Liberal Opposition against Mohammad Reza Shah in Iran: Nationalist Front Movement

Yıl 2024, , 81 - 107, 30.06.2024

Elif Polat

https://doi.org/10.33201/iranian.1461890

Öz

The Nationalist Front Movement, which has a significant place in the political history of Iran, is a political structure united around Mohammed Mossadegh and created from different groups. This party gave place its party program by combining nationalist and liberal policies, and catched a broad consensus on the issue of nationalization of oil. After 1953, there were very active years in Iranian politics, the oil agreement with the British company was terminated, and oil was nationalized. After the nationalization move, the USA and many western countries, especially UK, imposed an international embargo on Iranian oil. Mossadegh, who was trying to cope with the oil crisis and internal unrest on the country’s agenda, moved away from politics as a result of the coup, thus the system returned to its old wheels. The arrest of other members of the National Front or the escape from country divided the country. The Nationalist Front Movement was tried to be revived by different fractions after 1963, when the shah’s pressure eased. The Front Movement, which was supposed to engage in politics as the current opposition, remained passive in the country’s issues due to internal conflicts. The Front Movement took part in the bloc that united in the opposition during the revolution and succeeded in overthrowing the shah regime. However, after the revolution, political activities were banned by the new regime. In this study, we tried to examine the emergence of Nationalist Front Movement on the political scene, and the stages it went through in the light of objective sources.

Anahtar Kelimeler

Nationalist Front Movement, Mohammed Mossadegh, Oil, Opposition, Revolution

İran’da Muhammed Rıza Şah Karşıtı Liberal Muhalefet: Milliyetçi Cephe Hareketi

Öz

İran siyasi tarihinde önemli bir yere sahip olan Milliyetçi Cephe Hareketi, Muhammed Musaddık’ın etrafında birleşen ve farklı gruplar tarafından oluşturulan bir siyasi yapıdır. Bu parti, milliyetçi ve liberal politikaları bir araya getirerek parti programında yer vermiş ve petrolün millileştirilmesi meselesinde geniş bir uzlaşı zemini yakalamıştır. 1953 sonrası dönemde İran siyaseti çok hareketli zamanlar yaşamış, İngiliz şirketi ile olan petrol anlaşması tek taraflı fesih edilmiş ve petrol millileştirilmiştir. Millileştirme hamlesinden sonra İngiltere başta olmak üzere ABD ve birçok batılı ülke İran petrollerine uluslararası alanda ambargo uygulamıştır. Ülke gündemine düşen petrol krizi ve iç huzursuzluklar ile başa çıkmaya çalışan Musaddık’ın darbe sonucu siyasetten uzaklaşması sistemi eski çarklarına döndürmüştür. Milli Cephe’nin diğer üyelerinin tutuklanması veya ülkeden kaçmaları partiyi bölmüştür. Milliyetçi Cephe Hareketi, Şah baskısının hafiflediği 1963 sonrasında tekrar farklı fraksiyonlar tarafından diriltilmeye çalışılmıştır. Mevcut rejime muhalif olarak siyaset yapması gereken Cephe Hareketi, iç çekişmelerden dolayı ülke meselelerinde pasif kalmıştır. Devrim sürecinde muhalif çatıda birleşen ve Şah rejimini devirmeyi başaran bloğun içinde yer almıştır. Ancak devrim sonrası yeni rejim tarafından da siyasi faaliyetleri yasaklanmıştır. Bu çalışmada Milliyetçi Cephe Hareketi’nin siyaset sahnesine çıkışını ve geçirmiş olduğu evreleri objektif kaynaklar ışığında incelemeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçi Cephe Hareketi, Muhammed Musaddık, Petrol, Muhalefet, Devrim

Kaynakça

• Abrahamian, E. (1982). Iran between two revolutıons. Princeton University Press.
• Abrahamian, E. (2011). Modern İran tarihi. (2. bs.). (Çev. D. Şendil). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 2008).
• Ahavi, Ş. (1990). İran’da din ve siyaset. Yöneliş Yayınları.
• Akyol, E. & Ahmedi, A. (2020). İran’da siyasi partiler. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(23), 268 – 284. https://doi.org/10.33692/avrasyad.709156
• Algar, H. (2022). Kâşânî, Ayetullah. TDV İslam Ansiklopedisi, (25), 6-7. https://islamansiklopedisi.org.tr/kasani-ayetullah
• Arı, T. (2008). Geçmişten günümüze Orta Doğu siyaset, savaş ve diplomasi. Mkm Yayıncılık.
• Arıkan, P. (2016). İran, Musaddık ve darbe. Ortadoğu Analiz, 8(76), 19-21. https://www.orsam.org.tr/tr/iran-musaddik-ve-darbe/
• Armaoğlu, F. (2009). 20. Yüzyıl siyasi tarihi. Alkım Yayınevi.
• Ayetullah Mahmut Talegani. (2023, Mayıs 23). Ufkumuz Haber, http://www.ufkumuzhaber.com/ayetullah-mahmud-talegani-25435h.htm.
• BBC News Türkçe. (2020). İran’da Musaddık’a darbe: MI6 ajanının tanıklığı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53810694.
• Beşiriye, H. (2009). İran’da devlet, toplum ve siyaset. (Çev. M. Koç). Ağaç Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 2000).
• Bihbehani Muhammed kimdir? İran’ın önemli din adamlarından. (25 Mayıs 2023). Sabah, s. 1. https://www.sabah.com.tr/sozluk/felsefe/bihbehani-muhammed-kimdir-iranin-onemli-din-adamlarindan
• Cleveland, W. L. (2008). Modern Ortadoğu tarihi. (Çev. M. Harmancı). Agora Kitaplığı. (Orijinal yayın tarihi 2004).
• Dabashi, H. (2008). İran: Kenetlenmiş halk. (Çev. E. Ayhan). Metis Yayınları.
• Djalili, M. R. & Kallner, T. (2011). İran’ın son iki yüzyıllık tarihi. (Çev. R. Uzmen). Bilge Kültür Sanat Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 2010).
• Fekri, A. A. (2011). Tarihsel gelişim sürecinde İran devrimi. Mızrak Yayınları.
• Garthwaite, G. R. (2011). İran tarihi. İnkılap Kitapevi.
• Gündoğan, Ü. (2016). İran ve Ortadoğu. Adres Yayınları.
• Hosseini, K. (2018). Hayat-ı siyasi-i Muhammed Musaddık piş ez cebhe-i milli, Radyo Farda, https://www.radiofarda.com/a/fk_downfall_part_2/25149517.html
• Kaya, M. (2017). Muhammed Musaddık’ın İran petrollerini millileştirme çabaları ve sonu. Türk Dünyası Araştırmaları, 117(231), 157-166. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1513718
• Kaya. M. (2021). Muhammed Rıza Şah Pehlevi dönemi ve modernleşme hareketleri (1941-1979). İçinde O. Karacan (Ed.), Modern İran tarihi Kaçar hanedanından İslam devrimine (s. 393-430). Selenge Yayınları. https://www.bingol.edu.tr/documents/modern%20iran%20tarihi-BASKI-393-430.pdf
• Keddie, N. R. (1981). Roots of revolution an interpretive history of modern Iran. New York.
• Kinzer, S. (2018). Şah’ın bütün adamları. (Çev. S. Önal). İletişim Yayınları.
• Kuduoğlu, A. (2019). İran’da Musaddık dönemi: 1951-1953. İran Çalışmaları Dergisi, 2(2), 37-62. https://doi.org/10.33201/iranian.501095
• Kurtuluş, R. (2008). Rıza Şah Pehlevi (1878-1944). TDV İslam Ansiklopedisi, (35), 67. https://islamansiklopedisi.org.tr/riza-sah-pehlevi
• Kurtuluş, R. (2020). Muhammed Rıza Şah Pehlevi. TDV İslam Ansiklopedisi, (30), 562-563. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed-riza-sah-pehlevi
• Mokhtarpour, A. (2012). İran devlet modeli- adlı eseri, (Kayıt No. 314793). (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
• Nirumand, B. (1968). Hür dünyanın diktatörlüğü. (Çev. A. Gelen). Anadolu Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1966).
• Oberling, P. (1997). Atatürk ve Şah Rıza. Tarih İncelemeleri Dergisi, 12(1), 209-214. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/58395
• Öz, M. (1992). Burûcirdî. TDV İslam Ansiklopedisi, (6), 463-464. https://islamansiklopedisi.org.tr/burucirdi
• Özkan, H. & Rigiderakhshan, M. (2019). İran’da basınının doğuşu ve gazeteler. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 975-994. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.537079
• Pira, S. & Özgüdenli, O. G. (2020). Muhammed Musaddık. TDV İslam Ansiklopedisi, (31), 228-229. https://islamansiklopedisi.org.tr/musaddik-muhammed
• Polat, E. (2021). 1979 İran İslam Cumhuriyeti’nin kuruluşu ve İran’ın Suriye politikası. (Kayıt No. 660054). (Yüksek lisans tezi, Bingöl Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
• Rigiderakhshan, M. (2022). İran’da öğrenci hareketleri: Pehlevi döneminden devrim (1979) Sürecine. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, (6), 22-41. https://doi.org/10.56448/ataddergi.1097630
• Sancar, S. (2016). Din, siyaset ve kadın İran devrimi. Nika Yayınevi.
• Sarıkaya, Y. (2008). Tarihi ve jeopolitik boyutlarıyla İran’da milliyetçilik. Ötüken Yayınları.
• Türkay, N. & Açıkses, E. (2021). İran kaynaklarına göre Şah Rıza Pehlevi dönemi İran-Almanya siyasi ilişkileri (1925-1941). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(3), 1311-1320. https://doi.org/10.18069/firatsbed.881985
• Türkman, S. (2007). ABD, Ortadoğu ve Türkiye. Nobel Yayınları.
• Uyar, M. (2006). Pehlevi hanedanlığının kuruluşu ve Rıza Şah dönemi (1921-41) devlet ricali-ulema münasebetleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, (17), 173-201. https://isamveri.org/pdfdrg/D01239/2006_17/2006_17_UYARM.pdf
• Uygur, H. (2016). 1953 darbesi ve hatırlattıkları. https://iramcenter.org/1953-darbesi-ve-hatirlattiklari-1116 Erişim 23 Mayıs 2023