THE NEW MATERNITY ORDER: UTERUS TRANSPLANT WITH ITS ETHICAL AND LEGAL ASPECTS

Yıl 2023, , 304 - 314, 30.06.2023

Sevtap Metin

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1216331

Öz

The uterus is the reproductive organ where the embryo formed by the fertilization of the sperm and egg settles and continues its development until birth. With the transition of uterus transplantation from experimental studies to clinical trials and starting to have babies in this way, uterus transplantation offers a solution that can enable these women to have children genetically on their own and grow them in their wombs. Uterine transplant is a procedure that combines both assisted reproductive technology and organ transplantation due to the necessity of in vitro fertilization and embryo freezing pre-procedure and thus represents a new level of cooperation between the two. With the transition of uterus transplantation from an experimental clinical procedure to clinical trials and its positive early results, ethical discussions applicable to each of the stakeholders in this study will be reviewed with bioethical principles and major theories. Uterine transplants are not life-saving, but life-enhancing transplants. In this context, uterus transplantation is accepted as a type of composite tissue transplantation included in the Organ and Tissue Transplant Services Regulation. However, uterus transplantation is also different from composite tissue transplantations in which it is included. By the definition of "donor" in the Composite Tissue Transplant Centers Directive in the Turkish legal system, it is accepted that living persons cannot be obliged to donate composite tissue. In this case, it is concluded that uterus transplantation is also included in the scope of composite tissue, and according to our legal order, it can only be done from a dead donor. In addition, in the Composite Tissue Transplantation Directive, uterine transplantation is not mentioned among the medical indications for such transplantations. Even this legal uncertainty points out that uterus transplants should be handled with a separate arrangement from the composite tissue transplant umbrella.

Anahtar Kelimeler

Uterine Transplantation, Bioethical principles, Utilitarianism, Kant, Double Effect Theory, Composite Tissue Transplants

YENİ ANNELİK DÜZENİ: ETİK VE HUKUKİ BOYUTLARIYLA RAHİM NAKLİ

Öz

Rahim, sperm ile yumurtanın döllenmesiyle oluşan embriyonun yerleştiği ve doğuma kadar gelişimini sürdürdüğü üreme organıdır. Mutlak uterin faktör infertilitesi, küresel ölçekte üreme çağındaki kısır kadınların %3 ila %5'ini etkilemektedir. Rahim naklinin deneysel çalışmalardan klinik denemelere geçmesi ve bu yolla bebek sahibi olunmaya başlanmasıyla birlikte rahim nakli, bu kadınların kendilerine genetik olarak ait çocuk sahibi olmalarını üstelik kendi rahimlerinde büyütebilmelerini sağlayabilecek bir çözüm sunmaktadır. Rahim nakli, tüp bebek ve embriyo dondurulması ön prosedürü gerekliliği nedeniyle hem yardımcı üreme teknolojisini hem de organ naklini birleştiren bir işlemdir ve bu nedenle 'ikisi arasında yeni bir iş birliği seviyesini' temsil eder. Rahim naklinin deneysel bir klinik prosedürden klinik denemelere geçişi ve olumlu erken sonuçlar vermesi ile bu çalışmada paydaşların her biri için geçerli olan etik tartışmalar, bu çalışma kapsamında biyo-etik ilkeleriyle ve belli başlı teoriler ile gözden geçirilecektir. Rahim nakli yaşam kurtarıcı olmayan fakat yaşam kalitesini arttırıcı nakillerdir. Bu bağlamda rahim nakli de Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği’nin kapsamına alınan kompozit doku nakli türü olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte rahim nakli, içerisinde yer aldığı kompozit doku nakillerinden de farklılıklar taşır. Türk Hukuk düzeninde Kompozit Doku Nakli Merkezleri Yönergesi’nin “donör” tanımı gereğince, yaşayan kişilerin kompozit doku verme borcu altına giremeyecekleri kabul görmektedir. Bu durumda rahim nakli de kompozit doku kapsamına girmekle hukuk düzenimize göre yalnızca ölü vericiden yapılabilecektir sonucu çıkmaktadır. Ayrıca Kompozit Doku Nakli Yönergesi’nde bu tür nakillerdeki tıbbi endikasyon türleri arasında da rahim nakilleri açık bir şekilde zikredilmemektedir. Bu hukuki belirsizlik dahi rahim nakillerinin kompozit doku nakli şemsiyesinden ayrı bir düzenleme ile ele alınması gereğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rahim Nakli, Biyo-etik ilkeler, Utiliteryanizm, Kant’ın Ödev Etiği, Çifte Etki Kuramı, Kompozit Doku Nakilleri

Kaynakça

• ALJERİAN, Khaldoon: “Uterine Transplant: An Ethical Framework Analysis from A Middle Eastern Perspective”, Current Medical Research and Opinion, 37(6), 2021, p.1049-1060.
• APİ, Murat/BOZA, Ayşen/CEYHAN, Mehmet: “Could the female-to-male transgender population be donor candidates for uterus transplantation?”, Turk J Obstet Gynecol, 14(4), 2017, p.233-237.
• BADUR, Emel: “Organ veya Doku Verme Borcu Altına Giren Kişinin Cayması”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), 2020, p.275-312.
• BİLGİN, Ömer Fazıl: “Kompozit Doku Nakli” in Murat Doğan ve Cahid Doğan (ed), Organ ve Doku Naklinde Hukuki ve Cezai Sorunlar Paneli, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020, p.85-90.
• BRUNO, Bethany/ARORA, Kavita Shah: “Uterus Transplantation: The Ethics of Using Deceased Versus Living Donors”, The American Journal of Bioethics, 18(7), 2018, p.6-15.
• BUİ, Lilian: “(Uterus) Wanted: Dead or Alive Ethical Organ Procurement from Living and Deceased Donors for Uterine Transplantation”, Veritas: Villanova Research Journal, (2), 2020, p.43-49.
• CHMEL, Roman Jr/PASTOR, Zlatko/NOVACKOVA, Marta/CHMEL, Roman: “Robot-assisted donor hysterectomy in uterus transplantation — a modality to increase reproducibility”, Ginekologia Polska, 92(7), 2021, p.528–531.
• DİCKENS, Bernard M: “Legal and ethical issues of uterus transplantation”, International Journal of Gynecology and Obstetrics, (133), 2016, p.125-128.
• DOĞAN, Cahid: “Rahim (Uteris) Nakli: Hukuki Görünümler ve Etik Gerçekler”, in Doğan, Murat/Doğan, Cahid (ed.), Organ ve Doku Naklinde Hukuki ve Cezai Sorunlar Paneli, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020, p.61-62.
• ERBAŞ, Rahime: “Türk Ceza Hukuku Açısından Kısırlaştırma (TCK Md. 101)”, İÜHFM, LXXIII(1), 2015, p.91-128.
• GARBUZOVA, Elizaveta: “Addressing Infertility with Uterine Transplant: An Ethical Analysis of Three Categories of Donors”, Voices in Bioethics, (7), 2021, p.1-5.
• GRACA, Briget da/JOHANNESSON, Liza/TESTA, Giuliano/WALL, Anji: “Uterus transplantation: ethical considerations”, Current Opinion in Organ Transplantation, 26(6), 2021, p.664-668.
• GUNTRAM, Lisa: “May I have your uterus? The contribution of considering complexities preceding live uterus transplantation”, Med Humanit, 2021, p.1-13. DOI:10.1136/medhum-2020-011864.
• JAHROMİ, Alireza Hamidian/HOREN, Sydney R, DORAFSHAR, Amir H/SEU, Michelle L/RADİX, Asa/ANDERSON, Erica/JAMİSON, Green/FRASER,Lin/JOHANNESSON, Liza/TESTA, G & SCHECHTER, S. M/SCHECHTER, Lore: “Uterine transplantation and donation in transgender individuals; proof of concept”, International Journal of Transgender Health, 22(4), 2021, p.349-359.
• JOHANNESSON, Liza/WALL, Anji/WARREN, A.M/GREGG, A.R/TESTA, Giuliano: “Decisions on second pregnancy after uterus transplantation and timing for removal of the uterus—DUETS (Dallas UtErus Transplant Study)”, BJOG, (128), 2021, p.1610-1614.
• KIRCA, Nuran/ÖNGEN, Meryem: “İnfertilite Tedavilerinde Etik Sorunlar”, Türkiye Biyoetik Dergisi, 7(1), 2020, p.12-20.
• KOPLİN, Julian/KENDAL, Evie: “Ethical issues in uterine transplantation”, Korean J Transplant, (34), 2020, p.78-83.
• KOYUN, Ayşe: “Uterus Naklinde Etik: Değerler ve İlkeler”, Turkiye Klinikleri J Med Ethics, 25(3), 2017, p.116-123.
• LOTZ, Mianna: “Public Funding of Uterus Transplantation: Deepening the Socio-moral Critique”, Bioethics, (35), 2021, p.664-671.
• O’DONOVAN, Laura/WİLLİAMS, Nicola Jane/WİLKİNSON, Stephen: “Ethical and policy issues raised by uterus transplants”, British Medical Bulletin, (131), 2019, p.19-28.
• ÖZÇETİN, Arzu Batur: “Kompozit Doku Naklinin (Yüz, Kol, Bacak) Ülkemizdeki Uygulanması ve Yasal Durumlar”, in Cahid Doğan and Pınar Aksoy Gülaslan (ed), V.Sağlık Hukuku Kurultayı, Ankara Barosu Yayını, Ankara, 2014, p.147-155.
• ÖZTÜRK, Ruşen/SEVİL, Ümran: “Uterus Transplantasyonu ve Etik”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(4), 2013, p.535-546.
• PAÇACI, İbrahim: “İslâm Hukukunda Kadın İç Üreme Organları Naklinin Hükmü”, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 2018, s.20-46.
• POLK, Heather/JOHANNESSON, Liza/TESTA, Giıuliano/WALL, Anjie E.: “The Future of Uterus Transplantation: Cost, Regulations and Outcomes”, Clinical Obstetrics And Gynecology, 65(1), March 2022, p.101-107.
• ‘Kısırlık Tedavisinde Rahim Nakli’, https://www.drhit.com/kisirlik-tedavisinde-rahim-nakli/, (Erişim: 10.11.2022).
• USLU, Nihal/AVCI, Mehmet Zeki/HAYLI, Çiğdem Müge: “Ethical Aspects of Uterus Transplantation”, Journal of International Health Sciences and Management, 8(15), 2020, p.84-87.
• ÜN, Mine/ERBAŞ, Oytun: “Uterus Nakli”, FNG & Demiroğlu Bilim Tıp Transplantasyon Dergisi, 3(1-2), 2018, p.42-46. VALİ, Saaliha/JONES, Benjamin. P/SASO, Srdjan/FERTLEMAN, M/TESTA, Giuliano/JOHANESSON, Liza/ALGHRANİ, Amal/SMİTH, J.Richard: “Uterine transplantation: legal and regulatory implications in England”, BJOG, 2021, https://doi.org/10.1111/1471-0528.16927.
• WALL, Anji E/TESTA, Giuliano/AXELROD, David/JOHANNESSON Liza: “Uterus transplantation-questions and answers about the procedure that is expanding the field of solid organ transplantation”, Baylor University Medical Center Proceedings, 34(5), 2021, s.581-585.
• YORK, Jackie R/TESTA, Giuliano/GUNBY, Robert T/PUTMAN, J. Michael/MCKENNA, Gregory J/KOON, Eric/BAYER, Johanna/ZHANG, Lilly/GREGG, AR, JOHANNESSON, Liza: “Neonatal Outcomes after Uterus Transplantation: Dallas Uterus Transplant Study”, American Journal of Perinatology, 2021, DOI: 10.1055/s-0041-1727212.
• ZAAMI, Simona/MARINELLI, Susanna/DI LUCA, Natale Mario/VERGALLO, Montanari: “Ethical and medico-legal remarks on uterus transplantation: may it solve uterine factor infertility?”, European Review for Medical and Pharmacological Sciences, (21), 2017, p.5290-5296.
• ZİROĞLU, Şefik: “Türkiye’de Organ ve Doku Naklinde Yasal Çerçeve ve Etik Tartışmalar”, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.