FOLK TREATMENT METHODS OF BASHKURDS AND NURSERY TATARS IN BELEBEYEV UYEZD OF UFA PROVINCE

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 10, 125 - 143, 29.06.2023

Çevirmen: Sümeyra Ünal

Öz

Folk medicine; It is a method of curing diseases by people's own special efforts in the ages when medicine was not developed. The cultural, religious, socio-economic and social situation of the society in which it is located affects the folk medicine, which is formed with years of experience and knowledge. Although there are folk medicine treatments that include medicinal herbs and mixtures that even modern medicine benefits from, it is not based on a scientific basis, and emerged as a result of the combination of superstitions with economic difficulties and lack of education; Methods such as expelling the evil spirit, deceiving, reading-blowing, talking with the disease, and trying to get rid of the evil spirit by persuading the culprit have also occupied the history of humanity for a long time. Objects in superstition rituals are a complex, relatively understudied form of oral folk art. For example, practices such as eye contact (evil eye), which is one of the most dangerous diseases in both Bashkir and Tatar beliefs, trying to deceive the evil spirit against the death of children, cursing the disease (bad spirit in the presence of illness) against pain in any part of the body, and begging not to come back. It has continued with the approval and treatment attempts of the clergy in the form of folk tradition.
In this study the folk medicine that N.F. Katanov explains is the second type, that is, the treatment methods applied by the Turkic society at the junction of religious beliefs and folk medicine which is handed down from generation to generation by oral tradition.

Anahtar Kelimeler

Bashkirs, Kryashen Tatars, Traditional Treatment Methods, Religion-Medicine Relationship, Katanov, Folk Medicine

Ufa Vilayeti Belebeyev Uyezdi’ndeki Başkurtların Ve Kreşin Tatarlarının Halk Tedavi Yöntemleri

Öz

Halk hekimliği; tıbbın gelişmediği çağlarda, insanların kendi özel çabalarıyla hastalıkları tedavi etme yöntemidir. Yılların deneyimi ve bilgi birikimi ile meydana gelen halk hekimliğini, içinde bulunduğu toplumun kültürel, dini ve sosyo-ekonomik durumu oldukça etkilemektedir. Modern tıbbın dahi yararlandığı şifalı bitkiler ve karışımlardan oluşan ilaçları içeren halk hekimliği tedavileridir. Bilimsel temele dayanmayan, batıl inançların ekonomik zorluklar ve eğitimsizlikle birleşmesi neticesinde ortaya çıkan; kötü ruhu kovma, kandırma, okuma-üfleme, hastalık ile konuşma ve müsebbibi olan kötü ruhu ikna ederek uzaklaştırmaya çalışma gibi yöntemler de uzun süre insanlık tarihini meşgul etmiştir. Batıl inanç ritüellerindeki nesneler karmaşık, nispeten az çalışılmış bir sözlü halk sanatı türüdür. Örneğin hem Başkurt hem de Tatar inanışında en tehlikeli hastalıklardan biri olan göz değmesi (nazar), çocuk ölümlerine karşı kötü ruhu kandırmaya çalışma, vücudun herhangi bir yerindeki ağrıya karşı hastalığa (hastalık nezdinde kötü ruha) beddua etme ve geri gelmemesi için yalvarma gibi uygulamalar dilden dile, halk geleneği şeklinde din adamlarının da tasdiki ve tedavi teşebbüsleri ile süregelmiştir. Bu çalışmada N.F. Katanov, ikinci tip halk hekimliğini yani sözlü gelenekle nesilden nesile aktarılan, Türk toplumunun dinî inançlar ve halk hekimliği kavşağında uyguladığı tedavi yöntemlerini açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Başkurtlar, Kreşin Tatarları, Geleneksel Tedavi Yöntemleri, Din-Tıp İlişkisi, Katanov, Halk Hekimliği.

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, Orhan, “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Adet ve İnanmalar”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C. 20, S. 1-2 (Ocak-Haziran), 1962, ss. 1-40.
• BARTHOLD, W., “Teptyar”, in Encyclopaedia of Islam, First Edition (1913-1936), Ed. M. Th. Houtsma et al. URL: https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-1/teptyar-SIM_5733. Erişim tarihi: 04.03.2023.
• BROKGAUZ, F.A. ve EFRON, İ.A. (Haz.), “Kikimora”, Entsiklopediçeskiy Slovar, T. XV, Tipo-Litografiya İ. A. Efrona, SPB. 1895, s. 51-52.
• ÇIBLAK, Nilgün, “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 15 (Bahar), 2004, ss. 103-125.
• GURA, A.V., “Lyaguşka”, Slavyanskiye Drevnosti, Etnolingvistiçeskiy Slovar’, T. 1-4, Ed. N. İ. Tols’toy, Mejdunarodnıye Otnoşeniya, Moskva 1995, s. 162-164.
• KATANOV, N.F., “Narodnıye Sposobı Leçeniya U Başkir i Kreşyonnıh Tatar Belebeyevskago Uyezda Ufimskoy Gubernii”, İzvestiya Obşçestva Arheologii, İstorii i Etnografii Pri İmperatorskom Kazanskom Universitete, T. XVI. Vıp. 1, Tipo-litografiya İmperatorskago Kazanskogo Universiteta, Kazan 1900.
• KATANOV, N.F., “Otçyot o Poyezdke, Soverşennoy s 1 İyunya 1897 g. Po 20 Avgusta Togo Je Goda v Belebeyevskiy i Menzelinskiy Uyezdı Ufimskoy Gubernii”, Uç. Zap. Kazan. Un-ta, C. 11, Kazan 1898, ss. 1-37.
• KATANOV, N.F., “Otçyot o Poyezdke, Soverşennoy s 1 İyunya 1898 g. Po 20 Avgusta Togo Je Goda v Belebeyevskiy Uyezd Ufimskoy Gubernii”, Uç. Zap. Kazan. Un-ta, C. 7-8, Kazan 1900, ss. 1-30.
• KATANOV, N.F., “Otçyot o Poyezdke, Soverşennoy s 1 İyunya 1898 g. Po 20 Avgusta Togo Je Goda v Belebeyevskiy Uyezd Ufimskoy Gubernii”, Uç. Zap. Kazan. Un-ta, C. 3, Kazan 1901.
• LEVKİYEVSKAYA, E. E., “Domaşnyaya Zmeya”, Slavyanskiye Drevnosti, Etnolingvistiçeskiy Slovar’, T. 1, Ed. N. İ. Tols’toy, Mejdunarodnıye Otnoşeniya, Moskva 1995, s. 339.
• LEVKİYEVSKAYA, E.E., “Domovoy”, Slavyanskiye Drevnosti, Etnolingvistiçeskiy Slovar’, T. 1, Ed. N.İ. Tols’toy, Mejdunarodnıye Otnoşeniya, Moskva 1995, s. 120-124.
• MELETİNSKİY, E.M., (Ed.), “Leşiy”, Mifologiçeskiy Slovar’, İzd-va Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva 1990, s. 310.
• MELETİNSKİY, E.M., (Ed.), “Vodyanoy”, Mifologiçeskiy Slovar’, İzd-vo Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva 1990, s. 127-128.
• OJEGOV, S.İ. ve ŞVEDOVA, N.YU., “Kabalistika”, Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, Azbukovnik, Moskva 2001, s. 629.
• OJEGOV, S.İ. ve ŞVEDOVA, N.YU., “Kikimora”, Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, Azbukovnik, Moskva 2001, s. 667.
• ÖGER, Adem ve GÖNEL, Tugba, “Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri”, Turkish Studies, C. 6, S. 4, 2011, ss. 233-248. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2821
• ÖZ, İsmet, “Ashâb-ı Kehf”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1991, s. 465-467.
• SAMİGULOV, G.H., “Teptyari i Teptyarskiy Yasak v XVII – Naçale XVIII Veka”, Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, No. 24(379), Vıp. 66, 2015, s. 25-30.
• SMİRNOV, İ., “Çeremisı”, Entsiklopediçeskiy Slovar’, Haz. F. A. Brokgauz i İ.A. Efron, T. XXXVIII, Tipografiya Akts. Obşç. Brokgauz-Efron, SPB. 1903, s. 541.
• UŞAKOV, D.N. (Ed.), “Belila”, Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, v 4 tomah. T. 1, Gos. İn-t Sov. Entsikl., Moskva 1935, s. 119.