SHAFA RIGHT AND ITS BORDERS IN ISLAMIC LAW

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 561 - 582, 30.06.2018

Metin Ceylan

https://doi.org/10.21492/inuhfd.423832

Öz

Special emphasis is given to the provision of water for people in Islamic
law. In the early periods when Islamic law sources were formed after the birth
of Islam, the right to drink water, which is seen in shirb right, is seen as
shafa right in later centuries. Shafa right is expressed in the narrowest sense
as the right to provide the water necessary for man into thirst. In other
saying shafa right is seemed as the right to supply the water that a person
needs in his daily life. When this right is used in the water, it is important
that the water is general and special water. There is freedom in the use of
shafa right in the general waters. Freedom is also accepted in special waters
except mohraz waters. It is not considered the presence of shafa right in the
mohraz water. This right can be used with owner's permission or who used this
right in to  the state of necessity. The
person who is using mohraz water in case of necessity must indemnify it. There
is a close interest with shafa right the selling of the waters. Some lawyers
give permission to sell water within the scope of shafa right. But some lawyers
say that the water which is seemed in shafa right must be free of charge.

 

Anahtar Kelimeler

Right, law, shafa right, water.

İSLAM HUKUKUNDA ŞEFE HAKKI VE SINIRLARI

Öz

İslam hukukunda insanların su ihtiyacının karşılanmasına özel bir önem
verilmektedir. İslamiyetin doğuşundan sonra İslam hukuku kaynaklarının oluştuğu
ilk dönemlerde şirb hakkı içerisinde görülen su içme hakkı daha sonraki
yüzyıllarda şefe hakkı olarak isimlendirildiği görülmektedir. Şefe hakkı, en
dar anlamda insanın susuzluğunu gidermesi için gerekli su ihtiyacını sağlama
hakkı olarak ifade edilmektedir. Geniş anlamda insanın günlük hayatında ihtiyaç
duyduğu suyu temin etme hakkı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hakkın sularda
kullanılmasında suyun genel ve özel su olması önem arz etmektedir. Genel
sularda şefe hakkının kullanımında serbestlik bulunmaktadır. Muhrez sular hariç
olmak üzere özel sularda da serbestlik kabul edilmektedir. Muhrez sularda şefe
hakkının varlığı kabul edilmemektedir. 
Bu sularda şefe hakkının kullanılabilmesi zaruret durumunun olması veya
malikinin izni gereklidir. Zaruret halinde bulunan kişinin muhrez suyu
kullanması durumunda bunu tazmini gerekir. Şefe hakkı ile yakın ilgisi bulunan
suların satışında şefe hakkı kapsamındaki suların satışına cevaz verenler
olmakla beraber daha çok bunun ücretsiz olması gerektiği yönünde görüş
belirtenler bulunmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Hak, hukuk, şefe hakkı, su.

Kaynakça

• KAYNAKÇA AHMED b. Hanbel, Müsned, I-VI, Müessesetü Kurtuba, Kahire, tarihsiz.
• ALİ HAYDAR Efendi, Dürerü’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm, I-X, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, trz.
• AZÎMÂBÂDÎ, Avnu’l-Maʻbûd Şerhu Süneni Ebî Dâvud, Beyrut, 1995.
• BERKİ, Ali Himmet, Mecelle, Hikmet Yayınları, İstanbul, 1990.
• BERKİ, Ali Himmet, Sular Hukuku, Ankara 1959.
• BEYHAKÎ, es-Sünenü’l-Kübrâ, I-X, Dârul-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 2003.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul, 1985.
• BUHÂRİ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi‘'s-Sahîhi'l-Muhtasar I-VI, Dâru'l-İbn Kesîr el-Yemâme, Beyrut, 1987.
• BUHÛTÎ, Mansûr b. Yûnus b. İdris, Keşşâfu'l-Kınâ‘ an Metni'l-İknâ‘, I-VI, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1982.
• BULUT, Ali, Kur’an’daki Çok Anlamlı Kavramların Türkçeye Çevirisi Sorunu (İsraf Kavramı Örneği), Diyanet İlmi Dergi, C.42, sayı, 1, Ankara, 2006, s. 86-87.
• CEYLAN, Metin, İslam Hukukunda Suların Statüsü, Mengüceli Yay., Malatya, 2010.
• CÜRCÂNÎ, Ali b. Muhammed, et-Ta’rifat, Beyrut, 1983.
• DANTE, A. Caponera, Water Laws In Moslem Countries, FAO Development Paper No: 43, Roma, 1954.
• DÂRİMÎ, Sünen, I-II, Dâru’l-kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1407.
• EBÛ DÂVUD, Sünenü Ebî Dâvûd, I-IV, Dâru'l-Fikr, yrz., trz.
• EBU YUSUF, el-Harâc, el-Matbaatu’s-selefiye, Kahire, 1382.
• FİRUZÂBÂDÎ, Muhammed b. Yakub, el-Kâmusu’l-Muhît, Beyrut, 2005.
• GÜNAY, Hacı Mehmet, “Su” DİA, İstanbul, 2009, XXXVII, 432-437. HACAK, Hasan, “İrtifak”, DİA, İstanbul, 2000, XXII, 461-462.
• HACAK, Hasan, İslam Hukukunda İrtifak Hakları ve İlgili Kavramların Gelişimi, (Yayınlanmamış YL tezi), Marmara Ü. Sos. Bil. Enst. İstanbul, 1993.
• HARİS b. Ebi Usame, Müsnedu'l-Hâris (Zevâidu'l-Heysemî), I-II, Merkezü hizmeti’s-sünneti ve’s-sireti’n-nebeviyye, el-Medinetü’ l-Münevvere, 1992.
• HATİPOĞLU, Haydar, Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi, I-X, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1983.
• IRAKÎ, Zeynüddin Abdurrahim b. Hüseyin, Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t-takrîb, I-VIII, İhyau Türasi’l-Arabi, Yrz. Trz.
• İBN ABDİLBER, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meʻânî ve’l-esânîd, I-XXII, Vezâretü umumi’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-islamiyye, Mağrib, 1977.
• İBN ESİR, en-Nihâye fî Garibi’l-Ehâdisi ve’l-Eser, I-V, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, 1979.
• İBN HACER, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, ed-Dirâye fî Tahrîci Ehâdisi'l-Hidâye, I-II, Dâru'l-Ma‘rife, Beyrut, 1403/1983.
• İBN HACER, Telhîsu'l-Habîr fî Ehâdisi'r-Râfi‘î'l-Kebîr, I-IV, el-Medinetü'l-Münevvere, 1964.
• İBN HAZM, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, el-Muhallâ, I-XI, Dâru'l-Afâki'l-Cedîd, Beyrut, trz.
• İBN KUDÂME, Şemsüddin Ömer, eş-Şerhu’l-kebîr, I-XII, yrz. trz.
• İBN MÂCE, Sünenü İbni Mâce, I-II, Dâru'l-Fikr, Beyrut, trz.
• İBN MANZUR, Lisanu’l-Arab, I-XIV, Dâru Sâdır, Beyrut, 1414.
• İBN MANZUR, Muhammed b. Mükerrem, Lisanü’l-Arab, I-XV, Dâru-Sâdır, Beyrut, 1994.
• İBN MÜLAKKİN, Hulâsatu'l-Bedri'l-Münîr fî Tahrîci Kitâbi'ş-Şerhi'l-Kebîr li'r-Râfi‘î, I-II, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad, 1990.
• İBNU EBİ ŞEYBE, Kitabu’l-Musannef fî’l-Ehâdisi ve’l-Âsâr, I-VII, Mektebütü’r-rüşd, Riyad, 1409.
• İBNU’L-ARABÎ, Ahkâmu’l-Kur’an, I-IV, İsa el-Babi’l-Halebi, Matbaası, yrz., trz.
• KALLEK, Cengiz, “İsraf”, DİA, XXIII, İstanbul, 2001, s. 178-179.
• KASIM b. Sellâm, Emval, I-III, Kütübü’l-ilmiyye, Beyrut, 1986.
• KOCA, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İSAM, Yayınları, İstanbul, 1986.
• KOCAŞLI, İbrahim, Sünen-i Ebi Davud Tercemesi, İstanbul, 1983.
• KONEVÎ, Kasım b. Abdullah, Enisü’l-Fukahâ’i fî Taʻarifâti’l-el-Fâzi’l-Mütedâvileti beyne’l-Fukahâ’, Dâru’l-vefâ, Cidde, 1406.
• KURTUBÎ, el-Câmiʻu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, I-XX, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye Kahire, 1964.
• KÜRDÎ, M. Necmüddin, Şerʻî Ölçü Birimleri ve Fıkhî Hükümleri, Çev. İbrahim Tüfekçi, Buruc Yayınları, İstanbul, 1996.
• MAVERDÎ, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Ahkâmu's-Sultâniyye ve'l-Velâyeti'd-Diniyye, Dâru'l-kitâbi'l-Arabî, Beyrut, 1990.
• MİRAS, Kamil, Sahîh-i Buharî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, I-XI, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. bs. Ankara, 1978.
• MUHAMMED FUAD Abdulbaki, Muʻcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurâni’l-Kerim, Dâru’l-marife, Beyrut, 1938,
• MÜSLİM, Ebu'l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu'l-Müslim, I-V, Dâru'l-İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, trz.
• NECEFÎ, Muhammed Hasan, Cevâhiru'l-Kelâm fî Şerhi Şerâiʻi’l-İslam, I-XLIII, Dâru’l-ihyai’t-turâsi’l-Arabî, Beyrut, trz.
• NEVEVÎ, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref, Sahîhu Müslim bi-Şerhi'n-Nevevî, I-XVIII, Dâru'l-İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, 1972.
• NEVEVÎ, el-Mecmûʻ Şerhu’l-Mühezzeb, Mektebetü’l-irşad, Cidde, trz.
• RAZÎ, Muhtaru’s-sıhah, el-Mektebetü’l-asriyye, Beyrut, 1999.
• SA’DÎ, el-Kâmusu’l-Fıkhî Luğaten ve Istılahen, Suriye, 1993.
• SAHNÛN, Abdusselâm, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Daru’s-sadr, Beyrut, trz.
• SAN‘ÂNÎ, Muhammed İsmail, Sübülü's-Selâm Şerhu Bulûği'l-Merâm min Edilleti'l-Ahkâm, Dâru'l-hadis, I-II, yrz. trz.
• SEMERKANDÎ, Tuhfetü’l-Fukahâ, I-III, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1985.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamus-u Türki, Enderun Yay., I-II, İstanbul, 1989.
• ŞENER, Abdulkadir, Kıyas, İstihsan ve İstıslah, DİB Yayınları Ankara, 1981.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali, Fethu'l-Kadîr el-Câmi‘ beyne Fenni'r-Rivâye ve'd-Dirâye min İlmi't-Tefsîr, I-V, Dâru'l-Fikr, Beyrut, trz.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali, Neylü'l-Evtâr min Ehâdisi Seyyidi'l-Ehyâr, I-IX, Dâru'l-Cîl, Beyrut, 1973.
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük, “İsraf” http://www.tdk.gov.tr/index.php;
• TİRMİZÎ, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Câmi‘u's-Sahîh Sünenü't-Tirmizî, I-II, Dâru'l-İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, trz.
• WENSINCK, Concordance, I-VIII; Leiden, 1936. YAZIR, Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-X, İstanbul, trz.
• YİĞİT, İsmail, Peygamberler Tarihi, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2013.
• ZEBİDÎ, Muhammed b. Muhammed, Tâcu’l-arûs min cevâri’l-kâmûs, I-XL, Dâru’l-hidâye, yrz. Trz.
• ZEYLÂÎ, Ebu Muhammed Cemaluddin Yusuf b. Abdullah, Nasbu'r-Râye fî Tahrîci Ehâdisi'l-Hidâye, I-IV, Dâru'l-Hadîs, Mısır, 1357.
• ZEYLÂÎ, Ebu Muhammed Fahruddin Osman b. Ali, Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’r-Dekâik, I-VI, el-Matbaatu’l-Kübra’l-Emiriyye, Bulak, 1313.
• ZUHAYLÎ, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhu, Dâru’l-fikr, I-X, Suriye, trz.