Hadislerde Beyân ve Bedî İlmiyle İlgili Edebî Sanatların Kullanıma Dair Örnekler

Yıl 2022, , 121 - 153, 27.03.2022

Yaşar Seracettin Baytar

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093924

Öz

Bu çalışmada, Belâğat’ın iki önemli dalı olan beyân ve bedî ilimleriyle ilgili sanatların, hadislerdeki kullanımına dair örnekler konu edilmiştir. Beyân, bir manayı farklı söz ve usûllerle anlatmayı öğreten, kendine hâs kaideleri olan bir ilim olarak tarif edilmekte olup teşbîh, mecâz, istiâre ve kinâye gibi sanatları içermektedir. Bedî ise edebî sanatlarla donatılmış ifadenin lafız bakımından kusursuz, mâna bakımından mâkul ve âhenkli olmasının kurallarını inceleyen ilimdir. Bu ilmin kapsamında, kaynaklarda en çok zikri geçen edebî sanatlar cinâs, iktibâs, seci, reddü’l-acuz ale’s-sadr, tevriye, tıbâk, mukâbele, müşâkele, muraâtu’n-nazîr, üslûbu’l-hakîm gibi sanatlardır.
Hz. Peygamber’in (s.a.s.) anlam bakımından zengin, ifade açısından zarîf ve veciz hadisleri, mezkûr edebî sanatların kullanımına dair eşsiz güzellikte örnekler sunmaktadır. Bu hadislerde söz konusu edebî sanatlara, sanatsal bir kaygıyla değil daha çok bir anlatım metodu olarak başvurulmuştur. Bu anlamda beyân ilmiyle ilgili sanatlar, daha çok verilen masajı doğru, etkili ve kalıcı şekilde muhataba iletmenin bir ifade aracı olarak kullanılmıştır. Bedî ilmiyle ilgili sanatlarla da muhatabın edebî zevki ve estetik duygusu harekete geçirilerek, ilgi ve dikkatinin canlı tutulması sağlanmıştır.
Söz konusu sanatların, hadislerdeki kullanımına dair örnekler üzerine yapılan bu çalışmanın, hem ilgili sanatların daha iyi anlaşılmasına hem de Hz. Peygamber’in (s.a.s.), edebî yönünün yakından tanınmasına katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.
Çalışmanın konusunu dağıtmamak ve hacmini artırmamak için örneklendirmelerde hadislerle sınırlı kalınmaya özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Edebî Sanatlar, Belağat, Beyân, Bedi, Hadisler, Arap Dili, Edebî Sanatlar, Belağat, Beyân, Bedi, Hadisler

Examples of the Use of Literary Arts Related to Bayan and Badi Science in Hadiths

Öz

In this study, examples of the use of arts related to bayân and badi’ sciences, which are two important branches of rhetoric, in hadiths is discussed. Bayân is described as a science that teaches how to express a meaning with different words and methods, has its own rules, and includes arts such as comparasion, trope, metaphor and allusion. Badi’, on the other hand, is the science that examines the rules of the expression that are equipped with literary arts, to be perfect in terms of speech, reasonable in terms of meaning and harmonious. Within the scope of this science, the most mentioned literary arts in the sources are such as paronomasia, quotation, assonance, raddu al-eajuz ealaa al-sadr, pun, contrast, muqabala, mushakala, muraeat al-nazir, uslûb al-hakîm.
The hadiths of the Prophet (s.a.w), which are rich in meaning, elegant in terms of expression, and concise, present uniquely beautiful examples of the use of the aforementioned literary arts. In these hadiths, the mentioned literary arts were used not as an artistic concern but rather as a method of expression. In this sense, the arts related to the science of bayân were mostly used as a means of expression to accurately, effectively and permanently communicate the given massage to the interlocutor. The literary taste and aesthetic sense of the interlocutor were also activated by the arts related to the science of badi’, which ensured that his interest and attention were kept alive.
It is hoped that this study on examples of the use of these arts in the hadiths will contribute to both a better understanding of the aforementioned arts and a closer recognition of the Prophet’s literary aspect.
In order not to disperse the subject of the study and not to increase its volume, care was taken to be limited to hadiths in the examples.

Kaynakça

• ‘Abbâs, Fadl Hasan. el-Belâğa fünûnuhâ ve efnânuhâ, ‘İlmu’l-beyân ve’l-bedî‘. ‘Ammân: Dârü’l-Furkân, 7. Basım, 1421/2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Atîk, Abdulazîz. ‘İlmu’l-beyân. Beyrut: Dâru’n-Nahda, 1405/1982.
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hüseyn b. Ali b. Mûsâ Ebûbekr. Şu‘abu’l-îmân. thk. Muhammed es-Saîd Besyûnî Zağlûl. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1410.
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hüseyn b. Ali b. Mûsâ Ebûbekr. el-Ba‘s ve’n-nüşûr. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Merkezü’l-Hidemât ve’l-Ebhâs’i-Sekâfiyye, 1406/1986.
• Bolelli, Nusreddin. Belâgat, Kur’an Edebiyatı, Beyân-Meânî-Bedî‘. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’l-müsnedü’s-sahîh. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn kesîr, 3. Basım, 1407/1987.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyan ve't-tebyin. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1423.
• el-Cârim, Alî-Emîn, Mustafa. el-Belâğatü’l-vâdıha. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l- luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 4. Basım, 1990.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. et-Ta‘rîfât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1992.
• Durmuş, İsmail. “İktibas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail-Pala,İskender. “İstiare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/315-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Kinaye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/34-36. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Durmuş, İsmail. “Meânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/204-206. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Mecaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/217-220. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Müşâkele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/154-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail. “Seci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Durmuş, İsmail. “Tevriye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/45-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. Eş‘âs b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, tsz.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Bedî‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/320-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/22-23. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• el-Hâşimî, es-Seyyîd Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-‘İlmiyye, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, tsz.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, tsz.
• el-İsbahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân. Kitâbu’l-emsâl fî’l-hadîsi’n-nebevî. thk. Abdulalî Abdulhamîd Hâmid. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1408/1987.
• Kâsım, Muhammed Ahmed - Dîb, Muhyiddîn. ʻUlûmu’l-belâğa el-bedîʻ ve’l-beyân ve’l-meʻânî. Trablus: el-Muessesetu’l-Ḥadîse, 2003.
• el-Kazvînî, el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân. Telhîsu’l-miftâh. nşr.ve trc. Nevzat H. Yanık vd. İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım, 2001.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• el-Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdî b. Abdilmecid es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1986.
• el-Meydânî, Abdurrahmân b. Hasan Habenneke. el-Belâğatü’l-Arabiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1. Basım, 1416/1996.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Ârabî, tsz.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (Ed.). Hadislerle İslam. 7 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4. Basım, 2020. Erişim adresi: https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Alî. Miftâhu’l-‘ulûm. nşr. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1407/1987.
• Soysal, M. Orhan. Edebî Sanatlar ve Tanınması. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2005.
• es-Sübkî, Ahmed b. Ali b. Abdilkâfî Ebû Hâmid Bahâuddîn. ‘Urûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1423/2003.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. el-Mutavvel ale’t-Telhîs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1309/1891.
• et-Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk. es-Sünen. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. 5 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1979.