A Tile Panel with Animal Depiction in Isfahan Shah Mosque: Islamic Art or Christian Art?

Yıl 2020, , 65 - 98, 30.06.2020

Belkıs Doğan

https://doi.org/10.33201/iranian.723313

Öz

Islamic art has a considerably rich history in regard to authentic decoration motifs. The principle of depicturing the nature different than reality and the emphasis of tawhid and eternity have been the fundamental starting points of both Islamic architecture and the decorative arts. In addition to the geometrical ornaments created for this purpose, the highly stylized compositions such as rumi (eslimi/arabesque) and khatai have brought an abstract dimension to Islamic art. Besides, figurative decorations have an essential place in Islamic art.
However, the use of figurative elements in religious architecture, especially in mosques, is highly exceptional. Yet, these rare examples of human and animal depictions that are observed in religious architectures are mainly encountered on the portal and facade walls rather than worship sections. The Isfahan Shah/Imam Mosque, which is the subject of this study, differs from other examples. Because, in this architecture, the tile panel that depicts wild animals has been placed on the north side of the Shebistan which faces the Qibla and additionally, advanced stylization which is usually observed in other examples has not been applied for this tile. At the same time, this part of the mosque is used for prayers when there is a high number of worshippers. The interesting point which formed the research question of this paper is that the tile mentioned above has remarkable similarities with the tiles used in the decorations of the churches located in Isfahan Julfa region in terms of technique, style and content. In this article, the tile panels that depict animal figures used in mosque and church architecture will be analyzed in terms of the emergence and characteristics of their style and Christian – Islamic art interaction.

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Christian Art, Figure, Animal Depictions, Tile Work

Isfahan Mescid-i Şah’ta Hayvan Tasvirli Çini Pano – İslam Sanatı mı Hıristiyan Sanatı mı?

Öz

İslam sanatı özgün bezeme motifleri bakımından oldukça zengin bir birikime sahiptir. Tabiattakini olduğu gibi resmetmeme ilkesi, tevhid ve sonsuzluk vurgusu İslam mimarîsi ve aynı zamanda süsleme sanatlarının temel çıkış noktası olmuştur. Bu gayeyle oluşturulan geometrik süslemelerin yanında rûmî ve hatâyî gibi ileri derecede üslûplaştırılmış kompozisyonlar, İslam sanatına mücerret bir boyut kazandırmıştır. Bununla birlikte figüratif bezemeler de İslam sanatında önemli bir yer teşkil etmektedir. Ancak figüratif unsurların dînî mimarîde bilhassa camilerde kullanımı oldukça nadirdir. Az sayıdaki bu örneklerde karşımıza çıkan insan veya hayvan tasvirlerinin büyük bir kısmı yine doğrudan ibadet mekânında yer almayıp taç kapı ve cephe duvarlarında görülmektedir. Çalışmamıza konu olan Isfahan Şah/İmam Camii ise yaban hayvanların tasvir edildiği çini pano ile diğer örneklerden ayrılmaktadır. Zira söz konusu yapıda hayvan tasvirli pano, şebistan adı verilen birimin kuzey cephesinde kıbleye dönük olarak yerleştirilmiş ve ileri derece üslûplaştırma uygulanmamıştır. Aynı zamanda bu kısım, cemaatin kalabalık olduğu durumlarda namaz kılınan bir bölümdür. Çalışmamızın temel sorusunu oluşturan husus ise bahsi geçen panonun teknik, üslûp ve içerik bakımından çok benzerlerinin Isfahan Yeni Culfa bölgesinde bulunan kiliselerin süsleme programında dikkate değer bir yer ediniyor olmasıdır. Bu makalede cami ve kilise mimarîsinde müşterek kullanılan hayvan tasvirli çini panolar, üslûbun özellikleri, ortaya çıkışı ve Hıristiyan-İslam sanatı etkileşimi bakımından ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatı, Hıristiyan Sanatı, Figür, Hayvan Tasviri, Çini

Kaynakça

• Alimorady, Mohsen, ve Rahimnia Iman. 1392. «Seyr-i Tehvel-e Kâshikâri ez Devrâni Sefeviye tâ Kâcâr bâ Berresi-yi Târihî Kâshikâri Dâhilî Mesced-e Emâm Esfehân.» Sevvomîn Humâyish-i Millî’yi Mi’mâri Dâhili ve Dekorasyon (Muessese-i Âmuzeş-i Âlî Âzâd Dâniş Pejûhân) 1-11. https://www.researchgate.net/publication/299430060_syr_thwl_kashykary_az_dwran_sfwyh_ta_qajar_ba_brrsy_tarykhy_kashykary_dakhly_msjd_amam_asfhan, Erişim tarihi: 13.02.2020.
• Anar, A. Damla Gürkan. 2017. «Safevi Şahların Baniliği Üzerine Bir Değerlendirme.» İran Çalışmaları Dergisi I (1): 117-143. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/342792, Erişim tarihi: 06.06.2019.
• Arbaş, Hamit. 2011. «Bir Minyatürden Hareketle Isfahan Okulu ve Rıza Abbasi.» Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi (25): 85-97. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/28695, Erişim tarihi: 12.04.2020.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat. 2011. «Şah Abbas (1587-1629) Devrinde İran'da Sosyal ve Kültürel Hayat.» Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi XI (2): 261-2716. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/406660, Erişim tarihi: 26.02.2019.
• Bavaghar, Sanaz, ve Abolghasem Dadvar. 2017. «A Comparative Study of the Altar Design Content of the Jame Mosque and the Vank Church of Isfahan.» International Journal of Applied Arts Studies II (2): 61-68. http://ijapas.org/index.php/ijapas/article/view/112/18, Erişim tarihi: 05.09.2019.
• Beksaç, Engin. 2004. «Mescid-i Şah.» Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) (Türkiye Diyanet Vakfı) XXIX: 291-293. https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/29/C29009517.pdf, Erişim tarihi: 03.02.2019.
• Blair, Sheila, ve Johnathan Bloom. 2007. «Safevi Dönemi Mimarisi.» İslam Sanatı ve Mimarisi içinde, ed. Markus Hattstein ve Peter Delius. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Burckhardt, Titus. 2005. İslam Sanatı: Dil ve Anlam. Çeviren Turan Koç. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Canby, Sheila R. 1999. The Golden Age of Persian Art ( 1501 – 1722). London: The British Museum Press.
• Carswell, John. 1968. New Julfa: The Armenian Churches and Other Buldings. Oxford: Clarendon Press.
• Dalkıran, Sayın. 2002. «İran Safevi Devleti'nin Kuruluşuna Şii İnançların Etkisi ve Osmanlı'nın İran'a Bakışı.» Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (18): 55-102. http://isamveri.org/pdfdrg/D00018/2002_18/2002_18_DALKIRANS.pdf, Erişim tarihi: 10.03.2020.
• Davari, Nazanin, ve Jamshid Hatam. 2018. «Safevi Döneminde Avrupa Tarzı Duvar Resimleri: Bir Sanat Tarihi Okuması.» İran Çalışmaları Dergisi 2 (1): 121-169. https://doi.org/10.33201/iranian.427297, Erişim tarihi: 10.04.2020.
• Doğanay, Aziz. 2010. «Çini.» İslâm Sanatları Tarihi içinde, ed. Muhittin Serin, 170-193. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gündüz, Tufan. 2008. «Safevîler.» DİA (Türkiye Diyanet Vakfı) XXXV: 451-457. https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/35/C35023287.pdf, Erişim tarihi: 10.03.2020.
• Golombek, Lisa. 1973. «Anatomy of a Mosque: Masjed-e Shah in Isfahan.» Iranian Civilization and Culture içinde, yazan Charles J. Adams. Montreal : McGill University Press.
• Grabar, Oleg. 2004. İslam Sanatının Oluşumu. Çeviren Nuran Yavuz. İstanbul: Kanat Yayınları.
• Hakhnazarian, Armen. tarih yok. «Julfa iv. Architecture and Painting.» Encyclopedia Iranica XV (3): 238-240. http://www.iranicaonline.org/articles/julfa-iv-architecture-and-painting, Erişim tarihi: 14.04.2020.
• —. 1991. Nor Djulfa - The Churches of The Armenian. Tehran: Ferhangestân Honar.
• Hatami, Aziz. t.y. Persepolis Pasargade and Naghsh-e-Rustem. Tehran: The General Department of Publications and Broadcasting.
• Hattstein, Markus. 2007. «İran Safeviler ve Kaçarlar.» ed. Markus Hattstein ve Peter Delius. İstanbul: Literatür Yayıları.
• Hillenbrand, Robert. 2005. İslam Sanatı ve Mimarlığı. Çeviren Çiğdem Kafesçioğlu. İstanbul: Homer Yayınları.
• Hillenbrand, Robert. 1986. Safavid Architecture. Cilt VI, The Cambridge History of Iran - The Timurid and Safavid Periods içinde, ed. Peter J. Jackson, 759-842. Cambridge : Cambridge University Press.
• Holakooei, Parviz. “Technological study of the seventeenth century haft rang tiles in Iran with a comparative view to the cuerda seca tiles in Spain”. Doktora Tezi, Università degli Studi di Ferrara, 2013. http://eprints.unife.it/780/1/PhD%20Thesis_Holakooei_PDFA.pdf, Erişim tarihi: 16.05.2019.
• Hubbard, Isabel. 1937. «Ali Rıza-i Abbasî, Calligrapher and Painter.» Ars Islamica IV: 282-291. https://www.jstor.org/stable/25167043, Erişim tarihi: 01.04.2019.
• Keyanî, Muhammed Yusuf. 2018. İslam Dönemi İran Mimarisi. Ankara: İraniyat Yayınları.
• Khajegir, Ali Reza, Mohammad Reza Afroogh, ve Ali Reza Fahim. 2018. «The Art of Islamic Architecture during the Safavid Period and the Introduction of the Teachings of Islam.» Journal of Fine Arts I (3): 37-42. https://www.sryahwapublications.com/journal-of-fine-arts/pdf/v1-i3/5.pdf, Erişim tarihi: 23.03.2019.
• Khakpour, Minoo, ve Fatemeh Kateb. 2017. «A Comparative Study of Religious Architecture in Christianity and Islam A Criticism ofTitus Burckdardt's Theory (Case study: Isfahan).» Bagh-e Nazar XIV (50): 57-68. https://www.researchgate.net/publication/319006408_A_Comparative_Study_of_Religious_Architecture_in_Christianity_and_Islam_A_Criticism_of_Titus_Burckhardt's_Theory, Erişim tarihi: 03.03.2019.
• Landau, Amy s. 2015. «European Religious Iconography in Safavid Iran: Decoration and Patronage of Meydani Bet’ghehem (Bethlehem of the Maydan).» Iran And The World In The Safavid Age içinde, ed. Willem Floor ve Edmund Herzig, 425-446. London: I.B. Tauris Yayınları.
• Landau, Amy S., ve Theo Maarten Van Lint. 2015. «Armenian Merchant Patronage of New Julfa's Sacred Spaces.» Sacred Precincts: The Religious Architecture of Non-Muslim Communities across the Islamic World içinde, ed. M. Gharipour. Leiden-Boston: Brill. https://www.academia.edu/37913425/_Armenian_Merchant_Patronage_of_New_Julfa_s_Sacred_Spaces_, Erişim tarihi: 11.04.2020.
• Mülayim, Selçuk. 2010. İslam Sanatı. İstanbul: İSAM Yayınları.
• O'Kane, Bernard. 1995. Studies in Persian Art and Architecture. Cairo: The American University in Cairo Press.
• Olyaei, Bahman Razi. 2018. «17. Yüzyıl'da Avrupa Görsel Sanat Eserlerinin İran'ın Geleneksel Resmine Etkisi".» Sanat Tarihi Yıllığı (27): 217-274.
• Parvazi, Elham, ve Hassanali Pourmand. 1391/2013. «Teceli âlem mesâl der tez’inât-e me’mâri esr-e Safevî (Nemûne mûredi: Mesced-e Emâm Esfehân).» Ârmânshahr Journal - Architecture and Urban Development 5 (9): 31-44. http://www.armanshahrjournal.com/article_33206_4b6246f5cc24524f471d3887c9762417.pdf Erişim tarihi: 15.04.2019.
• Pope, Arthur Upham. 1977. Safavid Period. Cilt III, A Survey of Persian Art içinde, yazan Arthur Upham Pope. Tehran: Soroush Press.
• Rashidi, Reyhaneh, ve Shahryar Shokrpour. 2017. «The Study of the Influence of the Safavid Era Carpets on Animal Motifs in Murals of the Pirnia House.» Journal of Faculty of Art Shahed University (42): 82-98. http://negareh.shahed.ac.ir/article_532_1f85c12d31f396bd2e7b5be30a176a93.pdf, Erişim tarihi: 06.04.2019.
• Sümer, Faruk. 1988. «Abbas I.» DİA (Türkiye Diyanet Vakfı) I: 17-19.
• Tanındı, Zeren. 2016. «Topkapı Sarayı Kitap Hazinesi'nin Nadide Eserlerinden Bir Diğeri: Hazine 2166 Numaralı Safevî Albümü Hakkında.» Sanat Tarihi Yıllığı (25): 187-238.
• Utaberta, N., H. Mamamni, M. Surat, A. I. Che-Ani, ve N.A.G. Abdullah. 2012. «The Study on the Development of Ornamentation in the Architecture of Safavid Dynasty.» World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Civil, Environmental, Structural, Construction and Architectural Engineering VI (7): 465-469. https://waset.org/publication/The-Study-on-the-Development-of-Ornamentation-in-the-Architecture-of-Safavid-Dynasty/1879, Erişim tarihi: 19.05.2019.
• Uzun, Tolga. 2008. «İran’da Öykülü Resimlerin Dolaşımı: İslam Edebiyatının Popüler Konularının El Yazmalardan Tuvallere Taşınması Üzerine Bir Deneme.» Modern Türklük Araştırmaları Dergisi V (2): 127-154.
• Yetkin, Şerare. 1993. «Çini.» DİA (TDV Yayınları) VIII: 329-335. https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/8/C08003120.pdf, Erişim tarihi: 21.03.2019.