Şiî Ulemâya Yönelik Davet ve Fermanlar: Şehîd-i Evvel ve Ali el-Kerekî Örneği

Yıl 2019, , 39 - 65, 31.12.2019

Habib Kartaloğlu

https://doi.org/10.33201/iranian.642848

Cited By: 1

Öz

İslam coğrafyasının farklı bölgelerinde kurulan hanedanlıklar,
siyasî merkezlerini ilim ve kültür havzasına dönüştürme gayretinde olmuşlardır.
Yöneticilerin ilim ehlini desteklemelerinin ve onları hanedanlık merkezine
davet etmelerinin muhtemel sebeplerden birisi de mezhebî tercihleridir. İran
coğrafyasında hüküm sürmüş Serbedârîler (1337-1386) ve Safevîler (1501-1736), bu
sebeple bölge dışındaki İmâmî ulemâyı İran’a göç etmeye teşvik etmişlerdir. Bu
bağlamda Serbedârî Emîri Ali el-Müeyyed, Şehîd-i Evvel’e (ö. 786/1384) bir
davet mektubu göndermiştir. Öte yandan Safevî hükümdarı Şah Tahmasb ise Ali
el-Kerekî’yi (ö. 940/1534) İran’a davet için bir ferman yayınlamıştır. Şehîd-i
Evvel, Serbedârî hükümdarının yapmış olduğu daveti kabul etmemekle beraber
İmâmiyye fıkhına dair yazmış olduğu el-Lüm‘atü’d-Dımeşḳıyye adlı eserini
göndermiştir. Öte yandan Şah Tahmasb’ın resmî sahiplenmesiyle el-Kerekî, Safevî
İran’ındaki nüfûzunu pekiştirmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Ali
el-Müeyyed’in Şehîd-i Evvel’e gönderdiği mektup ele alınmakta ardından da Şah
Tahmasb’ın Ali el-Kerekî hakkında yayınlamış olduğu ferman ve el-Kerekî’nin
Safevî yönetimiyle olan ilişkisi üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Şehîd-i Evvel, İmâmiyye, Ali el-Kerekî, Mektup/Ferman

Invitation and Edicts Intended for the Shia Ulamā/Sholars: The Example of Shahid al-Awwal and Ali al-Karakī

Öz

The dynasties that were established in different regions of the
Islamic geography made efforts to turn their political centers into scientific
and cultural centers. One of the possible reasons for the administrators to
support the scholars and invite them to the dynasty center was their sectarian
preferences. For this reason, the Sarbadars (1337-1386) and the Safavids
(1501-1736) who reigned in the Iran respectively, used to encourage the Imami
scholars in the outside regions to migrate to Iran. In this context, the
Sarbadar rular Ali al-Mu'ayyad sent an invitation letter to Shahid al-Awwal (d.
786/1384). On the other hand, the Safavid ruler Shah Tahmasb issued an edict to
invite Ali al-Karaki (d. 940/1534) to Iran. Although Shahid al-Awwal did not accept
the invitation of the Sarbadar ruler, he instead sent his book titled: al-Lum'a
ad-Dimasqiya, which he wrote on the Imāmiyya fiqh. On the other hand, with
the official appropriation of Shah Tahmasb, al-Qaraki reinforced his influence
in Safavid Iran. In this study, firstly the letter that Ali Mu'ayyad sent to
Shahid al-Awwal is dealt with, and then the edict issued to Ali al-Karakī by
Shah Tahmasb as well as the relationship between al-Qaraki and Safavid
administration is emphasized. 

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Imāmiyya, Shahid al-Awwal, Ali al-Karakī, Letter/Edict

Kaynakça

• Abisaab, Rula Jurdi. “History and Self-Image: The Amilis and Their Clerics in Syria and Iran (Fourteenth to Sixteenth Centuries)”. Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years, editör H. E. Chehabi, 62-95. London: I.B.Tauris, 2006.
• Abisaab, Rula Jurdi. “The Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”. Iranian Studies 27, sy 1 (1994): 103–122.
• Ahmetoğlu, Şahin. “Serbedârî Hareketi ve Temel Görüşleri”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 7, sy 1 (2014): 129-54.
• Ajend, Yakûb. Ḳıyâm-ı Şi‘î Serbedârân. Tahran: Neşr-i Göstere, 1363.
• Âmilî, Muḥammed b. Ḥasan el-Ḥür el-. Emelü’l-Âmil. C. 1. 2 c. Baġdât: Mektebetü’l-Endülüs, ts.
• Arjomand, Said Amir. “The Mujtahid of the Age and the Mulla-bashi: An Intermediate Stage in the Institutionalization of Religious Authority in Shi’ite Iran”. Authority and Political Culture in Shi’ism, editör Said Amir Arjomand, 80-97. Albany: State University of New York, 1988.
• Arjomand, Said Amir. The Shadow of God and The Hidden Imam. Chicago: The University of Chicago Press, 1984.
• Arjomand, Said Amir. “Two Decrees of Shah Tahmasp Concerning Statecraft and the Authority of Shaykh ’Ali al-Karaki”. Authority and Political Culture in Shi’ism, editör Said Amir Arjomand, 250-62. Albany: State University of New York, 1988.
• Aştiyânî, Abbas İkbal. Târîḫ-i Moġol Ez Ḥamle-yi Çingîz tâ Teşkîl-i Devlet-i Tîmûrî. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, 1384.
• Aubin, J. “Sāh Ismāil et Les Notables de l’Iraq Persan”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 2, sy 1 (1959): 37-81.
• Baḥrânî, Yûsuf b. Aḥmed el-. Lü’lüetü’l-baḥreyn fi’l-icâzât ve terâcimü ricâli’l-ḥadîs. Baḥreyn: Mektebetü’l-Faḫravî, 1429.
• Battûta, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah İbn. İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çeviren A. Sait Aykut. C. 1. 2 c. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Browne, Edward Granwille. A Literary History of Persia. 5. Baskı. C. 4. 4 c. Cambridge: The Cambridge University Press, 1959.
• Büchner, V. F. “Serbedârîler”. MEB İslam Ansiklopedisi, 10:509-12. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
• Ca̒feriyân, Resul. Târîḫ-i teşeyyu̒ der İran: ez ağaz tâ ṭulû̒ devleti Ṣafevî. 4. Baskı. Tahran: Neşr-i ̒İlm, 1390.
• Coşkun, Derya. “Serbedârî Devletinin Siyasî, İçtimaî ve İktisadî Tarihi (1336-1382)”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2016.
• Coşkun, Derya. “XIV. Yüzyıl Horasan’ında Şiî Bir Otorite: Şeyh Hasan Cevrî ve Siyaset Algısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sy 90 (2019): 65-76.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şehîd-i Evvel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38:437-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.Çelenk, Mehmet. 16-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. 2. Baskı. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Çelenk, Mehmet. “Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 4 (2014): 7-35.
• Demir, Habip. Horasan’da Şiilik: İran’da Şiiliğin Tarihsel Kökleri. Ankara: OTTO, 2017.
• Emânî, Muḥammed Ḥüseyin el-. eş-Şehîdü’l-Evvel: Faḳîhü’s-Serbedârân. Çeviren Kemâl es-Seyyîd. Kum: Müessese-i Enṣâriyân, 1415/1995.
• Güner, Ahmet. “Büveyhî Devlet Adamlarının Kitaba İlgileri ve Kütüphaneleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 13 (2001): 35-63.
• Güner, Ahmet. “Sâbûr b. Erdeşîr ve Dâru’l-İlm’i”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 13 (2001): 65-92.
• Ḥamd-Allah Mustawfi Ḳazvînî. Nuzhat-al-Kulûb. Çeviren G. Le Strang. London: Brill, 1919.
• Ḫândmir, Ġıyâseddîn b. Hümâmiddîn Ḥüseynî. Târîḫu ḥabîbi’s-siyer fi aḥbâri efrâdi beşer. C. 3. 4 c. Tahran: Kitabḥâne-i Ḥayyâm, 1333.
• Hourani, Albert. “From Jabal ‘Amil to Persia”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, sy 49 (1986): 133-40.
• İbni Arabşah. Acaibu’l Makdur (Bozkırdan Gelen Bela). Çeviren Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Aḥmed b. Muḥammed b. Ya̒ḳûb. el-Kısmu’l-ahîr min kitâbi Tecâribi’l-ümem. C. 2. 2 c. Oxford: Basil Blackwell, 1921.
• İsbahânî, Mirza Abdullah Efendi. Riyâẓü’l-‘ulemâ ve ḥiyâẓü’l-fuḍelâ. C. 5. 6 c. Kum: Matba‘atü’l-Ḫayyâm, 1401.
• İsbahânî, Mirza Abdullah Efendi.. Riyâẓü’l-‘ulemâ ve ḥiyâẓü’l-fuḍelâ. C. 3. 6 c. Kum: Matba‘atü’l-Ḫayyâm, 1401.
• İṣbahânî, Mîrza Abdullah Efendi el-. Ta̒lîkatü Emeli’l-âmil. Mektebetü Ayetullah el-Mar‘aşi, 1410.
• Kallek, Cengiz. “Kerekî, Muhakkık-ı Sânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:280-82. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kartaloğlu, Habib. “Batılı Araştırmacılara Göre Safevi İran’a Şiî Ulemâ Göçü”. Turkish Journal of Shiite Studies-Şiilik Araştırmaları 1, sy 1 (2019): 25-48.
• Kâtib, Aḥmed el-. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi. Çeviren Mehmet Yolcu. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Ḳazvinî, Abdülcelîl el-. Kitâbü’n-Naḳḍ: Ba‘du meṡâlibi’n-nevâṣib fî naḳḍi ba‘du feḍâiḥi’r-revâfiż. Tahran: Encümeni Aṣârı Millî, 1358.
• Konukçu, Enver. “Beyhak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6:57-58. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kuleynî, Sikâtü’l-İslâm Muḥammed b. Ya‘ḳûb el-. el-Kâfî fî ilmi’d-dîn. 3. Baskı. C. 7. 8 c. Tahran: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1367.
• Lambton, Ann K. S. State and Government in Medieval Islam, An Introduction to the Study of Islamic Political Theory: The Jurists. ; Oxford: Oxford University Press, 1981.
• Mahendrarajah, Shivan. “The Sarbadars of Sabzavar: Re-Examining Their ‘Shi‘a’ Roots and Alleged Goal to ‘Destroy Khurasanian Sunnism”. Journal of Shi‘a Islamic Studies 5, sy 4 (2012): 379-402.
• Mazzaoui, Michel M. The Origins of the Safawids: Shi‘ism, Sufism and the Ghulat. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1972.
• Meclîsî, Muḥammed Bâḳır el-. Biḥârü’l-envâr li düreri aḫbâri’l-eimmeti’l-eṭhâr. 2. Baskı. C. 104. 110 c. Beyrût: Müessetü’l-Vefâ, 1983.
• Merçil, Erdoğan. “Serbedârîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36:549-50. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Mîrḫând, Seyyid Ḥamidüddin Muḥammed b. Burhaneddin Ḫandşah b. Kemaleddin. Târîḫ-i Ravżatü’s-ṣafâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-ḫulefâ. C. 5. 7 c. Tahran: Müessese-i Ḫayyâm ve İntişarât-ı Pîruz, t.s.
• Momen, Moojan. An Introduction to Shii Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1985.Muhâcir, Cafer. el-Hicretü’l-Âmiliyye ilâ İrân fi’l-aṣri’s-Ṣafevî. Beyrût: Dârü’r-Raḍvâ, 1989.
• Münferid, Mehdî Ferhâni. Muhâceret-i ulemâ-yı Şîa ez Cebel-i Âmil be İran Der Aṣr-ı Ṣafevi. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, 1396.
• Newman, Andrew J. Safavid Iran, Rebirth of a Persian Empire. London: I.B.Tauris, 2006.
• Newman, Andrew J. “The Myth of the Clerical Migration to Safavid Iran”. Die Welt des Islams, sy 33 (1993): 66–112.
• Paydaş, Kâzım. “Moğol ve Türk-İslâm Devletlerinde Suyurgal Uygulaması”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sy 39 (2006): 195-218.
• Perhizkârî, Seyyid Ruhullah. “Naḳşi Devlet-i Şî‘a Serbedârân-ı Horasân Der Göstereş-i Teşeyyu‘ ve Temeddün-i İslâmî”. Pejûheşi Tarîh-i Ferheng ve Temeddün-i İslâmî 4, sy 13 (2014): 31-50.
• Roemer, H. R. “The Jalayirids, Muzaffarids and Sarbadars”. The Cambridge History of Iran, editör Peter Jackson ve Lawrence Lockhart, 6:1-42. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
• Rumlu, Ḥasan Beg. Aḥsenü’t-tevârîḫ. Tahran: Çâbḫâne Ḥaydarî, 1357.
• Smith, John Masson. The History of the Sarbadâr Dynasty 1336-1381 A.D. And Its Sources. The Hague/Paris: Mouton, 1970.
• Stewart, Devin J. “Notes on the Migration of Āmilī Scholars to Safavid Iran”. Journal of Near Eastern Studies 55, sy 2 (1996): 81-103.
• Sübḥânî, Ca‘fer. el-Muḥakkık el-Kerekî: Recülü’l-ilm ve’s-siyâse,. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Ṣâdık, 1382.
• Sümer, Faruk. Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türkleri. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları, 1976.
• Şah Tahmasb. Şah Tahmasb-ı Safevî Tezkire. Çeviren Hicabi Kırlangıç. 2. Baskı. Ankara: Atlas Kitap, 2015.
• Şahin, Hanifi. İlhanlılar Döneminde Şiilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2010.
• Şahin, Mustafa. Serbedârîler Darağacının Gölgesinde Kurulan Bir Devlet. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2017.
• Şehîd-i Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. er-Ravżatü’l-behiyye fî şerhi Lüm‘ati’d-Dımaşḳıyye. 2. Baslı. C. 1. 10 c. Kum: Çâbḫâne-i Emîr, 1398.
• Ṭabersî, Mîrzâ Ḥüseyin en-Nûrî. Ḫâtimetü’l-Müstedrek. C. 2. 6 c. Kum: Müessesetü Âl-i Beyt li-İḥyâi’t-Türâṡ, 1415.
• Turner, Colin Paul. “The rise of Twelver Shi’ite externalism in Safavid Iran and its consolidation under ’Allama Muhammad Baqir Majlisi (1037/1627-1110/1699)”. Doctoral thesis, Durham University, 1989.
• Tüsterî, Ḳâḍî Nûrullah el-Mer‘aşî. Mecâlisü’l-mü’minîn. C. 3. 4 c. b. y.: Dârü Hişâm, 1439/2017.
• Uyar, Mazlum. Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
• Winter, Stefan. “Shams al-Din Muhammad ibn Makki ‘al-Shahid al-Awwal’ (d. 1384) and the Shi‘ah of Syria”. Mamluk Studies Review 3 (1999): 149-82.
• Yuvalı, Abdülkadir. “Ebû Said Bahadır Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10:218-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.