2000’lerde ABD Yaptırımlarının İran-Türkiye Ekonomik İşbirliğine Etkileri: Neo-Gramsciyen Bir Çözümleme

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 0 - 0, 17.09.2018

Hande Orhon Özdağ

https://doi.org/10.14782/ipsus.460140

Öz

Effects of US Sanctions on Iran-Turkey Economic Relations in 2000’s: A Neo-Gramscian Analysis

Öz

In this paper, it is attempted to analyse how the US sanctions against Iran have affected the economic

cooperation between Iran and Turkey, that is developed in 2000’s, within the framework of Neo-

Gramscian Theory. It is written in order to analyse the dynamics of the economic cooperation between

these two countries and the affects of the US sanctions on these dynamics, not to provide an economic

and mathematical analysis or to test the validity of the adopted theory. Neo-Gramscian conception

of “historical bloc” is the basic element of the conceptual framework of this paper. It is asserted that

Turkey and Iran, especially since 2000’s, have been the constituents of rival historical blocs. The main

arguments of this paper can be summarized as the following: (i) The economic relations between Iran

and Turkey must be evaluated with respect to the political tendencies within these countries and their

positions in the world order, not merely in terms of cooperation or competition between the two. The

effects of US sanctions upon the bilateral economic relations can be analyzed within this context. (ii)

US sanctions had enabling and restraining effects on Iran-Turkey economic relations. (iii) These effects

have been shaped by the dynamics of the world order, the position of the political elites of Iran and

Turkey within the world order and their relations with USA. In this context, firstly, the fundamental

concepts of the analysis of the subject matter is explained, then, it is attempted to provide certain

identifications about the positioning of Iran and Turkey within the current world order. After providing

an overall assessment of the economic relations between Iran and Turkey, the focus directed towards

the enabling and restraining effects of the US sanctions on the economic relations between Iran and

Turkey; and here, it is attempted to take under consideration especially the political struggles inside

both of the countries and the approaches of the powers of both of the countries towards the world

order. In this paper, the method pursued is an analysis of the data provided by literature review through

the concepts of Neo-Gramscian theory; a qualitative comparison between the approaches of the two

states towards the world order is used; and with regard to the discussions in domestic politics of Iran

about the sanctions, news sources in Persian are used.

Anahtar Kelimeler

Neo-Gramsciyen Theory, Iran-Turkey economic relations, USA sanctions, Reza Zarrab, Babek Zanjani

Kaynakça

• “ABD Türkiye’yi muaf tutacak”. 13 Haziran 2012, Bloomberg HT, http://www.bloomberght.com/haberler/ haber/1160905-abd-turkiyeyi-muaf-tutacak (Erişim: 27 Şubat 2018). “AKP sermayesinin yükselişi sürüyor”. 23 Temmuz 2009, Sol, http://haber.sol.org.tr/ekonomi/akpsermayesinin- yukselisi-suruyor-haberi-16017 (Erişim: 27 Şubat 2018). Alirıza B. ve Aras B. (2012)“U.S.-Turkish Relations: A Review at the Beginning of the Third Decade of the Post-Cold War Era” Center for Strategic& International Studies (CSIS) ve Center for Strategic Research (SAM)Raporu, http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/11/Aliriza_Aras_USTurkishRelations_ Web.pdf (27Şubat 2018) Altunışık M. B. ve Martin, L.G. (2011). “Making Sense of Turkish Foreign Policy in the Middle East under AKP”. Turkish Studies, Vol.12, No. 4, 569-587. “Ambargo Sonrası İran Ekonomik Etki Analizi” (2016). DEİK ve TİM, İstanbul, https://www.deik.org.tr/ uploads/ambargo_sonrasi_iran_ekonomik_ve_ticari_etki_analizi.pdf (Erişim:28 Şubat 2018). Arrighi, G. (2007). Adam Smith in Beijing Lineages of the Twenty First Century, New York: Verso. Behdad, S. (2000). “From Populism to Economic Liberalism: The Iranian Predicament”, içinde Pervin Alizadeh (Ed.), Iran’s Economy: Dilemma of an Islamic State (s.100-145) içinde. New York: IBTauris. Berber, S. (2013), “Yaptırımların İran Ekonomisine Etkileri”. BİLGESAM, http://www.bilgesam.org/ incele/208/-yaptirimlarin-iran-ekonomisine-etkileri/#.WpSg9mrFLIW (Erişim, 27 Şubat 2018). Boratav, K. (2012). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, 17. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi. “Boydak’ın başına Mehmet Koca”. 1 Eylül 2016 Yeni Şafak, http://www.yenisafak.com/ekonomi/boydakinbasina- mehmet-koca-2520377, (27 Şubat 2018). “Cehangîrî: Menâfé’-é Méllet-râ Fedâ-yé Xoşâyend-é Efrad Némîkonim”, 19 Eylül 2017, http://www. baharnews.ir/news/ جهانگيري-منافع-ملت-فدای-خوشایند-افراد-نمی-کنی / 91110 (Erişim:17 Şubat 2017). Coşar, S. ve Özman, A. (2004). “Center-right Politics in Turkey after the November 2002 Election: Neoliberalim with a Muslim Face”. Contemporary Politics, Vol. 10, No.1, 57-74. Cox, R.W. (1987). Production Power and World Order: Social Forces in Making of History, New York: Colombia University Press. Cox, R.W. (1994a). “Gramsci, Hegemony and Internal Relations: An Essay in Method”.Stephan Gill (Ed.), Gramsci Historical Materialism and International Relations, (s.49-67) içinde, Cambridge: Cambridge University Press. Cox, R.W. (1994b). “Structural Issues of Global Governance: Implications for Europe”. Stephan Gill (Ed.), Gramsci, Historical Materialism and International Relations, (s.259-290) içinde. New York: Cambridge University Press, s.264. Cox, R. W. (1996), “Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory”. Robert Cox ile Timothy J. Sinclair, Approaches to World Order, (içinde s.85-124.) Cambridge: Cambridge University Press, 1996. (Orijinal yayın tarihi:1981) Cox, R. W. (1996), “Realism, Positivism, Historicism, ”. Robert Cox ile Timothy J. Sinclair, Approaches to World Order, (içinde) Cambridge: Cambridge University Press, 1996. (Orijinal yayın tarihi:1985) Cox, R.W. (2001), “The Way Ahead: Toward a New Ontology of World Order”, R. Wyn Johns (Ed.), Critical Theory and World Politics (s.45-61) içinde. London: Lynne Rienner Publishers, Cox, R.W. (2004). “Beyond Empire and Terror: Critical Reflections on the Political Economy of World Order” New Political Economy, Vol. 9, No. 3, 307-323. Çamlıbel, C. (2011). “ABD’den ambargo için baskı: Bank Mellat şubelerini kapatın”, Hürriyet, http://www. hurriyet.com.tr/abd-den-ambargo-icin-baski-bank-mellat-subelerini-kapatin-17655120, (27 Şubat 2018). Davutoğlu, A. (2010). “Turkish Foreign Policy and the EU 2010”. Turkish Policy Quarterly, Vol.8, No.2. 11- 17. Duran, B. (2010). “The Experience of Turkish Islamism: Between Transformation and Impoverishment”. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Vol.12, No.1, 5-22. Duran, A.E. (2016).“Türk şirketleri İran’ı yakın markaja aldı”. 27 Eylül 2016, Ekonomist, http://www. ekonomist.com.tr/haberler/turk-sirketleri-irani-yakin-markaja-aldi.html (Erişim: 27 Şubat 2018). Ehteshami, A. (1995). After Khomeini The Iranian Second Republic, London: Routledge. Erdil, M. (2013). “Muafiyet müzakeresi yeniden”. Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/petrol-muzakeresiyeniden- 23436158 (Erişim: 27 Şubat 2018). “Ézhârât-é Mohémm-é Debîr-é Sétâd-é Mobarézé bâ Mefaséd-é Éqtésâdî der-bâré-yé Ahmedînéjâd, Bâbek Zencânî, Vârédkonendé, Pûrşehbehmenî ve…” . 28 Ağustos 2017, http://aftabnews.ir/fa/ news/ اظهارات-مهم-دبیرستادمبارزه-بامفاسداقتصادی-در-باره-احمدی-نژادبابک-زنجانیواردکننده-پورشهبهمنی-و / 471429 (Erişim:17 Şubat 2017). Fontana, B. (2013). Hegemonya ve İktidar. İstanbul: Kalkedon Yayınları. Garthwaite, G. R. (2011). İran Tarihi: Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze. İstanbul: İnkılap. Gill, S. (1994). “Epistemology, Ontology and the ‘Italian School’”. Stephan Gill (Ed.), Gramsci, Historical Materialism and International Relations (s.21-49) içinde. New York: Cambridge University Press. Gill S. ve Law D. (1994). “Global Hegemony and the Structural Power of Capital”. Gill, S. (Ed). Gramschi Historical Materialism and International Relations (s.93-127) içinde. Cambridge: Cambridge University Press. Gill, S. (2008). Power and Resistance in the New World Order, New York: Palgrave Macmillan. Gramsci A. (1992). Selections from Prison Notebooks of Antonio Gramsci, Quintin Hoare (Ed.), Geoffrey Nowell Smith (Çev.), 2. Basım, New York: International Publishers. Gramsci, A. (2010). Gramsci Kitabı Seçme Yazılar 1916-1935, David Forgacs (Ed.), İbrahim Yıldız (Çev.), Ankara: Dipnot Yayınları, 2010. “Gübretaş’ın Razi Petrokimya yatırımı değer üretmeye devam ediyor” (28 Kasım 2015). Gübretaş.com, http://www.gubretas.com.tr/tr/icerik/31/1751/gubretasin-razi-petrokimya-yatirimi-degeruretmeye- devam-ediyor.aspx, (Erişim: 27 Şubat 2018). Günal, A. (2004). “Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye”, Ege Akademik Bakış, 2004, Cilt.4 Sayı. 1,156-164. Habibi, N. (2012) “Turkey and Iran Growing Economic Relations Despite Western Sanctions”. Crown Centre for Middle East Studies, Middle East Brief No.62. “Hakkımızda”. tarih yok, Kuzu Grup Resmi İnternet Sitesi, http://www.kuzugrup.com/hakkimizda/kmtaslari (Erişim: 27 Şubat 2018) “ ‘Halk Bank bu işi yapacak, niye yapmasın?’”. 7 Şubat 2013, Ekotrent, http://ekonomi.haber7.com/finans/ haber/987033-halkbank-bu-isi-yapacak-niye-yapmasin (Erişim: 27 Şubat 2018). “Hayat Kimya’dan dev yatırım”. 10 Haziran 2009, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/hayat-kimyadandev- yatirim-11837007 (Erişim: 27 Şubat 2018). “Iran’s Foreign Investment Promotion and Protection Act”. http://www.srdb-lawfirm.com/articles-4/fippairan. html, (27 Şubat 2018). İnat, K. (2015). “Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30.Yılında Türkiye İran Ekonomik İşbirliği”, SETA Analiz, Sayı.132, Temmuz. “İran bankasına ambargo”. 18 Mayıs 2011, Sabah, http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2011/05/18/iranbankasina- ambargo, (27 Şubat 2018). “İran ile ticaret hedefi 30 milyar dolar”. 16 Nisan 2014, AK Parti, https://www.akparti.org.tr/site/haberler/ iran-ile-ticaret-hedefi-30-milyar-dolar/62318#1, (Erişim: 27 Şubat 2018). “İran ile Ticarette 30 Milyar Dolar Hedefini Gerçekleştirecek Adımlar”. 26 Eylül 2017, Milliyet, http://www. milliyet.com.tr/iran-ile-ticarette-30-milyar-dolar-hedefini-ankara-yerelhaber-2299787/ (Erişim: 27 Şubat 2017). Katzman, K. (2011) “İran Sanctions”. CRS Report for Congress, file:///C:/Users/handeorhon.BEYKENT/ Downloads/RS20871%20(2).pdf (27 Şubat 2018). Katzman, K. (2018). “Iran Sanctions”. CRS Report for congress, https://fas.org/sgp/crs/mideast/RS20871.pdf (27 Şubat 2018). Kirişçi, K. (2009) “The Transformation o f Turkish Foreign Policy: The Rise of the Tradinding State”. New Perspectives on Turkey, 29-56. Kırdar, S. (2012). “ABD’nin İran’a Uyguladığı Altın Yaptırımı ve Olası Sonuçları”. Tepav, No.201316, http:// www.tepav.org.tr/upload/files/1365166675-6.ABD_nin_Iran_a_Uyguladigi_Altin_Yaptirimi_ve_ Olasi_Sonuclari.pdf (Erişim: 27 Şubat 2018). “Kim bu Sıtkı Ayan”. 28 Kasım 2017, Oda Tv, https://odatv.com/kim-bu-sitki-ayan-2811171200.html (Erişim: 27 Şubat 2018). Köse, A. H. ve Yeldan, E. (1998). “Dışa Açılma Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dinamikleri”. Toplum ve Bilim, Sayı 77, Yaz, 45-68. Kshosrokhavar, F. (2004).“The Islamic Revolution in Iran: Prospects After a Quarter of a Century”. Thesis Eleven, Vol.76, No.1. 70-84. “Kurucular” tarih yok. İlim Yayma Vakfı, https://www.iyv.org.tr/tr/kurucular/6/mevcut-kurucular.html (Erişim: 27 Şubat 2018). “Kuzu Grup dünyanın en büyük müteahhitleri arasında”. 19 Ağustos 2017, Pusula Haber, https://www. pusulahaber.com.tr/kuzu-grup-dunyanin-en-buyuk-muteahhitleri-arasinda-661748h.htm (Erişim: 27 Şubat 2018). “Kuzu Grup İran’da 100 bin konutluk uydu kent yapacak”, 3 Mart 2010, Emlak Kulisi, https://emlakkulisi. com/kuzu-grup-iranda-100-bin-konutluk-uydukent-yapacak/33165 (Erişim: 27 Şubat 2018). “Kuzu Grup İran’daki dev ihaleyi kazandı”. 16 Ağustos 2016, Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/kuzugrup- iran-daki-dev-ihaleyi-ekonomi-2295560/ (Erişim: 27 Şubat 2018). Larrabee F.S ve Nader A. (2013), “Turkish Iranian Relations in a Changing Middle East”.Rand Corporation Report, https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_reports/RR200/RR258/RAND_ RR258.pdf (27 Şubat 2018). Maloney, S. (2001). “Iran and America: From Containment to Coexistance” Brookings Policy Brief Series # 87, https://www.brookings.edu/research/america-and-iran-from-containment-to-coexistence/ , (Erişim: 27 Şubat 2018). McCurdy, D. (2008). “Turkish-Iranian Relations: When Opposites Attract”. Turkish Policy Quarterly, Vol.7, No.2, 87-106. Metin, C. (2011). Emperyalist Çağda Modernleşme: Türk Modernleşmesi ve İran (1800-1941). Ankara: Phonix, Temmuz. “MÜSİAD Ankara’dan Müsteşar Ahmet Erdem’e ziyaret”. 13 Haziran 2014, MÜSİAD, http://www. musiadankara.org.tr/news/musiad-ankaradan-mustesar-ahmet-erdeme-ziyaret (Erişim:27 Şubat 2018) Oktav, Ö.Z. (2004) “Changing Security Perceptions in Turkish-Iranian Relations”, Perceptions, Summer. 103- 117. Olson, R. (2000). “Turkey-Iran Relations, 1997 to 2000: The Kurdish and Islamist Question”, Vol. 1, No. 5, 871-890. Öniş, Z. (2011). “Multiple Faces of “New” Turkish Foreign Policy: Underlying Dynamics and a Critique”. Insight Turkey, Vol.13, No. 1, 47-65. Öniş, Z. (2012) “The Triumph of Conservative Globalism: The Political Era of the AKP Era”, https://ssrn. com/abstract=2003026, (Erişim: 27 Şubat 2018). Özcan N.A ve Özdamar Ö. (2010). “Uneasy Neighbors: Turkish Iranian Relations Since the1979 Islamic Revolution”. Middle East Policy, Vol. 17, No. 3, Sonbahar, 101-117. Özçelik, P.K. (2011). “12 Eylül’ü Anlamak”. Ankara SBF Dergisi, Cilt.66, Sayı.1, 73-93. Özdemir E. ve Serin, Z.V. (2016). “Trading State and Reflections of Foreign Policy: Evidence from Turkish Foreign Policy”. Procedia Economics and Finance, Vol. 38, 468-475. “Péder-é Réza Zarrab der Dovlet-é Qabl çé Mikerd?”, 20 Nisan 2017, Parsine, http://www.parsine.com/fa/ news/ 17 ) پدر-رضا-ضراب-در-دولت-قبل-چه-می کرد/ 234839 Şubat 2017) “Razi Petrokimya’da yeni tesis yatırımları hizmete açıldı”. 20 Mayıs 2016, Gübretaş.com, http://gubretas.com. tr/tr/icerik/31/2118/razi-petrokimyada-yeni-tesis-yatirimlari-hizmete-acildi.aspx, (Erişim: 27 Şubat 2018). “Réza Zarrâb: Bâ-Dovlet-é Ahmedînéjâd Râbété Nedâştem”, 27 Aralık 2014, Parsine, http://www.parsine. com/fa/news/ 17 ) با-دولت-احمدی-نژاد-رابطه-نداشتم / 217477 Şubat 2017) Robinson, W. I. (2005). “Gramsci and Globalisation: From Nation-State to Transnational Hegemony. Critical Review of International Social and Political Philosophy, Vol. 8, No. 4, 559-574. Salih, Y. (2014). “Şirketlerimiz İran’da şaha kalktı”. Sabah, http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/07/05/ sirketlerimiz-iranda-saha-kalkti (Erişim: 27 Şubat 2018). Saraçoğlu C. ve Yeşilbağ, M. (2015) “AKP Döneminde Türkiye: Minare ile İnşaat Gölgesinde”. Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu Ateş Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (s.871- 952) içinde. İstanbul: Yordam Kitap. “Sıtkı Ayan kimdir?”. 28 Kasım 2017, Cumhuriyet, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/875370/ Sitki_Ayan_kimdir_.html (Erişim: 27 Şubat 2018). TOKİ’nin ihalelerinde aslan payını Siirtli Kuzu İnşaat kaptı”. 9 Haziran 20008, http://www.gazetevatan.com/ toki-nin-ihalelerinde-aslan-payini-siirtli-kuzu-insaat-kapti-183207-ekonomi/ (Erişim: 27 Şubat 2018). ”Torkan: Şebekéha-yé Dellâlî Sistém-râ Necés Kerdéend”, 13 Eylül 2014, Fararu, http://fararu.com/fa/ news/ ترکان-شبکه های-دلالی-سیستم-را-نجس-کرد هاند/ 246534 , (Erişim:17 Şubat 2017). “Türkiye-İran Dış Ticareti”. 6 Şubat 2018. TC Ekonomi Bakanlığı, www.ekonomi.gov.tr, (Erişim:28 Şubat 2018). “Türk şirketten İran’a 700 milyon dolarlık dev yatırım”. 29 Mayıs 2016, Haberler.com. https://www.haberler. com/turk-sirketten-iran-a-700-milyon-dolarlik-dev-8480220-haberi/ (27 Şubat 2018). Üstün, K. (2010). “Turkey’s Iran Policy: Between Diplomacy and Sanctions”, Insight Turkey, Vol.12, No.3, 19-26. “Yaptırım muafiyeti 180 gün uzadı”. 8 Aralık 2012, NTV, https://www.ntv.com.tr/dunya/yaptirim-muafiyeti- 180-gun uzadi,r3zhMTJrZUqoLcSgw4SU9g (Erişim: 27 Şubat 2018). “‘Vefa borcum var’”. 24 Mart 2011, Giresun Haberci, http://www.giresunhaberci.net/haber/39vefa_borcum_ var39-99.html (Erişim: 27 Şubat 2000’lerde ABD Yaptırımlarının İran-Türkiye Ekonomik İşbirliğine Etkileri: Neo-Gramsciyen Bir Çözümleme 251 “2017’de Türkiye’ye 32 milyon turist geldi”. 31 Ocak 2018, NTV, https://www.ntv.com.tr/ekonomi/2017deturkiyeye- 32-milyon-turist-geldi,8vgRf5p72UGQTCI9MkccdQ (Erişim: 27 Şubat 2018). “2011’in yıldızı ‘Mellat’ artık Türkiye’nin en küçük bankası”. 21 Nisan 2013, http://www.aksam.com.tr/ ekonomi/2011in-yildizi-mellat-artik-turkiyenin-en-kucuk-bankasi/haber-188938, (27 Şubat 2018). “Zarrâb bé-Amrika Reft tâ bé-Dest-é İran Neyofted”, 10 Mayıs 2016, Tasnim News, https://www.tasnimnews. com/fa/news/1395/02/21/ ضراب-به-آمریکا-رفت-تا-به-دست-ایران-نیفت / 1071767 , (Erişim:17 Şubat 2018).