KİŞİLİĞE YÖNELİK YILDIRMA (MOBBING) DAVRANIŞLARI ve FİZYOLOJİK ETKİLER ARASINDAKİ İLİŞKİDE PSİKOLOJİK ETKİLERİN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 3, 0 - 3, 01.09.2015

Yard. Doç. Dr. Hakan Sezerel Yard. Doç. Dr. Sedat Bostan Yard. Doç. Dr. Tarhan Okan

Öz

Bu araştırma, sağlık çalışanlarının maruz kaldıkları kişiliğe yönelik yıldırma (mobbing) davranışlarının (psikolojik şiddetin), çalışanlar üzerindeki direkt ve/veya endirekt fizyolojik etkilerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Psikolojik etkilerin aracı (mediator) değişken olarak ele alındığı araştırma modeli, 1187sağlık çalışanından elde edilen verilerle sınanmıştır. Sonuç olarak, psikolojik etkilerin, kişiliğe yönelik yıldırma davranışlarının çeşitli boyutları (doğrudan, dolaylı ve aleni) ile fizyolojik etkiler arasındaki ilişkide aracılık rolüne kanıt sağlanmıştır. Geliştirilen model hekimler, hemşireler, idari personel, dışarıdan temin edilen (outsource) personel ve diğer sağlık personeli için ayrı ayrı sınanmıştır. Buna göre, modelde sınanan aracılık etkilerine; hemşireler, dışarıdan temin edilen personel ve diğer sağlık personeli için çeşitli düzeylerde –kısmen- kanıt sağlanabildiği, hekimler ve idari personel için ise öngörülen modele –ilişkilere- kanıt sağlanamadığı görülmektedir. Çalışmada, ayrıca, maruz kalınan yıldırma davranışları ve bu davranışların etkilerinin, mesleki pozisyon bakımından farklı görünümlerde olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kişiliğe Yönelik Yıldırma Davranışları, Psikolojik Etkiler, Fizyolojik Etkiler, Sağlık Çalışanları, Aracılık Etkisi

THE MEDIATOR ROLE OF PSYCHOLOGICAL EFFECTS BETWEEN MOBBING BEHAVIORS TOWARDS PERSONALITY AND PHYSIOCOLOGICAL EFFECTS

Öz

The study attempts to reveal the direct or/and the indirect physical effects of mobbing behaviors (the psychological violence) on employees. The research model which posits the psychological effects as the mediator variable tested via the data drawn from 1187 health employees. Consequently, it is found that the psychological effects mediate the relationship between mobbing behaviors (direct, indirect, and explicit) and physiological effects. The model also applied to organizational positions namely, physicians, nurses, administrative staff, outsources staff and the other health staff. Accordingly, when the data suggest the mediator role of physiological effects is partially valid for nurses, outsourced staff, and the other health staff, it does not suggest any mediator role for physicians or/and the administrative staff. In addition, the exposed mobbing behaviors and the effects of mobbing have different aspects.

Anahtar Kelimeler

Mobbing Behaviors towards Personality, Psychological Effects, Physiological Effects, Health Employees, and the Mediator Effect

Kaynakça

• Acar, A.B. ve Dündar, G. (2008). İşyerinde Psikolojik Yıldırmaya (Mobbing) Maruz Kalma Sıklığı ile Demografik Özellikler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 111-120.
• Akgeyik, T., Güngör, M. and Usen, Ş. (2007). Individual and Organizational Consequences of Mobbing in the Workplace: Case of Banking Sector in Turkey (A Survey). Journal of the Academy of Business & Economics, 7(3), 150-158.
• Akgül, A. (2005). Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri: SPSS Uygulamaları, 3. Baskı, Ankara: Emek Ofset, ISBN: 975-96359-2-5.
• Albayrak, A.S. (2006). Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Baillien, E. and De Witte, H. (2009). Why is Organizational Change Related to Workplace Bullying? Role Conflict and Job Insecurity as Mediators. Economic and Industrial Democracy, 30(3), 348-371.
• Baron, R. M. and Kenny, D. A. (1986). The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51 (6), 1173 – 1182.
• Barrett, P. (2007). Structural Equation Modelling: Adjusting Model Fit. Personality and Individual Differences, 42, 815 – 824.
• Bayrak-Kök, S. (2006). İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ve Nedenleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:16, 433-448.
• Briscoe, J. P., Hall, D. T. and DeMuth, R.L.F. (2006). Protean and Boundaryless Careers: An Empirical Exploration. Journal of Vocational Behavior, 69, 30 – 47.
• Bryman, A. and Cramer, D. (1997). Quantitative Data Analysis with SPSS for Windows. London and New York: Routledge.
• Baykal, A. N. (2005). Yutucu Rekabet: Kanuni Devrindeki Mobbing'den Günümüze. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı. 10. Baskı, Ankara: Pegem Akademi.
• Chappell, D. and Di Martino, V. (2006). Violence at Work. (Third Edition). Geneva: International Labour Office.
• Cheung, G. W. and Rensvold, R. B. (2002). Evaluating Goodness of-Fit Indexes for Testing Measurement Invariance. Structural Equation Modeling, 9(2): 233 – 255.
• Coyne, I., Craig, J and Chong, P.S-L. (2004). Workplace Bullying in a Group Context. British Journal of Guidance & Counselling, 32(3), 301-317.
• Cowie, H., Naylor, P., Rivers, I., Smith, P.K. and Pereira, B. (2002). Measuring Workplace Bullying, Aggression and Violent Behavior, 7, 33-51.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. (2014). İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi. Ebru Öztüm TÜMER (Ed.) (2. Baskı). Ankara.
• Çelik, S. and Peker, S. (2010). Mobbing Perceptions of High School Teachers, Procedia- Social and Behavioral Sciences, 9, 1617-1623.
• Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Davenport, N., Schwartz, R.D. and Elliot, G.P. (2003). Mobbing: İşyerinde Duygusal Taciz. Osman Cem Önertoy (Çev.). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Di Rosa, A.E., Gangemi, S., Cristani, M., Fenga, C., Saitta, S., Abenalovi, E., Imbesi, S., Speciale, A., Minciullo, P.L., Spatari, G., Abbate, S., Saija, A., Cimino, F. (2009). Serum Levels of Carbonylated and Nitrosylated Proteins in Mobbing Victims with Workplace Adjustment Disorders, Biological Psychology, 82, 308-311.
• Einarsen, S. (1999). The Nature and Causes of Bullying at Work. International Journal of Manpower,20(1/2), 16-27.
• Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. and Cooper, C.L. (2003). The Concept of Bullying at Work: The European Tradition. Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. & Cooper, C.L. (Ed.), Bullying and Emotional Abuse in the Workplace, International Perspectives in Research and Practice. içinde (pp. 3-30). London and New York: Taylor & Francis.
• Göktürk, G. Y. and Bulut, S. (2012). Mobbing: İşyerinde Psikolojik Taciz. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(24), 53– 70.
• Gül, H. (2012). Mobbing at Workplaces and the Mental Health Effects on Employees, Essential Notes in Psychiatry, Dr. Victor Olisah (Ed.), ISBN: 978-953-51-0574-9, InTech, DOI: 10.5772/37600. Available from: http://www.intechopen.com/books/essential-notes-in-psychiatry/mobbing- at-workplace-and-the-mental-health-effects-on-employees.
• Giorgi, G. (2010). Workplace Bullying Partially Mediates the Climate-Health Relationship. Journal of Managerial Psychology, 25(7), 727-740.
• Figueiredo-Ferraz, H., Gil-Monte, P.R., Grau-Alberola, E., Llorca-Pellicer, M. and Garcı´a-Juesas, J.A. (2012). Influence of Some Psychosocial Factors on Mobbing and its Consequences among Employees Working with People with Intellectual Disabilities. Journal of Applied Reseach in Intellectual Disabilities, 25, 455-463.
• Hauge, L.J., Skogstad, A. and Einarsen, S. (2011). Role Stressors and Exposure to Workplace Bullying: Causes and Consequences of What and Why?. European Journal of Work and Organizational Psychology, 20(5), 610-630.
• Hoel, H. and Salin, D. (2003). Organisational Antecedents of Workplace Bullying. Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. & Cooper, C.L. (Ed.), Bullying and Emotional Abuse in the Workplace, International Perspectives in Research and Practice. içinde (pp. 203-218). London and New York: Taylor & Francis.
• Karakuş, M. ve Çankaya, İ.H. (2012). Öğretmenlerin Maruz Kaldıkları Psikolojik Şiddete İlişkin Bir Modelin Sınanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 225-237.
• Karatuna, I. and Tınaz, P. (2010). İşyerinde Psikolojik Taciz: Sağlık Sektöründe Kesitsel Bir Araştırma, Ankara: TÜRK-İŞ Yayınları.
• Karcıoğlu, F. ve Akbaş, S. (2010). İşyerinde Psikolojik Şiddet ve İş Tatmini İlişkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24 (3), 139-161.
• Keser-Özcan, N. ve Bilgin, H. (2011). Türkiye’de Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Sistematik Derleme. Türkiye Klinikleri J Med Sci, 31(6), 1442-56.
• Kırel, Ç. (2007). Örgütlerde Mobbing Yönetiminde Destekleyici ve Risk Azaltıcı Öneriler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 317-334.
• Kırel, Ç. (2008). Örgütlerde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Yönetimi. T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları; No. 1806. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları; No. 206.: Eskişehir.
• Kokalan, O. and Tigrel, E.Y. (2014). Mobbing in Turkish Health Institutions. Qual Quant, 48(6), 3081- 3092.
• Kuşçu, P.Ç. (2011). İş Yeri Zorbalığı ve Örgüt Kültürü İlişkisi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(19), 371-394.
• Leymann, H. (1990). Mobbing and Psychological Terror at Workplaces. Violence and Victims, Vol. 5(2), 119-126.
• Leymann, H. (1996). The Content and Development of Mobbing at Work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184.
• Lovell, B.L. and Lee, R.T. (2011). Impact of Workplace Bullying on Emotional and Physical Well-Being: a Longitudinal Collective Case Study. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 20(3), 344-357.
• Mathieu, J. E. and Taylor, S.R. (2006). Clarifying Conditions and Decision Points for Mediational Type Inferences in Organizational Behavior. Journal of Organizational Behavior, 27, 1031-1056.
• Matthiesen, S. B. and Einarsen, S. (2010). Bullying in The Workplace: Definition, Prevelance, Antecedents and Consequences. International Journal of Organization Theory and Behavior, 13 (2), 202-248.
• MacKinnon, D.P., Krull, J.L. and Lockwood, C. M. (2000). Equivalence of the Mediation, Confounding and Suppression Effect, Prevention Science, 1 (4), 173 – 181.
• Namie, G. (2007). The Challenge of Workplace Bullying. Employment Relations Today, 34(2), 43-51.
• Nart, S. (2014). İş Ortamında Şiddet, Tükenmişlik ve İş Tatmini İlişkileri: Sağlık Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 23, 248-268.
• Neumann, J.H. and Baron, R.A. (2003). Social Antecedents of Bullying: A Social Interactionist Perspective. Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. & Cooper, C.L. (Ed.), Bullying and Emotional Abuse in the Workplace, International Perspectives in Research and Practice. içinde (pp. 185-202). London and New York: Taylor & Francis.
• Özen-Çöl, S. (2008). İşyerinde Psikolojik Şiddet: Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Çalışma ve Toplum, 2008/4, 107-134.
• Özen, S. (2007). İşyerinde Psikolojik Şiddet ve Nedenleri. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9(3), 1-24.
• Picakciefe, M., Acar, G., Çolak, Z., and Kılıç, İ. (2012). The Relationship between Socio-Demographic Characteristics, Work Conditions and “Mobbing” Levels of Health Workers in Primary Health Care, Turkey. Paper presented at the 30th International Congress on Occupational Health, Mexico, Avaible from: (http://icoh.confex.com/icoh/2012/webprogram/Paper8110.html)
• Preacher, K.J. and Hayes, A.F. (2004). “SPSS and SAS Procedures for Estimating Indirect Effects in Simple Mediation Models”, Behavior Research Methods, Instruments, & Computers, 36(4): 717 – 731.
• Randle, J., Stevenson, K. and Grayling, I. (2007). Reducing Workplace Bullying in Healtcare Organizations. Nursing Standard, 21(22), 49-56.
• Sammani, A-K. and Singh, P. (2012). 20 Years of Workplace Bullying Research: A Review of the Antecedents and Consequences of Bullying in the Workplace. Aggression and Violent Behavior,17, 581–589.
• Sargut, S. (2010), Kültürlerarası Farklılışma ve Yönetim, 3. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Skogstad, A., Matthiesen, S.B. and Einarsen, S. (2007). Organizational Changes: A Precursor of Bullying at Work. International Journal of Organization Theory and Behavior, 10(1), 58-94.
• Solmuş, T. (2005). İş Yaşamında Travmalar: Cinsel Taciz ve Duygusal Zorbalık/Taciz (Mobbing). “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 7(2), 1-14.
• Sperry, L. (2009). Mobbing and Bullying: The Influence of Individual, Work Group, and Organizational Dynamics on Abusive Workplace Behavior. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 61(3),190-201.
• Şahin, B. ve Dündar, T. (2011). Sağlık Çalışanlarının Yıldırma (Mobbing) Davranışlarıyla Karşılaşma Düzeylerini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi: Bolu İli Örneği. TİSK Akademi, 2011/II, 89-117.
• Şahin, B. ve Dündar, T. (2012). Sağlık Sektöründe Etik İklim ve Yıldırma (Mobbing) Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,66 (1), 129-159.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş: Temel İlkeler ve LISREL Uygulamaları, Ankara: Ekinoks.
• Taş, A., Ergeneli, A., Akyol, A., ve Demirel, H. (2013). Mobbing ile Duygusal Tükenmişlik Arasındaki İlişkide Örgütsel Sessizliğin Etkisi. 1. Örgütsel Davranış Kongresi Bildiriler Kitabı, 15-16 Kasım 2013, Sakarya Üniversitesi, 341-345.
• Tehrani, N. (2004). Bullying: A Source of Chronic Post Traumatic Stress?. British Journal of Guidance & Counselling, Vol.32(3), 357-366.
• Tınaz, P. (2006). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Tınaz, P., Gök, S. ve Karatuna, I. (2013). Sosyal Güvenlik Kurumu Çalışanlarının İşyerinde Psikolojik Taciz Algıları: Yaygınlık, Türler, Nedenler ve Bireysel MücadeleYöntemleri. Çalışma İlişkileri Dergisi, 4(1), 39-53.
• Tutar, H. (2004). İşyerinde Psikolojik Şiddet, İstanbul: Platin Yayıncılık.
• Uluğ, F. and Beydogan, B. (2009a). Mobbing in Public Organizations. TODAİE’s Review of Public Administration, Vol. 3(1), 63-97.
• Uluğ, F. ve Beydogan, B. (2009b). Kamu Örgütlerinde Psikolojik Taciz. Amme İdaresi Dergisi,42(1),55- 86.
• Wang, X. and Armstrong, A. (2001). A Structural Model of Professional Commitment from the Perspective of Characteristics of a Professional Community, Working Paper. Victoria University, Melbourne, Australia., 10/2001: 2 – 18. (Online: http://vuir.vu.edu.au/193/; Erişim Tarihi: 24.06.2014)
• Yapıcı-Akar, N., Anafarta, N. and Sarvan, F. (2011). Causes, Dimensions and Organizational Consequences of Mobbing: An Empirical Study. Ege Akademik Bakış, 11(1), 179-191.
• Yavuzer, Y. and Civilidag, A. (2014). Mediator Role of Depression on the Relationship Between Mobbing and Life Satisfaction of Health Professionals. Düşünen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27, 115-125.
• Yıldırım, A. and Yıldırım, D. (2007). Mobbing in the Workplace by Peers and Managers: Mobbing Experienced by Nurses Working in Healthcare Facilities in Turkey and its Effect on Nurses. Journal of Clinical Nursing, 16(8), 1444-1453.
• Yıldırım, D., Yıldırım, A. and Timuçin, A. (2007). Mobbing Behaviors Encountered by Nurse Teaching Staff. Nursing Ethics, 14(4), 447-463.
• Yıldırım, D. and Yıldırım, A. (2008). Development and Psychometric Evaluation of Workplace Psychological Violent Behaviours Instrument. Journal of Clinical Nursing, Vol. 17 (10), 1361 – 1370.
• Yıldırım, D. (2009). Bullying Among Nurses and its Effects. International Nursing Review, 56(4), 504- 511.
• Yıldırım, D. ve Yıldırım A. (2010). Sağlık Alanında Çalışan Akademisyenlerin Karşılaştıkları Psikolojik Şiddet Davranışları ve Bu Davranışların Etkileri. Turkiye Klinikleri J Med Sci, 30(2):559-570.
• Yıldız, S. ve Eliş-Yıldız, S. (2009). Bullying ve Depresyon Arasındaki İlişki: Kars İlindeki Sağlık Çalışanlarında Bir Araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15), 133- 150.
• Yıldız, G., Akbolat, M. ve Işık, O. (2013). Psikolojik Taciz ve Örgütsel Bağlılık: Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 85-117.
• Yılmaz, A., Ergun-Özler, D. ve Mercan, N. (2008). Mobbing ve Örgüt İklimi ile İlişkisine Yönelik Ampirik Bir Araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(26), 334-357.
• Zapf, D. (1999). Organisational, Work Group Related and Personal Causes of Mobbing/Bullying at Work. International Journal of Manpower, 20 (1/2), 70-85.
• Zapf, D. and Einarsen, S. (2003). Individul Antecedents of Bullying: Victims and Perpetrators. Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. & Cooper, C.L. (Ed.), Bullying and Emotional Abuse in the Workplace, International Perspectives in Research and Practice. içinde (pp. 165-184). London and New York: Taylor & Francis..