Reading the Iranian Revolution from Turkey: A Comparative Analysis of the Journals Yeniden Milli Mücadele and Tevhid

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 79 - 113, 24.06.2025

Elif Yazıcı

https://doi.org/10.33201/iranian.1576313

Öz

The 1979 Iranian Islamic Revolution was undoubtedly one of the most significant religiously motivated political events of the 20th century. Under the Pahlavi regime, the Shiite clergy in Iran was divided into three distinct groups: Conservatives, Centrists, and Radicals. The Radical faction, led by Ayatollah Khomeini, had previously opposed the White Revolution and later initiated an uprising that culminated in the Iranian Islamic Revolution of 1979. This revolution led to the systematic removal of various elements associated with the Pahlavi legacy, as Khomeini’s Velayat-e Faqih theory and Shiite religious thought became the driving forces behind a comprehensive transformation campaign. As a result, Iran’s social and political landscape underwent a profound shift. The revolution’s success and the establishment of a new socio-political order based on Islamic law and governance sparked widespread reactions among Muslim societies. The event was widely covered in contemporary media, with extensive analyses and commentaries presenting both supportive and critical perspectives, keeping the revolution at the center of global discourse for an extended period. Turkey was among the countries that closely followed these developments, and in particular, its Islamist periodicals devoted significant attention to the unfolding events. This study examines periodicals published in Turkey between 1978 and 1980 that engaged with the Iranian Revolution. Among them, Yeniden Millî Mücadele and Tevhid were selected for their contrasting perspectives on the revolution, offering insight into the broader Turkish public discourse on the issue.

Anahtar Kelimeler

Iranian Islamic Revolution , Khomeini , Tawhid , Renewed National Struggle , Opinion.

İran Devrimi’ni Türkiye’den Okumak: Yeniden Millî Mücadele ve Tevhid Dergileri Özelinde Karşılaştırmalı Bir Analiz

Öz

1979 yılında meydana gelen İran İslam Devrimi, şüphesiz 20. yüzyılın dini motivasyonlu önemli siyasi olaylarından biridir. Pehlevi rejimi altında varlık göstermeye çalışan Şii ulemanın Muhafazakârlar, Merkezciler ve Radikaller olarak üç ayrı gruba ayrıldığı görülmektedir. Radikaller olarak adlandırılan ve Ayetullah Humeyni’nin baş aktörlüğünü yaptığı grup, öncesinde Ak Devrime karşı çıkmış ve sonrasında yönetime baş kaldırarak 1979 yılında İran İslam Devrimini gerçekleştirmişlerdir. Bu devrimle birlikte İran’da Pehlevi rejiminin mirası olarak görülebilecek birçok unsur, Humeyni’nin getirmiş olduğu Velayet-i Fakih teorisi ve Şii din düşüncesinin lokomotifliğini yaptığı bir dönüşüm kampanyası yaşayarak İran’ın sosyal ve siyasal atmosferinden dışlanmıştır. İran’da devrimin başarılı bir şekilde neticelenmiş olması ve getirdiği yeni din-şeriat eksenli yaşam tarzı, çevre Müslüman toplumları tarafından çeşitli şekillerde değerlendirilmiştir. Dönemin basın yayın organlarında İran İslam Devrimini konu alan çokça yazı ve analiz yayınlanmış ve devrim olumlu ve olumsuz değerlendirmelerle dünya gündemini uzun bir süre meşgul etmiştir. İran Devrimini ilgi ile takip eden ülkelerden biri de Türkiye olup özellikle dönemin İslamcı dergileri, devrim sürecini sayılarında çokça işlemişlerdir. Bu çalışmada Türkiye’de yayımlanıp devrimi konu edinen 1978-80 arası dergiler taranmış ve aralarından devrime iki farklı bakış açısı getiren Yeniden Millî Mücadele ve Tevhid dergileri seçilerek Türk kamuoyunun bir kısmının devrime olan yaklaşımı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran İslam Devrimi , Humeyni , Tevhid , Yeniden Millî Mücadele , Görüş.

Kaynakça

• Aktay, Y. (2020). Seyyid Kutup siyasal teoloji fıkıh ve tarihsellik. İnsan Yayınları.
• Amirpur, K. (2020). Humeyni: Bir İslam devrimcisi. (Çev. D. Çınar). İletişim Yayınevi. (Orijinal yayın tarihi 2011)
• Araba, F. B. (2009). Yeniden Milli Mücadele ve Din (Kayıt No. 253436) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Arslan, S. (2023). Türkiye’deki İslamcı Dergilerde İran İslam Devrimi Algısı (Kayıt No. 832459) [Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Büyükkara, M. A. (2022). Çağdaş İslami Akımlar . Klasik Yayınevi .
• Cleveland, W. L. (2015). Modern Ortadoğu tarihi. (Çev. M. Harmancı). Agora Kitaplığı. (Orijinal yayın tarihi 2004).
• Çebi, E. (2021). Mücadeleciler ve Yeniden Milli Mücadele Dergisi. Ketebe Yayınları.
• Çetin, A. (2022). İran İslam Devrimi'nin Türkiye'deki Dergilere Yansımaları (1976-2000) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Daftary, F. (2020). Şii İslam Tarihi. (Çev. A. F. Yıldırım). ALFA Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. (Orijinal yayın tarihi 2013).
• Fedayi, C. (2019). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Sağ Siyaset. Kadim Yayınevi
• Güney, Z. B. (2022). Hasan el-Benna’yı Yeniden Okumak. İnsan Yayınları.
• Hıttı, P. K. (2020). Siyasi ve Kültürel İslam tarihi. (Çev. S. Tuğ). Bilge Kültür Sanat. (Orijinal yayın tarihi 1937).
• İslamcı Dergiler Projesi. (2013). Yeniden Millî Mücadele Dergisi. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/103/yeniden-milli-mucadele
• İslamcı Dergiler Projesi. (2013). Tevhid Dergisi. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/579/tevhid
• İslamcı Dergiler Projesi. (2013). Şura Dergisi. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/63/sura
• İslamcı Dergiler Projesi. (2013). Hicret Dergisi. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/74/hicret
• Kaygusuz, İ. (2021). Türkiye’de sağ taban ile sağ siyaset arasında kurulan ilişki biçimleri. Uluslararası Batı
• Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 5(2), 164-188. https://doi.org/10.46452/baksoder.993309
• Kolsuz, K. (2017). Mezhep ve kimlik bağlamında Ortadoğu’da İran’ın güç ve güvenlik politikaları. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 11-45. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/391135
• Kuru, M. (2021). Cemaleddin Afgani ve Türk aydınları üzerindeki tesiri. Divan Kitap.
• Ocak, H. (2022). Bağımsızlıktan günümüze Bahreyn'de Şiilik: Yapılar, sorunlar ve beklentiler. e-makalat, 15(1), 259-267. https://doi.org/10.18403/emakalat.1128607
• Özbadem, F. (2016). Mevdudi. Sude Yayınları
• Özkan, H. (2020). İran İslam Devrimi'nin Türkiye'ye Etkileri: 1978-1990 Yılları Arasında Türkiye'de Yayımlanan Dergiler Üzerine Bir İnceleme (Kayıt No. 732863) [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi .
• Özkan Rıgıderakhshan, H. (2022). Medyada siyasi aktörler ve süreçler: Yeniden Millî Mücadele Dergisinde İran iç siyaseti. Asya Studies, 6(21), 263-273. https://doi.org/10.31455/asya.1097290
• Selçuk, E. K. (2023). 1970’lerde milliyetçi Muhafazakâr sağdan radikal İslamcılığa yönelişler: Pınar dergisi çevresi ile Haksöz dergisinin öncüleri. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (39), 211-224. https://doi.org/10.18092/ulikidince.1249402
• Şura Dergisi. (1978). 31, ss.6-7.
• Tevhid Dergisi. (17 Aralık 1978) “İran’da Zafere Duacıyız”. (1), 3.
• Tevhid Dergisi. (17 Aralık 1978). “İran’da Artık Dini Liderler Katlediliyor”. (1), 4.
• Tevhid Dergisi. (17 Aralık 1978). “Erbakan “İran Halkının İsteğini Saygıyla Karşılamak Gerekir Dedi”. (1), 5.
• Tevhid Dergisi. (17 Aralık 1978). “İslami Devlette Hükümet”. (1), 14.
• Tevhid Dergisi. (25 Aralık 1978). “Müslüman Kıyamı Yayılıyor”. (2). 4.
• Tevhid Dergisi. (25 Aralık 1978). “İran Hadiseleri ve Türkiye Müslümanları”. (2). 12.
• Tevhid Dergisi. (8 Ocak 1979). “Allah’ın Yardımıyla Hareket Zafere Ulaşacak”. (4). 3.
• Tevhid Dergisi. (23 Ocak 1979). “Şah’ın Şahane Gidişi ve Sonrası”. (6), 3.
• Tevhid Dergisi. (23 Ocak 1979). “İran Müslümanları Hedefe Yaklaştı”. (6), 3.
• Tevhid Dergisi. (19 Şubat 1979). “Müslümanlarla İlgilenmek, Hayata Müslüman Gibi Bakmak Khumeynicilik midir?”. (9), 2.
• Tevhid Dergisi. (19 Şubat 1979). “İran Halkı İslam Ümmetinin Bir Parçasıdır”. (9), 4-5-6.
• Tevhid Dergisi. (19 Şubat 1979). “İran'daki zafer bütün Müslümanların zaferidir”. (9), 10.
• Tevhid Dergisi. (26 Şubat 1979). “İran'dan Türkiye’ye”. (10). 5.
• Tevhid Dergisi. (12 Mart 1979). “İran Müslümanları kısasta hayat vardır diyor”. (12). 20.
• Tevhid Dergisi. (19 Mart 1979). “Birlik olun ki anayasamızın kaynağı Kur’an olsun” (13), 3.
• Tevhid Dergisi. (26 Mart 1979). “İran'da Şii Sünni ulema el ele verdi” (14), 3.
• Tevhid Dergisi. (9 Nisan 1979). “İran uleması gücünü nereden alıyor?”. (16), 8-9.
• Tevhid Dergisi. (16 Nisan 1979). “İran Türkiye ile münasebetlerini askıya aldı”. (17), 3.
• Tevhid Dergisi. (30 Nisan 1979). “İran’a gidiyor: MSP lideri Pakistan'a da uğrayacak”. (19), 10.
• Tevhid Dergisi. (21 Mayıs 1979). “İran’dan kaçan kaçana”. (22), 15.
• Tevhid Dergisi. (28 Mayıs 1979). “İslam’a davette Şii Sünni tek ses olmalıyız”. (23), 3.
• Tevhid Dergisi. (23 Temmuz 1979). “İran İslam Cumhuriyeti anayasa taslağı”. (31), 1.
• Yalçın, A. K. (2019). Fikriyat ve Eylemlilik Arasında Yeniden Milli Mücadele Hareketi ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri (Kayıt No. 546396) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (21 Temmuz 1970). “Lozan Tavizleri Açıklansın”. 1(25), 1.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (8 Eylül 1970). “Komünizm Namus ve Hayatını Tehdit Ediyor”. 1(32), 1.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (15 Eylül 1970). “Bütün Milliyetçiler Milli Cephede Birleşiniz”. 1(33), 1.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (29 Eylül 1970). “İslam’ı Saran Tehlike: Sionizm”. 1(35), 1.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (30 Ocak 1979). “İran’daki Karışıklık Türkiye’nin Güvenliğini Tehdit Ediyor”. 9(469), 1.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (31 Ocak 1972). “İran-Irak Anlaşmazlığı ve Türkiye’nin Yapması Gereken”. 2(104), 11.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (21 Mart 1978). “İslam Orduları İran’a Girerken”. 9(424), 10.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (30 Mayıs 1978). “İran Nereye Sürükleniyor?”. 9(434), 11.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (19 Aralık 1978). “İran’da Kanlı Olayların Önüne Geçilemiyor”. 9(463), 11.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (16 Ocak 1979). “Şah’ın İran’dan Ayrılışı Gezi mi Kaçış mı Olacak?”. 9(467), 6.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (30 Ocak 1979). “İran’daki Kargaşa Türkiye’yi Nasıl Etkileyecek?”. 9(468), 2.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (30 Ocak 1979). “İran’daki Olaylar Türkiye’nin Güvenliğini Tehdit Ediyor”. 9(468), 4.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (6 Şubat 1979). “İran’da Son Gelişmeler ve Türkiye İçin Çalan Tehlike Çanları”. 10(470), 7.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (20 Şubat 1979). “Emperyalizmin İran Oyunu”. 10(472), 6.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (27 Şubat 1979). “Humeyni Yönetimi Ele Geçirdi Ama Ülkedeki Kargaşa Yeni Boyutlar Kazanıyor”. 10(473), 8.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (1 Mayıs 1979). “Türkiye İran’ı Saran İç Savaş Tehlikesiyle Karşı Karşıya” 10(482), 3-5.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (1 Mayıs 1979). “İran’daki İç Savaş Tehlikesi ve Türkiye” 10(482), 11.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (7 Ağustos 1979). “İran Yönetimi Hala Çıkmazda”. 10(496), 7.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (4 Eylül1979). “İran İç Savaş Eşiğinde” 10(500), 5.
• Yeniden Millî Mücadele Dergisi. (5 Şubat 1980) “Ortadoğu ve Türkiye” 11(522), 4.
• Yılmaz, U. (2020). İran İslam Devrimi’ne Giden Süreç ve Devrimin Türk Basınına Yansımaları (Kayıt No. 609295) [Yüksek Lisans Tezi, Ağrı Çeçen Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.