Firdevsü’l-Mürşidiyye’nin Tasavvuf Literatürü Açısından Önemi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 379 - 400, 31.12.2022

Sevâl Günbal Bozkurt

https://doi.org/10.33201/iranian.1197758

Öz

İranlı sûfî ve muhaddis Şeyh Ebû İshak İbrahim b. Şehriyar Kâzerûnî, İshakiyye ya da Murşidiyye adlarıyla da bilinen Kâzerûniyye tarikatının kurucusu, 352 h./ 963 m. yılında Şiraz’ın Kâzerûn kasabasında doğdu. İbni Hafif (Şeyh-i Kebir) ve Ruzbihan Bakli ile Şiraz’ın üç büyük sûfisinden biri olarak gösterilir. Literatürde daha çok cihatçı özelliğine atıf yapılan Kâzerûnî şeyhinin vaazlarında müritlerine bilhassa ilim öğrenmelerini tavsiye etmesi dikkat çekmektedir. Kâzerûniyye tarikatının kuruluş sürecine dair önemli bilgiler içeren Firdevsü’l-Mürşidiyye ve Mirsadü’l-Ahrar olmak üzere Farsça iki menâkıbnâme bulunmaktadır. Bu iki menâkıbnâmenin yazarları, şeyhin üçüncü halifesi Hatip İmam Ebubekir Muhammed b. Abdülkerim’in Arapça olarak yazdığı ve aslı bugün elimizde olmayan eseri Farsçaya tercüme etmek sureti ile eserlerini oluşturmuşlardır. Her iki tercüme eserin kaynağının aynı olması ve Şeyh Ebû İshak’a dair benzer tasavvûfî anlatılara yer vermesine rağmen, mütercimlerin üslubunun farklı oluşunun onlardaki edebî değeri artırdığı görülmüştür. Firdevsü’l-Mürşidiyye, gerek Ebû İshak’ın ve gerekse kendisinden önceki sûfîlerin hayatı ve tasavvufî görüşlerine dair önemli bilgiler içermektedir. Bu çalışmada Firdevsü’l-Mürşidiyye’nin tasavvuf literatürü açısından önemi incelenecek olup, Şeyh Ebû İshak Kâzerûnî’nin hayatına ve Kâzerûniyye tarikatına mensup dervişler adına Anadolu’da açılan tekke ve zaviyelere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Ebû İshak Kâzerûnî, Kâzerûniyye tarikatı, Firdevsü’l-mürşidiyye, Mahmud b. Osman, Menâkıbnâme

The Importance of Firdaws Al-Morshadiya in Sufi Literature

Öz

Persian mystic and muhaddith Shaikh Abu Eshaq Ebrahim b. Shahriar Kazaruni, who is the founder of the Sufi order Kazaruniya (Kazaruni spiritual chain), also known as Eshaqiya or Morshidiya, was born in 963 in the city of Kazeroon in Shiraz. He is known as one of the three greatest mystics of Shiraz alongside Ibn Khafif (Shaikh al-Kabir) and Ruzbehan Baqli. It is worth noting that the Kazaruniya Sheikh, whose jihadist characteristics are mentioned rather frequently in the literature, especially advised his murids to acquire knowledge. There are two Manaqib-Naameh in Farsi that contain significant information about the establishment process of the Kazaruniya order, namely Firdaws al-Morshadiya and Marsad al-Ahrar. Both of these Manaqib-Naameh are the Farsi translations of the works written in Arabic by Khatib Imam Abu Bakr, a disciple (murid) of Shaikh Abu Eshaq, whose original copies are not available today. The fact that the styles of the translators of these two works are different although the source of both works are the same, and they include similar Sufistic narratives regarding Shaikh Abu Eshaq makes both works unique. Firdaws al-Morshadiya provides important information regarding the lives and Sufistic philosophies of not only Abu Eshaq but also the mystics who came before him. This study investigates the importance of Firdaws al-Morshadiya in Sufi literature and discusses the life of Shaikh Abu Eshaq Kazaruni, as well as dervish lodges and zawiyah founded in Anatolia in the names of dervishes subscribing to the Kazaruniya order.

Anahtar Kelimeler

Shaikh Abu Eshaq Kazaruni, Kazaruni spiritual chain, Firdaws al-morshadiya, Mahmud b. Uthman, Manaqib-naameh

Kaynakça

• Attar, F. (1389). Mantıku’t-Tayr. Şefî’i Kedkenî. Sohen.
• Çayırdağ, M., (2013). Kayseri’de bulunan Ebû İshak Kâzerûnî tekkesi. İçinde Kayseri Ansiklopedisi (C.III, s. 344-345). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çelebi, E. (2006). Seyahatnâme. C. 3, Kahraman, (Haz. S. A. & Dağlı, Y.), YKY Yayınları.
• Erzi, H. A. (1942). Bursa’da İshâkî dervişlerine mahsus zâviyenin vakfiyesi, Vakıflar Dergisi, (2), 423-429. http://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/1162/Erzi.pdf
• Gaznevî S. (1341). Divan. (Haz. Müderris Razavî). İbni Sina.
• Gölpınarlı, A. (1953). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik, İnkılâp Kitabevi.
• Graham, T. (2002). Abu Ishaq Kaziruni: founder of sufism’s first order. Sufi, (55), 24-28.
• Kara, M. (2008). Metinlerle Osmanlılarda tasavvuf ve tarikatlar. Sır Yay.
• Karpuz, H. (2012). Konya’da Ebû İshak zâviyesi. İçinde Konya Ansiklopedisi. (C. 3, s. 155-156). Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kâzerûnî, b. A. Mirsadü’l-Ahrar. Kayıt numarası 3787, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Konyalı, İ. H. (1964). Konya tarihi. Yeni Kitap Basımevi.
• Köprülü, F. (1969). Abu İshak Kazrûnî ve Anadolu’da İshakî dervişleri. (Çev. Cemal Köprülü). Belleten, 33(130), s. 225-236. https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/3328/tur
• Köse, M. (2018). Kayseri şehri (1830-1860). İdari, demografik, sosyal ve iktisadi yapısı. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Osman, b. M. (1333). Firdevsü’l-Mürşidiyye fî Esrari’s-Samediyye. (Sîretnâme-yi Şeyh Ebû İshak Kâzerûnî). Be kûşiş-i Îrec Efşâr. Ketabhâne-yi Dâniş.
• Öcalan, H. B., Sevim, S., Yavaş, D., (2013). Bursa vakfiyeleri – (C. I.) Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları.
• Safâ, Z. (1363). Genc û gencîne. İntişârât-i Attar.
• Şemisâ, S. (1392). Sebk şinâsî-yi nesr. Neşr-i Mitra.
• Şemseddin, M. (1997). Yâdigâr-i Şemsî. Bursa Dergâhları I-II. Uludağ Yayınları.
• Şevkî, Ç. (2016). Menâkıb-ı Ebû İshak Kâzerûnî. (Haz. Fatih Bayram) Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Turan, O. (1993). Doğu Anadolu Türk devletleri tarihi (3. Bs.). Boğaziçi Yayınları.
• Yaşar, H. H. (1927). Amasya tarihi. (C. 3). İstiklal Matbaası.
• Yinanç, R., & Elibüyük, M. (2009). Kayseri ili tahrir defterleri (992, 971, 983 h./ 1584, 1563, 1575 m.) (C. I), Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.