’, ‘Kimlik Algısı Ölçeği’ ve ‘Psikolojik Esneklik Ölçeği’ kullanılmıştır. Araştırmada olumsuz kimlik algısı ile kendi kendini yönetme ve değerlere göre hareket etme değişkenleri arasında negatif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir. Olumlu kimlik algısı ile kendi kendini yönetme ve değerlere göre hareket etme değişkenleri arasında orta düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişi olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında olumlu kimlik algısı ile psikolojik hareketlilik ve fiziksel hareketlilik değişkenleri arasında pozitif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişki vardır. Kendi kendini yönetme değişkeni ile psikolojik hareketlilik, fiziksel hareketlilik değişkenleri arasında pozitif yönde ve psikolojik esneklik arasında negatif yönde anlamlı ilişki olduğu belirlenmiştir. Psikolojik hareketlilik ile psikolojik esneklik değişkenleri arasında negatif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur. Çoklu regresyon analizi sonuçları incelendiğinde olumlu kimlik algısının ve psikolojik hareketliliğin kendi kendini yönetme stilini anlamlı bir şekilde yordadığı saptanmıştır. Bunun yanında fiziksel hareketliliğin kendi kendini yönetme stilini anlamlı bir şekilde yordamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çok yönlü kariyer , kimlik algısı , sınırsız kariyer , psikolojik esneklik

Predictors of Self-Management in Protean Career Attitudes: Perception of Identity, Boundaryless Career, and Psychological Flexibility

Öz

This study used a correlational model to examine the relationships between boundaryless and protean career attitudes, identity perceptions, and psychological flexibility levels among adult individuals. The study sample consisted of 393 adult individuals between 18 and 61 actively engaged in the workforce. The study utilized a 'Personal Information Form' developed by the researchers and the 'Boundaryless and Protean Career Scale,' 'Identity Perception Scale,' and 'Psychological Flexibility Scale,' all of which have previously established validity and reliability. The study found a low-level significant negative correlation between negative identity perception and the variables of self-management and values-driven behavior. A moderate-level significant positive correlation was identified between positive identity perception and the variables of self-management and values-driven behavior. Additionally, there was a low-level significant positive correlation between positive identity perception and psychological and physical mobility variables. A significant positive correlation was found between self-management and psychological and physical mobility variables. In contrast, a significant negative correlation was identified between self-management and psychological flexibility. A significant negative correlation was also found between psychological mobility and psychological flexibility. The results of multiple regression analysis revealed that positive identity perception and psychological mobility significantly predict self-management style. On the other hand, physical mobility did not significantly predict self-management style.

Anahtar Kelimeler

Protean career , perception of ıdentıty , boundaryless career , psychological flexibility

Kaynakça

• Arthur, M. B., & Rousseau, D. (2001). The boundaryless career: A new employment principle for a new organizational era. Oxford University Press.
• Bauman, Z. (1998). From pilgrim to tourist: A short history of identity. In S. Hall & P. du Gay (Eds.), Questions of cultural identity (pp. 19-36). Sage Publications.
• Berghoff, C. R., McDermott, M. J., & Dixon-Gordon, K. L. (2018). Psychological flexibility moderates the relationship between PTSD symptoms and daily pain interference. Personality and Individual Differences, 124, 130–134. https://doi.org/10.1016/j.paid.2017.12.012
• Bianchi, S. M., Robinson, J. P., & Milkie, M. A. (2006). Changing rhythms of American family life. Russell Sage Foundation.
• Biemann, T., Zacher, H., & Feldman, D. C. (2012). Career patterns: A twenty-year panel study. Journal of Vocational Behavior, 81(2), 159-170. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2012.06.003
• Bilgin, N. (2007). Kimlik İnşası. Aşina Kitaplar.
• Bluett, E. J., Homan, K. J., Morrison, K. L., Levin, M. E., & Twohig, M. P. (2014). Acceptance and commitment therapy for anxiety and OCD spectrum disorders: An empirical review. Journal of Anxiety Disorders, 28(6), 612-624. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2014.06.008
• Briscoe, J. P., & Hall, D. T. (2006). The interplay of boundaryless and protean careers: Combinations and implications. Journal of Vocational Behavior, 69(1), 4–18. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2005.09.002
• Briscoe, J. P., Hall, D. T., & DeMuth, R. L. F. (2006). Protean and boundaryless careers: An empirical exploration. Journal of Vocational Behavior, 69, 30-47. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2005.09.003
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (2. Basım). Pegem Akademi.
• Cabrera, E. F. (2007). Opting out and opting in: Understanding the complexities of women's career transitions. Career Development International, 12(3), 218-237. https://doi.org/10.1108/13620430710745872
• DeFillippi, R. J., & Arthur, M. B. (1994). The boundaryless career: A competency-based perspective. Journal of Organizational Behavior, 15(4), 307-324. https://www.jstor.org/stable/2488429
• Dubar, C. (1991). La socialisation: Construction des identités sociales et professionnelles. Armand Colin.
• Eby, L. T., & Buch, K. (1995). Job loss as career growth: Responses to involuntary career transitions. The Career Development Quarterly, 44(1), 26-42. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.1995.tb00526.x
• Erikson, E. H. (1956). The problem of ego identity. Journal of the American Psychoanalytic Association, 4(1), 56–121. https://doi.org/10.1177/000306515600400104
• Ersanlı, K., & Şanlı, E. (2015). Self-perceived Identity Scale: A scale development study. American International Journal of Social Science, 4(6), 184-194.
• Francisa, A. W., Dawson, D. L., & Golijani-Moghaddam, N. (2016). Developing and validating the Comprehensive Assessment of Acceptance and Commitment Therapy Processes (CompACT). Journal of Contextual Behavioral Science, 5(3), 134-145. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2016.05.003
• Fromm, E. (1995). Erdem ve mutluluk: Ahlâk psikolojisi üzerine bir inceleme (A. Yörükân, Çev.; 3. basım). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gaukroger, C. E. D. (2018). The role of psychological flexibility within detection and regulation of emotion (Doctoral dissertation). Leeds University, UK.
• Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Stanford University Press.
• Greenhaus, J. H., & Powell, G. N. (2006). When work and family are allies: A theory of work-family enrichment. Academy of Management Review, 31(1), 72-92. https://psycnet.apa.org/doi/10.2307/20159186
• Grimland, S., Vigoda-Gadot, E., & Baruch, Y. (2012). Career attitudes and success of managers: The impact of chance event, protean, and traditional careers. The International Journal of Human Resource Management, 23(6), 1074-1094. https://doi.org/10.1080/09585192.2011.560884
• Gubler, M., Arnold, J., & Coombs, C. (2014). Reassessing the protean career concept: Empirical findings, conceptual components, and measurement. Journal of Organizational Behavior, 35(1), 23-40. https://doi.org/10.1002/job.1908
• Hall, D. T. (1996). Protean careers of the 21st century. Academy of Management Executive, 10(4), 8-16. https://www.jstor.org/stable/4165349
• Hall, D. T. (2002). Careers in and out of organizations. Sage.
• Hall, D. T. (2004). The protean career: A quarter-century journey. Journal of Vocational Behavior, 65(1), 1–13. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2003.10.006
• Hall, D. T. (2006). Careers in and out of organizations. Sage.
• Hall, D. T., & Moss, J. E. (1998). The new protean career contract: Helping organizations and employees adapt. Organizational Dynamics, 26(3), 22–37. https://doi.org/10.1016/S0090-2616(98)90012-2
• Harris, R. (2016). ACT’i kolay öğrenmek: İlkeler ve ötesi için hızlı bir başlangıç (H. T. Karatepe & K. F. Yavuz, Çev.; 1. baskı). Litera Yayıncılık.
• Hayes, C., & Duckworth, M. P. (2006). Acceptance and commitment therapy and traditional cognitive behavior therapy approaches to pain. Cognitive and Behavioral Practice, 13(3), 185-187. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2006.04.002
• Hayes, S. C., & Smith, S. (2005). Get out of your mind & into your life: The new acceptance & commitment therapy. New Harbinger Publishing.
• Hayes, S. C., Luoma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis, J. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model, process, and outcomes. Behavior Research and Therapy, 44(1), 1-25. https://doi.org/10.1016/j.brat.2005.06.006
• Hayes, S. C., Villatte, M., Levin, M., & Hildebrandt, M. (2011). Open, aware, and active: Contextual approaches are emerging in behavioral and cognitive therapy. Annual Review of Clinical Psychology, 7, 141–168. http://dx.doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-032210-104449
• Hirschi, A., Niles, S. G., & Akos, P. (2011). Engagement in adolescent career preparation: Social support, personality and the development of choice decidedness and congruence. Journal of Adolescence, 34(1), 173–182. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2009.12.009
• Hoare, P. N., McIlveen, P., & Hamilton, N. (2012). Acceptance and commitment therapy (ACT) as a career counselling strategy. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 12(3), 171-187. https://doi.org/10.1007/s10775-012-9224-9
• Ibarra, H. (2003). Working identity: Unconventional strategies for reinventing your career. Harvard Business School Press.
• İnandi, Y., Özkan, S., Peker, S., & Atik, Ü. (2009). Kadın öğretmenlerin kariyer geliştirme engelleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 77-96.
• Jenkins, R. (2014). Social identity. Routledge.
• Kale, E., & Günel, G. (2022). Turist rehberlerinin çok yönlü / sınırsız kariyer tutumlarının kariyer başarısı ve kariyer bağlılığına etkisi. Ahi Evran Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(3), 872-887. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1106764
• Kale, E., & Özer, S. (2012). İşgörenlerin çok yönlü ve sınırsız kariyer tutumları: Hizmet sektöründe bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(2), 173-196.
• Kanfer, R., Wanberg, C., & Kantrowitz, T. (2001). Job search and employment: A personality-motivational analysis and meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 86(5), 837-855. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.5.837
• Karaduman, S. (2010). Modernizmden postmodernizme kimliğin yapısal dönüşümü. Journal of Yaşar University, 17(5), 2886-2899.
• Karakuş, S. (2020). Otantiklik ve yaşam doyumunun aleksitimi ile açıklanmasında psikolojik esnekliğin aracı rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Karakuş, S., & Akbay, S. E. (2020). Psikolojik Esneklik Ölçeği: Uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 32-43.
• Kashdan, T. B., & Jonathan, R. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical Psychology Review, 30(7), 865-878. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.03.001
• Kul, A., & Türk, F. (2020). Kabul ve Adanmışlık Terapisi (ACT) üzerine bir derleme çalışması. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(16), 3373-3805. https://doi.org/10.26466/opus.741907
• Lent, R. W., & Brown, S. D. (2013). Social cognitive model of career self-management: Toward a unifying view of adaptive career behavior across the life span. Journal of Counseling Psychology, 60(4), 557–568. https://doi.org/10.1037/a0033446
• Luoma, J. B., Hayes, S. C., & Walser, R. D. (2010). Learning ACT: An acceptance & commitment therapy skills-training manual for therapists. New Harbinger Publications.
• Luken, T., & De Folter, A. (2019). Acceptance and commitment therapy fuels innovation of career counselling. In N. Arthur, R. Neault, & M. McMahon (Eds.), Career theory and models at work: Ideas for practice (pp. 195-206). CERIC (Canadian Education and Research Institute for Counselling).
• Mainiero, L. A., & Sullivan, S. E. (2005). Kaleidoscope careers: An alternate explanation for the “opt-out” revolution. Academy of Management Executive, 19, 106-123.
• Marcia, J. E. (1966). Development and validation of ego-identity status. Journal of Personality and Social Psychology, 3(5), 551–558. https://doi.org/10.1037/h0023281
• Martincin, K. M., & Stead, G. B. (2015). Five-factor model and difficulties in career decision making: A meta-analysis. Journal of Career Assessment, 23, 3-19. https://doi.org/10.1177/1069072714523081
• May, R. (1983). The discovery of being: Writings in existential psychology. W. W. Norton & Company. Niles, S. G., & Harris-Bowlsbey, j. (2017). Understanding and applying theories of career development. In Career development interventions (pp. 32-69). Pearson.
• Özçelik, M. K. (2024). Çalışma hayatında kadının yeri ve kariyer gelişim engelleri. The Journal of Academic Social Science, 52(52), 49-70.
• Özer, S., & Kale, E. (2020). The relationship among protean career, boundaryless career, career satisfaction, perceived employability, and turnover intention. International Journal of Eurasia Social Sciences, 41, 956-1003. https://doi.org/10.35826/ijoess.2644
• Röcke, C., & Brose, A. (2013). Intraindividual variability and stability of affect and well-being: Short-term and long-term change and stabilization processes. GeroPsych: The Journal of Gerontopsychology and Geriatric Psychiatry, 26(3), 185-199. https://doi.org/10.1024/1662-9647/a000094
• Rutherford, J. (1998). The art of life: On living, love, and death. Pluto Press. Santrock, J. W. (2015). Yaşam boyu gelişim: Gelişim psikolojisi: Life-span development. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık.
• Schwartz, S. J. (2006). A theory of identity development: Recent developments and issues. Identity: An International Journal of Theory and Research, 6(1), 7–22. https://doi.org/10.1207/s1532706xid0601_2
• Segers, J., Inceoglu, I., Vloeberghs, D., Bartram, D., & Henderickx, E. (2008). Protean and boundaryless careers: A study on potential motivators. Journal of Vocational Behavior, 73(2), 212–230. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2008.05.001
• Söner, O., & Pirim, M. T. (2022, June 13-15). Anne-babaların olumlu ve olumsuz ebeveyn-çocuk ilişkisi, mental iyi oluş ve psikolojik esneklik arasındaki ilişkisinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. 23. Uluslararası Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi “Sürdürülebilir Kalkınma için Psikolojik Danışma ve Rehberlik”. İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
• Söner, O., Dündar, F., Koşar, M., Şarlayan, G., Ece, F., & Kangal, Y. (2024). Eğitim yöneticilerinin kariyer başarılarının sırrı: Sınırsız ve çok yönlü kariyer yoluyla demografik değişkenlerin gücünün keşfi. Journal of Management Theory and Practices Research, 5(1), 1-14.
• Strauss, A. L. (1962). The social psychology of George Herbert Mead. Phoenix Publishing.
• Sullivan, S. E. (1999). The changing nature of careers: A review and research agenda. Journal of Management, 25, 457-484. https://doi.org/10.1177/014920639902500308
• Sullivan, S. E., & Arthur, M. B. (2006). The evolution of the boundaryless career concept: Examining physical and psychological mobility. Journal of Vocational Behavior, 69(1), 19-29. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2005.09.001
• Sullivan, S. E., & Baruch, Y. (2009). Advances in career theory and research: A critical review and agenda for future exploration. Journal of Management, 35(6), 1542-1571. https://doi.org/10.1177/0149206309350082
• Super, D. E. (1957). The psychology of careers: An introduction to vocational development. Harper & Bros.
• Tarhan, E. (2019). Kadın akademisyenlerin sınırsız ve çok yönlü kariyer tutumları: Kişilik ve toplumsal cinsiyet rolleri açısından bir inceleme [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Tarhan Över, E., & Ersoy Kart, M. (2021). Kadın akademisyenlerin sınırsız ve çok yönlü kariyer tutumlarının kişilik açısından incelenmesi. İş ve İnsan Dergisi, 8(1), 73-90. https://doi.org/10.18394/iid.732033
• Toprak, T. B., Arıcak, O. T., & Yavuz, K. F. (2020). Tıp fakültesi öğrencilerinde tükenmişlik derecesi psikolojik esneklik ve değerler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 9(1), 16-27. https://doi.org/10.5455/JCBPR.26978
• Turner, J. H. (2019). On human nature: The biology and sociology of what made us human. Routledge.
• Valcour, P. M., & Tolbert, P. S. (2003). Gender, family, and career in the era of boundarylessness: Determinants and effects of intra- and inter-organizational mobility. International Journal of Human Resource Management, 14(5), 768-787. https://doi.org/10.1080/0958519032000080794
• Volmer, J., & Spurk, D. (2011). Protean and boundaryless career attitudes: Relationships with subjective and objective career success. Zeitschrift für ArbeitsmarktForschung, 43(3), 207-218.
• Vupa, Ö., & Gürünlü Alma, Ö. (2008). Doğrusal regresyon çözümlemesinde çoklu bağlantı probleminin sapan değer içeren küçük örneklemlerde incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi, 31, 97-107.
• Waters, L., Briscoe, J. P., Hall, D. T., & Wang, L. (2014). Protean career attitudes during unemployment and reemployment: A longitudinal perspective. Journal of Vocational Behavior, 84(3), 405-419. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2014.03.003
• Waters, L. E., & Moore, K. A. (2002). Self-management and coping at work. In R. G. Lord, R. J. Klimoski, & R. Kanfer (Eds.), Emotions in the workplace: Understanding the structure and role of emotions in organizational behavior (pp. 225–250). Jossey-Bass.
• Wiernik, B. M., & Kostal, J. W. (2019). Protean and boundaryless career orientations: A critical review and meta-analysis. Journal of Counseling Psychology, 66(3), 280-307. http://dx.doi.org/10.1037/cou0000324
• Yavuz, K. F. (2015). Kabul ve kararlılık terapisi (ACT) genel bir bakış. Türkiye Klinikleri, 8(2), 21-2