SAID HALIM PASHA’S CONCEPTION OF SOVEREIGNTY AND PROPOSED GOVERNMENT SYSTEM

Yıl 2019, , 144 - 158, 30.06.2019

Sabahattin Nal

https://doi.org/10.21492/inuhfd.557015

Cited By: 2

Öz

This paper analyzes Said Halim Pasha’s conception of sovereignty and his proposed system of government. Said Halim Pasha was a high-level public official in late Ottoman era, president of the era’s most prominent political party, the Committee of Union and Progress, a Grand Vizier, and an Islamist thinker. In accordance with Islamism, he proposed that influential government functions be elected, except for the legislative body. Accordingly, the head of state and the parliament would be elected by the people. Despite being elected, these functions are not legitimized by popular sovereignty, but by Islamic principles, as they represent political power stemming from sharia. Consequently, sovereignty does not emanate from the people; divine will is superior. Therefore, Said Halim Pasha’s conception of sovereignty can be deemed as “providential sovereignty.” Since Said Halim Pasha proposes that the head of state be elected, he has adopted the republican form of government. His system of government resembles aspects of the parliamentary system, as well as that of the presidential system. Hence, it is an eclectic system. In this system, legislative authority does not belong to the elected parliament but to Islamic jurists. As a result, Said Halim Pasha’s proposed system of government is not compatible with present-day democratic governments.

Anahtar Kelimeler

Sovereignty, government system, sharia, west, east

SAİT HALİM PAŞA'NIN EGEMENLİK ANLAYIŞI VE ÖNGÖRDÜĞÜ HÜKÜMET SİSTEMİ

Öz

Bu çalışmada, Osmanlının son döneminde yüksek memuriyetlerde bulunmuş, dönemin en güçlü partisi olan İttihat ve Terakki Cemiyetinin genel başkanlığını yapmış, sadrazamlık görevinde bulunmuş, İslamcı bir düşünür olan Said Halim Paşa’nın egemenlik anlayışı ve geliştirdiği hükümet sistemi incelenmiştir. İslamcı düşünce yapısına uygun olarak, kanun yapma yetkisiyle donatılmış organ olan teşri merci (yasama kurulu) hariç, devletin etkili makamlarının seçimle işbaşına gelmesini önermiştir. Bu çerçevede, devlet başkanı ve millet meclisi halk tarafından seçilecektir. Fakat bunlar seçimle işbaşına gelseler de şeriattan kaynaklanan bir iktidarı temsil ettiklerinden meşruiyetlerini milletten değil, İslami ilkelere bağlılıktan aldıklarından egemenlik nihai olarak halka ait değildir. Halkın iradesinin üstünde bir ilahi irade vardır. Dolayısıyla onun egemenlik konusundaki yaklaşımı, providansiyel egemenlik anlayışını çağrıştırmaktadır. Devlet bakanının seçimle işbasına gelmesini önerdiğinden, devlet şekli olarak da cumhuriyeti benimsemiştir. Geliştirdiği hükümet sistemi, bazı yönleriyle parlamenter sistemi, bazı yönleriyle başkanlık sistemini çağrıştırmaktadır. Bir başka ifadeyle geliştirdiği hükümet sisteminin, eklektik bir sistem olduğu söylenebilir. Önerdiği sistemde, kanun yapma yetkisi, halk tarafından seçilmiş meclise değil, İslam hukukçularına ait olacaktır. Bu yönüyle önerdiği hükümet sisteminin günümüz demokratik hükümet sistemleriyle uyumlu olduğu söylenemez.

Anahtar Kelimeler

Egemenlik, hükümet sistemi, şeriat, batı, doğu

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• AKDAĞ, Mustafa: Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları, Bilgi Yayınevi, Ankara 1975.
• AKYILDIZ, Ali: “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. 250-251.
• AKYILMAZ, Gül: “Birinci Jön Türk Hareketinin (Yeni Osmanlılar Cemiyeti) İdeolojisine Bir Örnek: Namık Kemal ve Fikirleri”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, S. 2 (1999), s. 233-251.
• AZİMLİ, Mehmet: “Hulefa-i Raşidin Dönemi Halife Seçimleri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII (2007), S. 1, s. 35-59.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım: Milli Mücadeleye Giriş, C. IV., Baha Matbaası, İstanbul 1967.
• BAYUR, Hikmet: Türk İnkılabı Tarihi C. 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• BERKES, Niyazi: Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul 1978.
• BİRAND, Kâmıran, “Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimat’ta Tesirleri”, in Kâmıran Birand Kulliyatı (1-3), Akçağ Yayınları, Ankara 1998.
• BOSTAN, M. Hanefi: “Said Halim Paşa”, Türkiye’de Sosyoloji 1 (der.) Özdemir, M. Çağatay: Phoenix Yayınları, Ankara 2008, s. 69-92.
• BOSTAN, Hanefi: “Sadrazam Said Halim Paşa”, TYB Akademi, Dil, Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 1, S. 3, 2011, s. 11-26.
• DÜZDAĞ, Ertuğrul: “Giriş: Said Halim Paşa ve Eserleri”, in Said Halim Paşa: Buhranlarımız ve Son Eserleri, s. xiii-xxxvii.
• EL-ENSARİ, Abdülhamid İsmail: “Ehlü'l-hal ve'l-akd”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1994, C. 10, s. 539-541.
• ERDOĞAN, Mustafa: Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2014.
• EREN, Abdurrahman: Anayasa Hukuku Ders Notları, İstanbul 2016.
• GENCER, Bedri: İslam’ın Siyasallaşması, Lotus Yayınları, Ankara 2008.
• GÖZE, Ayferi: Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Basım, İstanbul 2007.
• GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Yayınevi, Bursa 2017.
• GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, C. II, Ekin Kitabevi, Bursa 2011.
• GÖZLER, Kemal: “Hukuk Açısından Cumhuriyet ve Monarşi Kavramlarının Tanımı Sorunu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 54, 1999, S. 1, s. 51-62.
• HİZMETLİ, Sabri: “Genel Olarak Raşid Halifeler Dönemi Olayları: Sonuçları Ve Etkileri”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 39, S. 1, 1999, s. 27-54.
• HOBBES, Thomas: Leviathan, Lim, Semih (çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1993.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal: Son Sadrazamlar, C. IV, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.
• KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınları, Ankara 1993.
• KARA, İsmail: İslamcıların Siyasi Görüşleri, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• KARA, İsmail: Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi 1: Metinler, Kişiler, Risale Yayınları, İstanbul 1987.
• KARPAT, Kemal: Türk Demokrasi Tarihi: Toplumsal, Ekonomik Kültürel Temeller, İstanbul Matbaası, İstanbul 1967.
• KAYALI, Kurtuluş: Düşüncenin Coğrafyası 1: Toplumdan Soyutlanmış Düşünce ve Direnç Potansiyeli, Deniz Kitabevi, Ankara 2005.
• KOÇ, Yunus: “Osmanlıda Toplumsal Dinamizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum”, Bilig, Güz/2005, S. 35, s. 229-245.
• KOÇAK, Mustafa: Devlet ve Egemenlik, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006.
• LEWIS, Bernard: İslam’ın Siyasal Söylemi, Oskay, Ünsal (çev.), Cep Kitapları, İstanbul 1993.
• KURAN, Ercüment: “Türk Düşünce Tarihinde Arap Kültürlü Aydın: Said Halim Paşa”, Türköne, Mümtaz’er (der.), Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1994, s. 175-182.
• MANNHEIM, Karl: İdeoloji ve Ütopya, Mehmet Okyayuz (çev.), De Ki Basım Yayın, Ankara 2009.
• MARDİN, Şerif: Türk Modernleşmesi, Türköne, Mümtaz’er / Önder, Tuncay (der.), İletişim Yayınları, İstanbul 1994.
• NAMIK KEMAL, “Usûl-i Meşveret Hakkında Mektuplar-I”, Hürriyet, 14 Eylül 1285, in Makalat-ı Siyasi ve Edebiye, Kul, Erdoğan (haz.), Birleşik Yayıncılık, İstanbul 2014, s. 159-164.
• ÖZYURT, Cevat: “Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakâr-Reformcu İslamcılığın Oluşumu”, Muhafazakâr Düşünce, Yıl 10, S. 37, Temmuz, Ağustos-Eylül 2013, s. 67-102.
• SAİD HALİM PAŞA: Buhranlarımız ve Son Eserleri, Düzdağ, Ertuğrul (der.), İz Yayıncılık, İstanbul 1991.
• ŞENEL, Alaeddin: Siyasal Düşünceler Tarihi, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1995.
• ŞEYHUN, Ahmet: Said Halim Paşa: Osmanlı Devlet Adamı ve İslamcı Düşünür (1865-1921), Göçer, Derya (çev.), Everest Yayınları, İstanbul 2010.
• TEZİÇ, Erdoğan: Anayasa Hukuku, Beta Kitap, İstanbul 2012.
• TOYNBEE, Arnold: Medeniyet Yargılanıyor, Uyan, Ufuk (çev.), Ağaç Yayınevi, İstanbul 1991.
• TUNAYA, Tarık Zafer: İslâmcılık Akımı, Simavi Yayınları, İstanbul 1991.
• UYGUN, Oktay: Hukuk Teorileri, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2017.
• VURAL, Muammer: “Yasama Kavramı Ve Yetkisi Açısından Pozitif Hukuk İle İslâm Hukuku Arasında Bir Mukayese”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 36, 2011, s. 177-200.
• YILDIRIM, Kadir: “Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• YURDAYDIN, Hüseyin Gazi: “Devlet ve Din, Halifelik ve Laiklik”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVI, 1983, s. 173-181.