Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Parlamento’da Temsili: 1946- 1960

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 0 - 0, 17.09.2018

Songül Miftakhov

https://doi.org/10.14782/ipsus.460124

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kürt nüfusun yoğunluklu

olduğu çeşitli illerde, 1946-1980 yılları arasında siyasal temsil ve katılımın parlamenter düzeyde nasıl

gerçekleştiğini araştırmaktır. Bu doğrultuda, seçime giren partilerin her genel seçim döneminde

aldıkları oyların bölgedeki belirli illere dağılımı ve bu illerden seçilen milletvekillerinin siyasal, sosyal,

iktisadi ve kültürel profilleri ayrıntılarıyla incelenmiştir.

1946 yılı ile 1980 askeri darbesi arasındaki dönemde bölgenin parlamentodaki temsili büyük ölçüde

geleneksel yerel eşrafın elindedir. Bölgede ekonomik ve sosyal olarak güçlü olan sınıflara işaret eden

yerel eşraf, büyük toprak sahipleri, aşiret ve tarikat liderlerinin yanı sıra bu sınıfın eğitimli, aydın

kuşağını da içeren çok katmanlı bir yapıdan oluşmaktadır. DP iktidarı döneminde yerel seçkinlerinin

tüm katmanları parlamentoda temsil olanağı bulmuştur. Bölgeyi ağırlıklı olarak parlamentoda

temsil eden, siyasal partilerin patronaj ilişkisi içinde oldukları geleneksel yerel eşraf oluşturmuştur.

Yerel eşrafın “Doğucular” olarak tanımlanan bir diğer katmanını ise dönemin Kürt aydın kuşağı

oluşturmuştur. Doğu’nun geri kalmışlığına çözüm bulmak amacıyla parlamentoda yer aldıklarını

ifade eden Kürt aydınlarının siyasal partilerle kurduğu ilişki biçimi 1960’lı yıllar itibariyle dönüşmeye

başlamıştır. Geleneksel yerel eşraf sağ partiler üzerinden, siyasi ve ekonomik anlamda merkeze entegre

olurken, bir yandan da yerel siyasal katılım kanallarını da ellerinde tutmuşlardır. Böylelikle siyasal

temsil ve katılımın merkez, yerel ve sivil toplum düzeylerini tekelleştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Temsil, Parlamento, Seçimler, Yerel eşraf, Doğu ve Güneydoğu

Representation of the Eastern and Southeastern Anatolia in the Parliament: 1946-1960

Öz

This study explores political representation and engagement of Eastern and Southeastern Anatolia

regions, known to have dense Kurdish population and referred further to as Eastern region, in the

Turkish parliament between 1946 and 1960. In this respect election ballot distributions are analyzed for

the region as well as political, social, economic and cultural profiles of the parliamentarians elected here.

Between 1946 and military coup of 1980 Eastern region were mainly represented through local

notables. Multilayer would potentially be the best adjective for local notables profile that stands for

powerful class from economic and social perspective in the region. These layers involve landlords, local

aşiret (clan) leads, tarikat (religious order) leads as well as educated and intellectuals. During Demokrat

Parti rule all layers of local notables had opportunity to be represented in the parliament. Traditional

local notables had most of the privileges to be represented given their connectedness with political

parties. Another part of local notables known as Doğucular (the Easterns) evolved to become Kurdish

intelligentsia. Relations with political parties started to transform over 1960s after Kurdish intelligentsia

aimed to bring remediation for Eastern underdevelopment issues. Traditional local notables integrated

into right-wing parties considering political and economic aspects. At the same time they kept control

over local political involvement channels. As a result political representation and presence were

monopolized at central, local and civil society levels.

Anahtar Kelimeler

Representation, Parliament, Elections, Local nobles, Eastern and Southeastern Anatolia

Kaynakça

• Türkiye’de Zirai Makinalaşma, Ankara: SBF Yayını, N. 39-21, Ankara, 1955. Alış, Ahmet. The Process of the Politicization of the Kurdish İdentity in Turkey: The Kurds and the Turkish Labor Party (1961-1971). Yayınlanmamış doktora tezi. Boğaziçi Üniversitesi 2009. Akekmekçi, Tuba – Pervan, Muazzez. (Der.) Necmettin Sahir Sılan Raporları (1939-1953 Tarih Vakfı Yurt Yay.2012. Arslan, Rıfkı. Diyarbakır’da Toprakta Mülkiyet Rejimleri ve Toplumsal Değişme. San Matbaası, 1992. Aygen, Cemal. Memleketimizde Seçimler ve Neticeleri, Ankara: SBF, Mart, 1962. Aytekin Gezici, Kürt Tarihi, Ankara: Tutku yayınevi, 2013. Beşikçi, İsmail. Cumhuriyet Halk Fırkasının Tüzüğü ve Kürtler. Ankara: Yurt Yayınları, 1991. Biyografiler 1967 ve 1973 Diyarbakır yıllıkları, Kara-Amed Dergisi, s. 1, 2, 4. Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789–1980, Yapı Kredi Yayınları. Cem Eroğul, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge Kitapevi, 1990. Cemil Özcan, Feridun . Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi. İçinde: Türkiye’nin 1950’li Yılları, Der. Mete Kaan Kaynar, İstanbul: İletişim, 2016. Demirel, Ahmet. Tek Parti’nin İktidarı: Türkiye’de Seçimler Ve Siyaset (1923-1946), İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. David, McDowall. Modern Kürt Tarihi, İstanbul: Doruk Yayınları, 2004. Ebinç, Sait. Doğu Anadolu Düzeninde Aşiret-Cemaat-Devlet (1839-1950), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008. Ekinci, Tarık Ziya. Kürt Siyasal Hareketlerinin Sınıfsal Analizi, İstanbul: Sosyal Tarih yayınları, 2011. Ekinci, Tarık Ziya. Lice’den Paris’e Anılarım, İstanbul, İletişim, 2010. Ekinci. Tarık Ziya. Kişisel görüşme kayıtları, 13 Ekim 2016. Emin Yalman, Ahmet. Yakın Tarihte Görüp Geçirdiklerim, İstanbul: Yenilik Basımevi, 1970. Kemal Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din, İstanbul: Timaş yayınları, 2004. Mete Tuncay, Siyasal Gelişmenin Evreleri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt:7, İstanbul, İletişim Yayınları, 1983. Miroğlu, Orhan. Hevsel Bahçelerinde Bir Dut Ağacı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005. Öner, Kenan. Siyasi Hatıralarım Bizde Demokrasi, İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1948. Önen, Nizam, “Bir Tek Parti Dönemi Politikacısının Gözünden Cumhuriyet’in ‘Doğu’ Meselesi ve Bürokrasinin Hali: CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’ın Doğu Gezisi”, Tarih ve Toplum, Yeni Yaklaşımlar, Bahar: 2011. Tan, Altan. Kürt Sorunu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011. Timur, Taner. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İstanbul: İletişim yay, 1991. Toker, Metin. Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1970. 1900’den 2000’e Kronolojik Kürtler, Serler Matbaacılık, İstanbul, 2000. Unat, Nermin Abadan. Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Açısından 1965 Seçimlerinin Tahlili, Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, 1966. Zürcher, Erik-Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008. Diğer Yayınlar BCA, 490.01/571.2274.1 BCA, 490.01/277.1112.2 Cumhuriyet, 21 Eylül 1957 Cumhuriyet, 26 Eylül 1957. Hürriyet, Yalçın Doğan, 15 Ekim 2009. TBMM Albümü 1920-2010, Cilt I. TBMM Albümü 1920-2010, Cilt II. TBMM Albümü, 1920-2010. 2. Cilt:1950-1980. TÜİK, Milletvekilleri Genel Seçimleri, 1923-2011. TBMM Milletvekilleri Kişisel Dosyası, Sicil No: 1545, Defter No:22. Resmi Gazete, Sayı:7880, Kabul Tarihi:3.VIII.1951, İlan Tarihi:9.VIII.1951, Kanun Nu:5826