Fars Edebiyatında Şairlerin Mahlasları

Yıl 2019, , 139 - 172, 31.12.2019

Çetin Kaska

https://doi.org/10.33201/iranian.605730

Cited By: 1

Öz

Fars şiirinde mahlas hicri dördüncü yüzyıldan
itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Hicri üçüncü yüzyıldan sadece elli sekiz
beyit kalmış ve bu beyitlerin içinde herhangi bir mahlas bulunmamaktadır. Mahlası
şairin kendisi seçtiği gibi üstad kabul edilen bir şair tarafından da verilebilmektedir.
Fars şairler genellikle mahlaslarını gazel veya kasidelerinin sonunda ifade
etmişlerdir. Fars şiirinde mahlasları günümüze ulaşan ilk kişiler Rûdekî,
Dakîkî, Kisâ’î Mervezî, Menûçihrî ve birçok hicri dört ve beşinci yüzyıl
şairleridir. Moğol döneminden sonra
aşamalı olarak mahlas gazelin sonunda yer almıştır. Mahlas seçerken
tanıdık manalar ve mûsiki gibi etkenler göz önünde bulundurulmuştur. Mahlas
mazmunları dönemin durumuna göre değişiklik göstermiştir. Moğolların İran’a
saldırısı ve Fars şiirinin Hindistan’a girişinden sonra “Miskîn”, “Gedâ”, “Âvâre”,
“Mahzûn”, “Huznî”, “Hazîn” ve “Bînevâ” gibi mahlaslar revaç kazanmıştır. Fars edebiyatında birçok şair gerçek adıyla şöhret
bulmasına rağmen mahlası adından daha meşhur olan bazı şairler de bulunmaktadır. Mahlaslar genellikle
şairin karakterine, eğilimine ve dünya görüşüne uygun olarak seçilmiştir. Bu makalede meşhur Fars
şairlerinin mahlasları ile Fars edebiyatında mahlasın şiirlerde nasıl yer
aldığı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Filoloji, Mahlas, Fars Edebiyatı, Moğol Dönemi, Fars Şiiri

Poets' Pseudonyms in Persian Literature

Öz

Pseudonym has begun to
be used since the fourth century of Hegira in the Persian poetry. There are
only fifty-eight couplets from the third century of Hegira, and these couplets
do not include any pseudonyms. As the poet can choose a pseudonym for himself
or it can be given by a poet who is accepted as a master. Persian poets have often
expressed their pseudonyms at the end of their ghazals or qasidas. The first people
whose pseudonym has survived in the Persian poetry are the poets Rudaki, Daqiqi,
Kisa’i Marvazi, Menûchihrî and many poets of fourth and fifth century of Hegira. Pseudonym has gradually been placed at the end of the ghazals after the
Mongol period. In choosing the pseudonym, some factors like familiar meanings and musicality
have been considered. Metaphorical
statement of the pseudonym varies
according to the situation of the period. After the Mongol
attack on Iran and the introduction of Persian poetry into India, pseudonyms
such as “Miskîn”, “Gedâ”, “Âvâre”, “Mahzûn”, “Huznî”, “Hazîn” and “Bînevâ”
gained popularity. Although many poets
have found fame with their real names in Persian literature, there are some
poets whose pseudonym is more famous than their real name. Pseudonyms are
generally chosen in harmony with the poet's characteristics, tendency and
worldview. In this article, pseudonyms of famous Persian poets and how
pseudonyms in Persian literature take place in poetries are discussed.

Anahtar Kelimeler

Philology, Pseudonym, Persian Literature, Mongolian Period, Persian Poetry

Kaynakça

• Abbâspûr, H. (1381) “Tehallüs” Ferhengnâme-i Edebî-i Fârsî: Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî, Istılâhât, Mûzûʻât ve Mezâmîn-i Edeb-i Farsî, Nşr. Hasan Enûşe, C.2, s.322-24, Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî.
• Akün, Ö. F. (1994) “Divan Edebîyatı” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.9, s.389-427.
• Behârî, M. (2004) “Tehallüs” Dânişnâme-i Cihân-i İslâm, c.6, s.728-30, Tahran: Müesese-i Ferhengî-i Hünerî-i Kitâb-i Merci‛.
• Çiçekler, M. (2008) “Sa‛dî-i Şîrâzî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.35, s.405-07.
• Debîrsiyâkî, M. (1347) Dakîkî ve Eş‛âr- ı Û, Tahran: İntişârât-i Esâtir.
• Dırehşân, M. (1375) Eş‛âr-i Hakîm Kisâî-i Mervezî ve Tahkîk der Zindegânî ve Âsâr-i Û, Tahran.
• Dihhodâ, A. E. (1373). Lügatnâme-i Dihhodâ, Tahran: Dânişgâh-ı Tahran Müessese-i Lügâtnâme-i Dihhodâ, C.4, s.5710.
• Habâzhâ, R. (1395) “Sebk-i Tahallüs Âverî der Gazel ve Seyr-i Ân” Edeb-i Fârsî, Yıl 6, Sayı 2, s.179-96.
• Hakîkat, A. (1368). Ferheng-i Şâʻirân-i Zebân-i Pârsî, Tahran: Şirket-i Müellefat ve Mütercim.
• Halhâlî, S. A. (1333) Tezkire-i Şuʻarâ-i Muʻâsır, Tahran: Kitâbhâne-i Tahûrî, C.1-2.
• Hodâyâr, İ. ve Abîd, Y. U. S. (1391) “Tahallüs der Şi’r-i Fârsî ve Arabî” Fünûn-i Edebî, Yıl 4, Sayı 1, s.61-78.
• İnal Savi, S. (2007) “Pervîn-i İ‛tisâmî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.34, s.246-47.
• Kanar, M. (1991) “Bahâr” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.4, s.469-70.
• ____(1994) “Vahîd-i Destgirdî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.9, s.210-11.
• ____(1995) “Ferâhânî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.12, s.356.
• ____(1996) “Fürûgî-i Bistâmî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.13, s.250-51.
• Karaismailoğlu, A. (1988) “Abdülvâsi-i Cebelî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.1, s.283.
• ____(1999) “Hüseyin Vâiz Kâşifî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.19, s.16-18.
• ____(2007) “Râmî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.34, s.448-49.
• Kırlangıç, H. (2013) “Yağmâ-i Cendakî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.43, s.179-80.
• Kaska, Ç. (2012) Cüneyd-i Şîrâzî Divanı (İnceleme-Metin) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kurtuluş, R. (1993) “Dârâbî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.8, s.484-85.
• ____(1994) “Ebü’l-Hasan Cilve” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.10, s.322-23.
• ____(1996) “Baba Figânî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.13, s.58.
• ____(2001) “Kâânî-i Şîrâzî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.24, s.1.
• ____(2002) “Alâüddevle-i Kazvînî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.25, s.155-56.
• ____(2006) “Muhammed Tâhir Nasrâbâdî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.32, s.418.
• ____(2006) “Necîbüddîn-i Tebrîz” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.32, s.490-91.
• ____(2007) “Nizârî-i Kuhistânî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.33, s.199-200.
• ____(2010) “Bismil-i Şîrâzî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.39, s.184.
• ____(2012) “Tuğrâ-yi Meşhedî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.41, s.339.
• ____(2013) “Visâl-i Şîrâzî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.43, s.110-11.
• ____(2016) “Dünbülî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.1, s.355-56.
• ____(2016) “Eşref-i Mâzenderânî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.1, s.426.
• ____(2016) Ahmed Gülçîn-i Meânî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.1, s.43-44.
• Mu’temen, Z. (1339). Tehvil-i Şi’r-i Fârsî, Tahran: Kitâbhâne-i Tahûrî.
• Müddebirî, M. (1370) Şerh-i Ahvâl ve Eş‛âr-i Şâirân-i bî Dîvân der Karnhâ-yi 3, 4, 5 Hicri-i Kamerî, Tahran.
• Nefîsî, S. (1373) Dîvân-i Rûdekî-i Semerkandî, Tahran. Müessese-i İntişârât-ı Nigâh.
• Okumuş, Ö. (1993) “Abdurrahman Câmî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.7, s.94-99.
• Öngören, R. (2004) “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.29, s.441-48.
• Öztürk, M. (2008) “Rûdekî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.35, s.185-86.
• Pûr Enârî, Z. A. (1393) “Beresî-i Tahâllüs der Şi’r-i Fârsî” Neşriye-i Edeb ve Zebân-i Dânişkede-i Edebîyyât ve Ulûm-i İnsânî-i Dânişgâh-i Şehîd Bâhüner-i Kirmân, Yıl 17, Sayı 36, s.23-51.
• Pûr Enârî, Z. A., Sâbit, M. M. ve Penderî, Y. C. (1389) “Beresî-i Tahallüs der Gazelhâ-i Nezîrevâr Dovre-i Bâzgeşt-i Edebî” Fünûn-i Edebî, Yıl 2, Sayı 1, s.31-48.
• Safâ, Z. (1338). Târîh-i Edebîyyât Der Îrân, C.1, Tahran: İntişarât-i Firdevsî.
• Semih, M. (1993) Türk Edebiyatında Mahlaslar, Takma Adlar, Tapşırmalar ve Lakaplar, İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Şahinoğlu, N. (2002) “Kemâl-i Hucendî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.25, s.226.
• ____(2002) “Kûhî-i Şîrâzî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.26, s.347.
• Şefî’i-yi Kedkenî, M. R. (1376) Der Sohenvâre: Pencâh ve Penc Goftâr, Tahran: Buhârâ.
• Tahirü’l-Mevlevî, (1973). Edebiyat Lügati, Nşr. Kemal Edip Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tekin, A. (1995) Edebiyatımızda İsimler ve Terimler, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tokmak, A. N. (1995) “Evhadüddin-i Merâgî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.11, s.520.
• ____(2008) “Rızâ Kuli Han” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.35, s.64-65.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (1986). “Mahlas” İstanbul: Dergâh Yayınları, C.6, s.114,
• Yazıcı, T. (1998) “Celâleddîn Hümâî” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.18, s.478-79.
• ____(2003) “Lutf Ali Beg” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.27, s.230-31.
• Yıldırım, A. (2006) Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, N. (2010) “Ahmed Şamlû” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.38, s.333.