Hakimiyet-i Milliye Gazetesinde Bolşevizm Algısı ve İslam Dünyasına Bakış (1920-1921)

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 7, 33 - 55, 01.05.2015

Hadiye Yılmaz

Öz

Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde Milli Mücadele
yılları boyunca yayımlanan başlıca dış siyasi haber ve yazılar, Anadolu ve
İslam ülkelerinin Batılı istilacılara karşı verdikleri kurtuluş mücadeleleri
ile Bolşevikler ve Bolşevizm üzerine olmuştur. Bu yazıların hem Bolşeviklcr hem
de İslam ülkeleri için ortak düşüncesi, “aynı düşmana karşı mücadele birliği”
tesis edilmesi gereği olmuştur. Gazetede aynı düşmana karşı İslam ülkeleriyle
mücadele birliği kurulması gereği ortaya konulurken hilafet makamının güvenliği
ve din kardeşliği meselesi dayanak noktası teşkil etmiştir. İslam ülkeleri için
uygun görülen siyasi düstur ise panislamizm değil tam bağımsızlık olmuştur.
Bolşeviklerle kurulması düşünülen mücadele birliğinin esasını ise Rusya ve
Türkiye’nin ortak çıkarları oluşturmuştur. Türk-Bolşevik ilişkilerinin
yakınlaşması münasebetiyle gündeme gelen “Bolşevizm” meselesine ise,
Bolşevizmin ancak Rusya’da uygun koşullar bulduğu için geliştiği, Türkiye’nin
ise aynı koşullara sahip olmadığı vurgulanmıştır. Bolşevizmin anticmperyalizm,
eşitlik, adalet, halkçılık gibi ilkelerinin müspet olduğu öne çıkarılırken
Türkiye’ye en uygun siyasetin milli siyaset olduğunun altı çizilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bolşevik, Bolşevizm, İslam Dünyası, Ortadoğu.

The Perception of Bolshevism in Hakimiyet-i Milliye Newspaper And A Look On Islamic World (1920-1921)

Öz

The majority of news and articles on foreign politics
published in Hakimiyet-i
Milliye newspaper during the years of
National Struggle were about struggles for independence of Anatolia and Islamic
countries against Western invaders and about Bolsheviks and Bolshevism. The
common opinion of these texts for both Bolsheviks and Islamic countries was the
necessity of “cooperation against the same enemy”. Issues of the security of
caliphate authority and religious fellowship formed the basis for the claim of
the newspaper that a union for struggle should be founded with Islamic
countries against the same enemy. However, the political code considered to be
suitable for the Islamic countries was total independence instead of
panislamism. On the other hand, the common benefits of Russia and Turkey formed
the basis of the union for struggle planned to be founded with the Bolsheviks.
As for the issue of “Bolshevism”, which appeared on the agenda due to the
Turkish-Bolshevik convergence, it was emphasized that Bolshevism gained
progress in Russia because of the suitability of conditions which did not exist
in Turkey. While the principles of Bolshevism such as anti-imperialism,
equality, justice, and populism were put forward to be positive, public policy
was highlighted to be the most appropriate policy for Turkey.

Anahtar Kelimeler

Bolshevik, Bolshevizm, Islam World, Middle East

Kaynakça

• Akal, Emel (2008). Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm. İstanbul: Tüstav Yayınları.
• Akal, Emel (2013). Moskova-Ankara-Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa Hazretleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altınal, Şengül (1992). Basının Kamuoyu Oluşturma İşlevine Örnek Olarak Hakimiyet-i Milliye Gazetesi (1920,1934), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arı, Kemal (2006, Güz). Atatürk’ün Yazarlığı ve Gazeteciliği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13, 3-23.
• Asmaz, Ali (2000, Aralık). ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve Rusya’nın Ortadoğu Politikaları ve Bu Politikalar İçinde Türkiye’nin Yeri, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 47.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2002). İstanbul: Kaynak Yayınları, (8).
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2003). İstanbul: Kaynak Yayınları, (10).
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2003). İstanbul: Kaynak Yayınları, (11).
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2003). İstanbul: Kaynak Yayınları, (12).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (21/10/1922). Sayı: 1910 Dosya: 249-32 Fon: 30.18.1.1 Yer: 5.32.6.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (21/6/1922). Sayı: 1636 M Fon: 30.18.1.1 Yer: 5.18.12.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (24/5/1921). Sayı: 888 Dosya: 249-5 Fon: 30.18.1.1 Yer: 3.21.19.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (24/8/1922). Sayı: 1772 Fon: 30.18.1.1 Yer: 5.25.8.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1987). Hindistan Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, (3).
• Bostancı, I. Işıl (2003, Temmuz). Suudi Arabistan Krallığının Resmen İlan Edilmesi, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 2 (I), 21-37.
• Çağatay, Neşet (2002). İslam Ulusları Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Coşar, Ö. Sami (tarihsiz). Milli Mücadele Basım. Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayını.
• Doğramacıoğlu, H. (2007). Hâkimiyet-i Milliye Üzerine Bir İnceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Engin, Vahdettin (2005). II. Abdülhamid ve Dış Politika. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Hâkimiyet-i Milliye. (28 Ocak 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (2 Şubat 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (14 Şubat 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (7 Mart 1921), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (8 Mart 1921), 1.
• Hâkimiyeti Milliye. (11 Mart 1921), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (14 Mart 1920), 1.
• Hâkimiyeti Milliye. (17 Mart 1921), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (13 Nisan 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (17 Nisan 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (18 Nisan 1921), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (20 Nisan 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (21 Nisan 1921), 1. Hâkimiyet-i Milliye. (3 Haziran 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (7 Haziran 1921), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (15 Temmuz 1920, 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, (20 Temmuz 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (23 Temmuz 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (26 Temmuz 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (2 Ağustos 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (13 Ağustos 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye (5 Ekim 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (9 Ekim 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (12 Ekim 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (16 Ekim 1920), 1.
• Hâkimiyeti Milliye. (7 Kasım 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (17 Kasım 1920), 1.
• Hâkimiyet-i Milliye. (22 Kasım 1921), 1.
• Harris, George S. (1976). Türkiye’de Komünizmin Kaynakları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Hülagü, Metin (1999, Kasım). Milli Mücadele Dönemi Türkiye-İslam Ülkeleri Münasebetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 45.
• Jaeschke, Gotthard (1971). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Jaeschke, Gotthard (1981, Ağustos). İslam’ın Komünizmin İstiklal Harbindeki Rolü, Türk Dünyası Araştırmaları, 13, 200-207.
• Kansu, Mazhar Müfit (1986). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Mustafa Kemal’le Beraber. Ankara: TTK Yayınları.
• Karabekir, Kâzım (1960). İstiklal Harbimiz, İstanbul: Türkiye Yayınevi
• Kavas, Ahmet (2000). Osmanlı Devletinin Afrika Kıtasında Hâkimiyeti ve Nüfuzu Yeni Türkiye, 31.
• Kurat, A. Nimet (2011) Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşma Kadar Türk-Rus İlişkileri (1789-1919). Ankara: TTK Yayınları.
• Lewis, B. (1997, Haziran). Batı ve Ortadoğu. Toplumsal Tarih, 42
• Memiş, Ekrem ve Köstüklü, Nuri (1994, Nisan). En Eski Dönemlerden Günümüze Ortadoğu-Anadolu İlişkileri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 89, 124.
• Milli Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını. (1990). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Önder, Mehmet (Mart 1991). Milli Mücadele’nin Gazetesi Hakimiyet-i Milliye Nasıl Çıkarıldı?, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20, 285-302.
• Özkaya, Yücel (1989). Milli Mücadele’de Atatürk ve Basın (1919-1921). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Perinçek, Mehmet (2005). Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ragıp, Hüseyin (8 Mart 1921), Hâkimiyet-i Milliye, 1.
• Saatçi, Suphi (1996). Tarihi Gelişimi İçinde Irak’ta Türk Varlığı. İstanbul: İstanbul Araştırma Vakfı Yayınları.
• Safa, Peyami (2010). Türk İnkılâbına Bakışlar. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sapolyo, E. Behnan (1960). Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönüyle Basın. Ankara: Güven Matbaası.
• Sarıhan, Zeki (2003). Kurtuluş Savaşımızda Türk-Afgan İlişkileri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Say, Seyfi (1997). Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortadoğu’da Petrol Mücadelesi. İlim ve Sanat, 46-47.
• Sonyel, Salahi (1995). Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Tamer, Aytül (2004). İrade- i Milliye Ulusal Mücadelenin İlk Resmi Yayın Organı. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, (1985). Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Umar, Ömer Osman (1999, Ağustos). Suriye’de Kurulan Kuvayi Milliye Teşkilatıve Üyeleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 121, 89.
• Yıldırım, Hüseyin (1992, Mart). İrade-i Milliye Gazetesi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 23, 325-330.
• Yılmaz (Bolluk), Hadiye (2003). Kurtuluş Savaşının İdeolojisi Hakimiyeti Milliye Yazıları. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Yılmaz, Hadiye (2007). Kurtuluş Savaşımız ve Asya-Afrika’nın Uyanışı, İstanbul: Kaynak Yayınları.