SHIITEZATION IN TÜRKİYE: SECTARIAN CONVERSION, IDENTITY CONSTRUCTION, AND THE ROLE OF IRAN

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 361 - 392

Nail Elhan , Mustafa Onur Tetik

https://doi.org/10.33201/iranian.1554157

Öz

This study explores the processes of Shiitezation among Alevis and Sunnis in Türkiye through the lens of Lewis R. Rambo's Process Theory. It underscores that religious conversion is a protracted, multi-phased phenomenon wherein individuals not only undergo a transformation in belief systems but also reconstruct their identities. Grounded in the fieldwork conducted between 2020 and 2022, this research is based on interviews with Alevis, converted (Mutashayyi) Alevis, and Sunnis in cities such as Istanbul, Çorum, Sivas, Malatya, Erzincan, Tunceli, Adıyaman, Kocaeli, Kırıkkale, and Kayseri. The study posits that Iran's religious diplomacy plays a pivotal role in shaping sectarian conversion processes. By examining Iran's strategic influence, the research highlights the external factors that Rambo’s theory has inadequately addressed. The analysis emphasizes the role of state actors and institutions in facilitating religious conversion, particularly through the mechanisms of Iran's religious diplomacy in promoting Shiitezation. This study aims to contribute to the existing body of literature by offering a more comprehensive understanding of external influences in religious transformation processes. It introduces a new perspective on the impact of organizations and institutions, areas that remain underdeveloped in Rambo’s theoretical framework, particularly concerning Iran's influence on Alevi and Sunni communities.

Anahtar Kelimeler

Iran, Turkey, Conversion, Religious diplomacy, Shiitezation.

Etik Beyan

Both authors contributed equally to this article. The article is based on semi-structured interviews conducted with participants during the fieldwork. Ethics Committee Decision for the questions asked in the interviews was obtained from Hitit University. The field research for the study was financially supported by the Hitit University Scientific Research Projects (BAP) unit. There is no conflict of interest between individuals or institutions in the study. No material subject to copyright is included.

Proje Numarası

IBF19001.21.002

Türkiye’de Şiileşme: Mezhepsel Dönüşüm, Kimlik İnşası ve İran’ın Rolü

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de Alevilerin ve Sünnilerin Şiileşme süreçlerini Lewis R. Rambo’nun Süreç Teorisi çerçevesinde incelemektedir. Çalışmada dinî dönüşümün zamana yayılan, çok aşamalı bir süreç olduğu ve bireylerin inançlarını değiştirdikleri gibi kimliklerini de yeniden inşa ettikleri vurgulanmaktadır. 2020-2022 yılları arasında gerçekleştirilen saha araştırmasına dayanan bu çalışma, İstanbul, Çorum, Sivas, Malatya, Erzincan, Tunceli, Adıyaman, Kocaeli, Kırıkkale ve Kayseri gibi şehirlerde Alevi, Şiileşmiş (Müteşeyyi) Alevi ve Sünnilerle yapılan mülakatlara dayanmaktadır. Araştırma, İran’ın dini diplomasi faaliyetlerinin mezhepsel dönüşüm sürecinde önemli bir rol oynadığını iddia etmektedir. Çalışma, mezhepsel dönüşümde İran’ın stratejik etkisini analiz ederek Rambo’nun teorisinde eksik kalan dışsal unsurları vurgulamaktadır. İran’ın dini diplomasisinin Şiileşmeyi nasıl teşvik ettiğini ortaya koyarak, dinî dönüşüm süreçlerinde devletlerin ve kurumların rolüne dikkat çekmektedir. Çalışma, dış faktörlerin dinî dönüşüm süreçlerindeki etkisini geniş bir çerçevede ele alarak literatüre katkı sunma iddiasındadır. İran’ın Alevi ve Sünni topluluklar üzerindeki etkisi, Rambo’nun teorisinde eksik bırakılan örgüt ve kurumların rolüne yeni bir perspektif sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Türkiye, Din değiştirme, Dini diplomasi, Şiileşme

Etik Beyan

Bu makaleye her iki yazar da eşit katkı sağlamıştır. Makale, saha çalışmasında katılımcılar ile yapılan yarı-yapılandırılmış mülakatlara dayanmaktadır. Mülakatlarda sorulan sorular için Hitit Üniversitesi’nden etik kurul onayı alınmıştır. Çalışmanın saha araştırmaları, Hitit Üniversitesi BAP birimi tarafından maddi olarak desteklenmiştir. Çalışmada kişiler ve kurumlar arası çıkar çatışması bulunmamaktadır. Telif hakkına sebep olacak bir materyal kullanılmamıştır.

Destekleyen Kurum

Hitit Üniversitesi

Proje Numarası

IBF19001.21.002

Kaynakça

• Abdul Moen, M. N. (2019). Din değiştirme ve kimliğin yeniden inşası: Singapur’daki Çinli mühtediler örneği (Kayıt no. 594326) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Ametbek, D. (2021). İran Vakıfları: Dış politika arkasındaki yumuşak güç. Astana Yayınları.
• Banaz, Ş. (2018). Türkiye’de Caferîler. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 29-62. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/537441
• Berkan, İ. (2014, 16 Ağustos). İran, sahiden ‘kılcal damarlarımıza kadar’ sızmış olabilir mi? Hürriyet.
• Braun, V., Clarke, V., Terry, G., & Hayfield, N. (2019). Thematic analysis. İçinde P. Liamputtong (Ed.), Handbook of research methods in health social sciences (s. 843-860). Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-10-5251-4_103
• Çayır, C. (2008). Türkiye’de din değiştirip Hıristiyanlığa geçişin psiko-sosyal etkenleri (Kayıt no. 231214) [Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Dehghani-Firoozabadi, S. J. ve Assadi, A. A. (2013). Revolution and foreign policy of Iran: The first decade revised. Iranian Review of Foreign Affairs, 4(1), 157-184. https://ciaotest.cc.columbia.edu/journals/irfa/v4i1/f_0028816_23395.pdf
• Elhan, N. (2016). İran Devrimi’nin Türkiye’de yansımaları: İrancılık ve İrancı İslamcılık. Türkiye Orta Doğu Çalışmaları Dergisi, 3(2), 28-57. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/234581
• Gümüşçü, S., Sert, D. (2009). The Power of the devout bourgeoisie: The case of the Justice and Development Party in Turkey. Middle Eastern Studies, 45(6), 953-968. https://doi.org/10.1080/00263200903268710
• Gürses, İ. (2008). Yükleme teorisi ve din ilişkisi üzerine bir değerlendirme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 359-377. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/143736
• Hegazi, O. (2009). Denominational conversion to Shiism: The journey, who makes it and why? [Master’s thesis, The University of London]. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1655146
• Kirman, M. A. (2004). Din değiştirme olgusuna sosyolojik bir yaklaşım. Dini Araştırmalar, 6(18), 75-88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51769
• Köse, A. (2000). İhtida. İçinde TDV İslâm ansiklopedisi, (C. 21, s. 554-558). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köse, A. (2008). Neden İslam’ı seçiyorlar. İz Yayıncılık.
• Lisnyansky, D. (2009). Tashayu (conversion to Shiism) in Central Asia and Russia. Current Trends in Islamist Ideology, 8(1), 108-117. https://www.runi.ac.il/media/4dvns3v3/sindawi-2009.pdf
• Madarshahi, M. S. (2012). Iran’s ‘twenty-year vision document’: An outlook on science and technology. Iranian Studies, 45(5), 619-643. https://www.jstor.org/stable/23266470
• Mutluer, N. (2016). The looming shadow of violence and loss: Alevi responses to persecution and discrimination. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18(2), 145-156. https://doi.org/10.1080/19448953.2016.1141583
• Özay, M. (2006). Günümüz sosyolojisinde modernleşme-sekülerleşme-din ilişkileri (Kayıt no. 208764) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Palys, T. (2008). Purposive sampling. İçinde L. M. Given (Ed.), The Sage encyclopedia of qualitative research methods (s. 697-698). Sage.
• Pye, M. (1994). Macmillan dictionary of religion. Macmillan.
• Rambo, L. R. (1993). Understanding religious conversion. Yale University Press.
• Rambo, L. R. (1999). Theories of conversion: Understanding and interpreting religious change. Journal of Psychology and Theology, 27(3), 259-273. https://tinyurl.com/bdfnzzpz
• Reed, I. ve Alexander, J. (2009). Social science as reading and performance a cultural-sociological understanding of epistemology, European Journal of Social Theory, 12(1), 21–41. https://doi.org/10.1177/1368431008099648
• Sevinç, B. (2006). Hıristiyan olan Türkler ve Türk misyonerler. İz Yayıncılık.
• Steckler, J. (2023). How Iran exports its ideology. United Against Nuclear Iran. https://www.unitedagainstnucleariran.com/ideological-expansion/introduction
• Taşğın, A. (2004). 1980 sonrası Alevilerin farklı bir görüntüsü: Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi. Dinî Araştırmalar, 6(18), 141-148. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/51774
• Tetik, M. O. ve Elhan, N. (2024). Denominational public opinion on international politics: Alevi, Shiite, and mutashayyi perceptions of Iran in Turkey. Southeast European and Black Sea Studies, 1–18. https://doi.org/10.1080/14683857.2024.2395595
• Uluslararası El-Mustafa Üniversitesi. (t.y.). Uluslararası el-Mustafa üniversitesi’nden YÖK kararına dair açıklama. https://www.elmustafa.com.tr/haber-detay/uluslararasi-el-mustafa-universitesi-nden-yok-kararina-dair-aciklama/394
• Westnidge, E. (2015). The modalities of Iranian soft power: From cultural diplomacy to soft war. Politics, 35(3-4), 364-377. https://doi.org/10.1111/1467-9256.12084
• Yıldırım, R. (2017). Aleviliğin doğuşu: Kızılbaş sufiliğinin toplumsal ve siyasal temelleri 1300-1501. İletişim Yayınları.
• Yükseköğretim Kurulu [YÖK]. (t.y.). Yükseköğretim Kurulu’ndan açıklama. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/DuyuruDetay.aspx?did=1341