Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bağdat’ta Kaçar Hanedanlığından Bir Mülteci: Abbas Mirza Mülk Ara

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 321 - 341, 31.12.2022

Tolga Akay Süleyman Öcal

https://doi.org/10.33201/iranian.1181872

Öz

Türk kökenli Kaçar Hanedanlığı, İran tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kaçarlar döneminde hükümdarların şehzadelerle yaşadığı bazı sorunlar dikkat çekmektedir. Bu sorunlar neticesinde şehzadelerin bir kısmı Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Çalışmamızda bu şehzadelerden biri olan Abbas Mirza’nın Osmanlı Devleti’ne gelişi meselesi, Bağdat’a yerleştirilmesi ve bu süre içerisinde yaşanan olaylar ile buna bağlı olarak gelişen Osmanlı-İran ilişkileri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Abbas Mirza ilk önce Osmanlı Devleti’ne İran ve İngiltere tarafından sürgün olarak gönderilmek istenmiştir. Lakin Abbas Mirza’nın sürgün olarak ülkeye girmesine Osmanlı Devleti tarafından karşı çıkılmış ve bu şekilde ülkeye girmesine izin verilmemiştir. Fakat daha sonra sığınmacı konumunda iken ülkeye girişi kabul edilmiştir. Abbas Mirza, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yirmi beş yıl gibi uzun bir süre yaşamıştır. Bu süre içerisinde Abbas Mirza’nın güvenliği ve her türlü ihtiyacı Osmanlı Devleti tarafından karşılanmıştır. Diğer taraftan Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında şehzadenin himayesi sorunu yaşanmış ve buna bağlı olarak konu uluslararası bir boyut kazanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti şehzadenin himayesini İngiltere’ye bırakmamayı bir haysiyet meselesi olarak görmüştür. Osmanlıya sığınan Abbas Mirza’nın siyaseten kullanılma ihtimali, İran iç politikasında bir tehdit unsuru olarak algılanmıştır. Ayrıca bu ihtimal iki ülke arasındaki ilişkileri olumsuz olarak etkilemiştir. Çalışmamıza konu olan bu süreç, ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv vesikalarından faydalanılarak yazılmıştır. Bu kaynağın dışında ise konu ile ilgili tetkik eserler ve makalelerden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İran, Kaçar Hanedanlığı, Şehzadeler, Abbas Mirza.

A Refugee from the Qajar Dynasty in Baghdad According to Ottoman Archival Documents: Abbas Mirza Mulk Ara

Öz

The Qajar Dynasty which came from Turkish origin has an important place in the history of Iran. Some problems that the dynasty experienced with the princes during the Qajar period are significant. As a result of these problems, some of the princes took refuge in the Ottoman Empire. In our study, the issue of the arrival of Abbas Mirza, one of these princes, to the Ottoman Empire, his placement in Baghdad, and the events that took place during this period and the Ottoman-Iranian relations that developed accordingly were tried to be clarified. Abbas Mirza was first asked to be sent to the Ottoman Empire as exile by Iran and England. However, Abbas Mirza's entry into the country as an exile was opposed by the Ottoman Empire and he was not allowed to enter the country in this way. But later, he was accepted to enter the country while he was a refugee. Abbas Mirza lived within the borders of the Ottoman Empire for a long period of twenty-five years. During this time, Abbas Mirza's security and all his needs were met by the Ottoman Empire. On the other hand, there was a problem of patronage of the prince between the Ottoman Empire and England, and accordingly, the issue gained an international aspect. However, the Ottoman Empire considered it a matter of dignity not to leave the protection of the prince to England. The possibility of political use of Abbas Mirza, who took refuge in the Ottoman Empire, was perceived as a threat in Iran's domestic policy. In addition, this possibility negatively affected the relations between the two countries. This process, which is the subject of our study, was written mainly by using of Ottoman archival documents. Apart from this source, studies and articles related to the subject were also used.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Iran, Qajar Dynasty, Princes, Abbas Mirza

Kaynakça

• Akar, E. & Özmenli, M. (2022). 1877-1878 Osmanlı-Rus harbi (93 Harbi) sırasında Tahran Sefareti’nin faaliyetleri. Turcology Research, 74(1), 393-400. https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.221031
• Aykaç, Z. (2021). Osmanlı Devleti döneminde bâbîlik/bahâilik hareketi’nin gelişimi ve faaliyetleri (1844-1922) (Kayıt No: 704502) [Yayınlanmamış Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Aykaç, Z. (2022). Bâbîlerin Iırak’taki faaliyetleri ve Osmanlı- İran ilişkilerine etkisi (1844-1922), Journal of Social Sciences and Humanities, 6(1), 0-0. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2284089
• BOA, A. AMD, 53/89, 24.05.1271/12 Şubat 1855.
• BOA, A. MKT. UM, 152/1, 17.05.1270/15 Şubat 1854.
• BOA, HAT, 799/37042, 27.02.1255/12.05.1839.
• BOA, HR. MKT, 51/6, 29.01.1269/12 Kasım 1852.
• BOA, HR. MKT, 64/34, 25.12.1269/29 Eylül 1853.
• BOA, HR. MKT, 717/35, 11.07.1288/26 Eylül 1871.
• BOA, HR. MKT, 721/18, 20.08.1288/4 Kasım 1871.
• BOA, HR. SYS, 2930/10, 24.08.1876.
• BOA, HR. TO, 456/29, 21.06.1872.
• BOA, İ. HR, 92/4484, 21.01.1269/04.11.1852.
• BOA, İ. HR, 92/4520, 19.02.1269/2 Aralık 1852.
• BOA, MB. İ, 25/67, 02.08.1288/17 Ekim 1871.
• Browne, E. G. (1959). A literary history of persia, Vol. IV modern times (1500-1924). Cambridge University Press. https://bahailibrary.com/pdf/b/browne_literary_history_persia_4.pdf
• Çabuk, F. (2019). II. Abdülhamid döneminde Osmanlı-İran ilişkilerinde Kürt aşiretleri meselesi. İksad Yayınevi.
• Fığlalı, E. R. (1991). Bahâîlik, İçinde Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 4, s. 464-468). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hagigi, L. E. (2012). Qajar royal succession: the case of Muzaffaer Al-Din Mirza. [Doktora Doctoral dissertation, Utah: The University of Utah]. https://collections.lib.utah.edu/dl_files/aa/d7/aad796cfaf4268631968c2b2ccc01de839078960.pdf
• İpek, Y. (2018). İran ve Osmanlı coğrafyasında gelişen bir dini hareket olarak babîlik-bahailik ve günümüz Türkiye’sindeki faaliyetleri (Kayıt No: 526696). [Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE]. YÖK Tez Merkezi.
• Karadeniz, Y. (2006). İran’da sömürgecilik mücadelesi ve Kaçar hanedanı (1795-1925). Bakış Yayınları.
• Katouzian, H. (2021). A the short term society a comparative study in problems of long term political and economic development in Iran. International Journal of New Political Economy, 2(2), 1-29. https://doi.org/10.52547/JEP.2.2.1 https://jep.sbu.ac.ir/article_101180_6224c508c1efa0bfdba33cc46ddf7532.pdf
• MacEoin, D. M. (1988). Babism, Encyclopædia Iranica, III/3, s. 309-317, http://www.iranicaonline.org/articles/babism-index Muahedat Mecmuası. (1297). Cerîde-i Askeriyye Matbaası.
• Sümer, F. (2001). Kaçarlar, İçinde Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 24, s. 51-53). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• The Qajar Dynasty (Rokni, Shams-ol-Molk Arai), https://www.royalark.net/Persia/qajar21.htm
• Yazıcı, T. (1995). Feth Ali Şah. İçinde Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 12, s. 451-452). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.