Türk Tarihi Bakımından Yeşimtaşı

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 13, 1 - 16, 29.12.2024

Kürşat Yıldırım

Öz

Tarihteki en ilgi çekici ürünlerinden biri yeşimtaşıdır. Çok nadir bulunan bu taş pahalı bir lüks eşya maddesi olduğu gibi ritüellerde ve tedavilerde de kullanılmıştır. Hükümdarlar tarafından haraç ve vergi olarak alınan bu taş, ticarette ise en kıymetli mal olarak kabul edilmiştir. Çin’den Avrupa’ya kadar erken dönemlerde yayılan yeşimtaşının bir Türkistan ürünü olduğu gerçeği hâlâ gereği gibi anlaşılamamıştır. Eski Asya ve Avrupa tarihi boyunca gerçek ve en kaliteli yeşimtaşının kaynağı Doğu Türkistan, bilhassa Hoten olmuştur. Yine de en eski ana kaynaklarda başka bölgeleri tarif eden kayıtlar da vardır. Makalemde esasen Çin kaynaklarına dayanarak yeşimtaşının Türk tarihi içindeki seyrini incelemeye çalışacağım.

Anahtar Kelimeler

Yeşimtaşı, Türkistan, Ticaret, Haraç, Çin, Çin Kaynakları

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi

Proje Numarası

project no: SBA-2022-38757.

Teşekkür

This study has been supported by Istanbul University Scientific Research Projects Coordination Unit (project no: SBA-2022-38757).

Jade From the Point of View of Turkic History

Öz

One of the most intriguing products in history is jade. This very rare stone was not only an expensive luxury item but also used in rituals and medical treatments. Taken by rulers as tribute and tax, it was considered the most valuable trade commodity. The fact that jade, which spread from China to Europe in the early period, is a product of Turkestan is still not properly understood. Throughout the history of ancient Asia and Europe, East Turkestan, especially Khoten, was the source of authentic—and highest quality—jade. However, records also exist in the oldest primary sources describing other regions. In my article, I will try to examine the course of jade in Turkish history based mainly on Chinese sources.

Anahtar Kelimeler

Jade, Turkestan, Trade, Tribute, China, Chinese Sources

Proje Numarası

project no: SBA-2022-38757.

Kaynakça

• Da Ming Yitong Zhi, San Qin, Xi’an, 1990.
• DUVARCI, Ayşe, Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1993.
• ENOKİ, K., KOSHELENKO, G. A., HAIDARY, Z., “The Yüeh-chih and Their Migration”, History of Civilizations of Central Asia, vol. II, Ed: B. N. Puri-G. F. Etemadi, Paris, UNESCO, 1994, pp. 165-183.
• Han Shu, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• Hou Han Shu, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• Hsiyu Tongwenzhi, Beijing National Library’s copy, Beijing, 1763.
• Jin Shi, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• KÂŞGARLI MAHMUT, Divanü Lûgat-it-Türk, cilt III, Trans: Besim Atalay, Ankara, TDK, 2006. Kitayskiye Dokumenti i Materiali po İstorii Vostoçnogo Turkestana, Sredney Azii i Kazakhstana, Almatı, 1994.
• LAUFER, B. Jade, Chicago, 1912.
• LIN YIH-Min, Ali Ekber’in Hıtayname Adlı Eserinin Çin Kaynakları ile Mukayese ve Tenkidi, Taipei, 1967.
• LIU, Li, “The Products of Minds as Well as Hands: Production of Prestige Goods in Neolithic and Early State Periods of China”, Asian Perspectives, vol. XLII, issue 1, 2003, pp. 1-40.
• Ming Shi, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• MULLER, F. Max, Biographies of Words and the Home of the Aryas, London, Longmans, Green, and co., 1888.
• NOTT, Stanley Charles, Chinese Jade Throughout The Ages, London, B. T. Batsford LTD, 1962.
• PÈTREQUIN, P. et al, (Ed.), Jade. Grandes haches alpines du Néolithique européen, Besançon, Presses universitaires de Franche-Comté, 2012.
• PÈTREQUIN, Pierre et al, GAUTHIER, Estelle, PÈTREQUIN, Anne-Marie, Jade: interprétations sociales des objets-signes en jades alpins dans l'Europe néolithique, Ed: Pierre et al Pétrequin, Besançon, Presses universitaires de Franche-Comté, and Centre de Recherche archéologique de la Vallée de l’Ain, 2017.
• Qin Ding Huan Xing Xiyu Tuzhi, Library of Tokyo Chuan-men University’s copy, Beijing, 1755.
• Shan Hai Jing Quanyi, Guizhou, 1992.
• Shi Ji, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• SØRENSEN, Lasse, “A Critical Approach Towards Jade Axes in Southern Scandinavia”, Danish Journal of Archaelogy, vol. I, issue 1, 2012, p. 82-85.
• ŞEREFÜDDİN ALİ YEZDÎ, Emir Timur (Zafernâme), Trans: D. Ahsen Batur, İstanbul, Selenge, 2013.
• ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara, TTK, 2001. Taiping Yulan, Shangwu, Taipei, 1997.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara, Ankara Üniversitesi, 1968.
• Tong Dian, Zhonghua Shuju, Beijing, 2003.
• Wei Shu, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• Wen Xian Tong Kao, Zhonghua Shuju, Beijing, 2006.
• Xin Tang Shu, Zhonghua Shuju, Beijing, 1997.
• Xiyu Wen Jian Lu, Beijing, 1802.
• YILDIRIM, Kürşat, (Ed.), Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri. İstanbul, Ötüken, 2013.
• YILDIRIM, Kürşat, YILDIRIM, Elvin, Doğu Türkistan Seyahatnamesi, İstanbul, Bilge Oğuz, 2015.
• YILDIRIM, Kürşat, Doğu Türkistan’ın Tarihi Coğrafyası, İstanbul, Ötüken, 2016.
• YILDIRIM, Kürşat, “Çin’in Batıyla Ticarete Başlaması ve Yeşimtaşı Kapısı”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 384, 2018, ss. 12-15.
• YILDIRIM, Kürşat, YILDIRIM, Elvin, “Yeşim Taşı Üzerine Birkaç Not’’, Orta Çağ'da Ticaret, Ed: T. Karaimamoğlu, İstanbul, Selenge, 2022, ss. 109-120.
• Yuan He Jun Xian Tuzhi, Zhonghua Shuju, Beijing, 1983.
• ZARCONE, Thierry, Yeşimtaşı Yolu, Çev: Canan Çankaya, İstanbul, Türkiye İş Bankası, 2009.