Kur’anî ve Mitolojik Bakış Açıları Açısından Kâf Dağı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, , 168 - 146, 02.12.2022

Ahmad Najib

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1213924

Öz

“Kâf” lâfzının Kur’ân-ı Kerîm’de geçmesi ve işaret ettiği mânâlar, yeryüzünü çevreleyen “Kâf” isimli büyük bir dağ ile ilişkisi ve diğer dağların kökeni olduğu inanışı çeşitli alanların konusuna girmiş ve gerek dilciler, müfessirler ve sûfîler gerekse de değişik uzmanlık alanlarındaki âlimler tarafından ele alınıp geçmişten bugüne tartışılagelmiştir. Bu konuda farklı görüşlere gidilmiştir. Bu görüşlerin hepsi, Yüce Allah'ın kitabında zikredilen dört âyetin işaret ettiği mânâlara, bazı sahabe ve tâbiînden nakledilen bir takım rivayetlere, tasavvuf ehlinin müşahedelerine ve ehl-i kitap tarafından nakledilen İsrâiliyyât kayıtlarına dayanmaktadır. Ancak bazı art niyetli kimseler, Kur’ân-ı Kerîm’in, içinde hurafeler ve mitler bulunduran bir kitap olduğunu iddia edip âlimleri tasdik-inkâr polemiğine sokarak mevzubahis konuyu suistimâl etmişlerdir. Bu konuda kendi tasavvur ve içtihatlarını kendilerine ulaşan naklî veya hissî delillere dayandıran tarafgirler ile içtihatlarını ellerindeki fıkhî delillere ve gerçekçi gözlemlere dayandıran muhalifler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bu çalışma vasıtasıyla araştırmacı, Kur'ân-ı Kerîm ve sünnet-i seniyye ile müfessirler, dilbilimciler, seyyahlar, coğrafyacılar, mutasavvıflar ve diğer âlimlerin görüşlerinden deliller çıkarmayı ve bunların izini sürmeyi amaçlamıştır. Bu hedefe ulaşma yolunda konu ile ilgili ortaya atılan şüpheler, bu bağlamda yazılan müteselsil cevaplar ve kritik-analitik çalışmalar dikkate alınmıştır. Böylece bu araştırma vesilesiyle inşallah faydalı olabilecek önemli sonuçlar elde etmek gayemizdir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur, Kâf Dağı, Mitoloji

جبل "قاف" بين المنظور القرآني والأسطوري -دراسة نقدية-

Öz

إنَّ الحديثَ عن ورودِ حرف ﴿ ق ﴾ في القرآن الكريم ومدلولاته وارتباطه بجبل يسمّى "قاف" على أنّه جبلٌ عظيمٌ يحيطُ بالأرض، وأنّه أصلُ باقي الجبال، والتي تُعدُّ فروعًا له حديثٌ قديم تعرَّض له العلماء بمختلفِ تخصّصاتهم لا سيّما اللغويّون منهم، والمفسّرون، والمتصوّفة، وغيرهم، وذهبوا في ذلك مذاهب شتّى، ومدارُ ذلك كلِّه على مدلولِ أربع آياتٍ ذُكِرت في كتاب الله تعالى، وعلى رواياتٍ نُقِلت عن بعض الصَّحابةِ والتَّابعين، ومشاهداتٍ لأهلِ التصوّفِ، وإسرائيليّات تناقلها أهلُ الكتاب فانتهز ذلك بعضُ المغرضين لإثارة الشبهاتِ حولَ القرآنِ الكريم على أنّه كتابٌ يحوي في طيّاته خرافاتٍ وأساطير ممّا جعل أهل العلم يدخلون في جدليّة الإثبات أو النفي، وينقسمون في ذلك إلى مؤيّدٍ بنى تصوّرهُ واجتهادهُ على ما وصله من أدلّةٍ نقليّة أو حسيّة، ومُعارضٍ بنى اجتهادهُ على ما بين يديه من براهين شرعيّة ومشاهداتٍ واقعيّةٍ كذلك، ومن خلال هذا المقال حرص الباحثُ على استقراءِ وتتبّع الأدلّة من نصوص القرآن الكريم، والسنّة المشرّفة، وأقوال أهل العلم من اللغويين، والمفسِّرين، والرحّالة، والجغرافيين، والمتصوّفة وغيرهم مع تتبّع الشبهات المثارة حول هذا الموضوع، وما كُتب حول ذلك من الردِّ والردِّ الآخر، ودراسة ذلك كلّه دراسةً تحليليّة ناقدةً؛ للوصول إلى نتائج هامّة لعلّها تكون ناجعة إن شاء الله، وهذا ما سنعرفه من خلال هذا البحث

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur, Kâf Dağı, Mitoloji

Qaf" Mountaın between the Qur'anic and mythological perspectives: Critical study

Öz

The mention of the word "Qaf" in the Qur'an and the meanings it indicates, its relation with a great mountain called "Qaf" surrounding the earth, and the belief that it is the origin of other mountains have been the subject of various fields, and have been searched by linguists, commentators of Qur’an and sufis as well as different experts. It has been discussed by scholars of different fields from past to present. There have been different opinions on this issue. All of these views are based on the following: Meanings of the four verses mentioned in the Book of Almighty Allah, some narrations from some of the Prophet’s companions and followers, the observations of the people of mysticism and the records of Israiliyyat transmitted by the people of the book. However, some malevolent people abused the subject matter, claiming that the Qur'an is a book containing superstitions and myths and in this way, they engaged scholars in a polemic of confirmation and denial. In this regard, they are divided into two: The proponents who base their imagination and ijtihad on the transmitted or emotional evidence reaching them, and the opponents who base their ijtihad on the legal evidence and realistic observations. Through this article, the researcher aimed to extract evidence from the words of the Qur'an and the Sunnah and the ideas of commentators, linguists, travelers, geographers, mystics and other scholars and to trace them. In the way of reaching this goal, the doubts raised on the subject, the chain of answers written in this context and critical-analytical studies have been taken into consideration. Thus, it is our aim to obtain important results that will hopefully be useful on the occasion of this research.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur, Kâf Dağı, Mitoloji

Kaynakça

• Abdulfâdî, ‘Abdullâh. Heli’l-Kur’ân Ma’sûm. Avusturya: Dav’u’l-Hayât, 1. Basım, 1994.
• Abdulhakîm, Şevkî. Madhal li-Dirâset’l-Fulklûr ve’l-Esâtîri’l-‘Arabiyye. Kahire: Muessesetu Hindâvî li’t-Ta’lîm ve’s-Sekâfe, ts.
• Alûsî, Şihâbuddîn es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb‘u’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Askalânî, Ahmed b. ‘Ali. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Bestevî. Medine-i Münevvere: Mektebetu’d-Dâr, 1. Basım, 1405/1985.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eş’as. Sunen Ebî Dâvûd. thk. Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. Tefsîru’l-Bahri’l-Muhît. thk. ‘Ali Muhammed Mu‘avviz vd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed b. Suveylim. el-İsrâiliyyât ve’l-Mevdû‘ât fî Kutubi’t-Tefsîr. Kahire: Mektebetu’s-Sunne, 4. Basım, 1408.
• Ebu’ş-Şeyh el-İsfahânî, ‘Abdullâh b. Muhammed. el-‘Azame. thk. Rızâullah b. Muhammed İdrîs el-Mübârekfûrî. Riyad: Dâru’l-‘Âsıme, 5. Basım, 1408.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. thk. Muhammed ‘Avd Mur‘ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 2001.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Tahkik Kurulu. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’-Te’lîf ve’t-Terceme, 1. Basım, ts.
• Hadramî, ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Haldûn. Mukaddime İbn Haldûn. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 5. Basım, 1984.
• Hâlidî, Salâh ‘Abdulfettâh. el-Kur’ân ve Nakdu Metâini’r-Ruhbân. Şam:Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1428/2007.
• Hamevî, Yâkût b. ‘Abdillâh. Mu’cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hamevî, Yâkût b. ‘Abdillâh. Mu’cemu’l-Udebâ ve İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma’rifeti’l-Edîb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1411/1991.
• Hammûdî, Muhammed b. ‘Abdillâh b. İdrîs. Nuzhetu’l-Muştâki fî İhtirâki’l-Efâk. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1. Basım, 1409.
• İbn ‘Âdil, ‘Umar b. ‘Ali. el-Lubâb fî ‘Ulûmi’l-Kitâb. thk. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd & ‘Ali Muhammed Mu‘avviz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1419/1998.
• İbn ‘Arabî, Muhyiddîn. el-Futûhâtu’l-Mekkiyye fî Ma’rifeti’l-Esrâri’l-Mulkiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 1418.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. er-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1997.
• İbn ‘Atıyye, ‘Abdulhak b. Gâlib. el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Basım, 1413/1993.
• İbn Batûta, Muhammed b. ‘Abdillâh b. Muhammed el-Levâtî. Tuhfetu’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve ‘Acâibi’l-Esfâr. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 4. Basım, 1405.
• İbn Cubeyr, Muhammed b. Ahmed b. Cubeyr. Rihletu İbn Cubeyr. thk. Muhammed Mustafâ Ziyâde. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Lubnâniyye, ts.
• İbn Ebî Hâtim, ‘Abdurrahmân b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân. Sayda: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. ‘Ali. Tuhfetu’l-Muhtâci fî Şerhi’l-Minhâc. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 1357/1983.
• İbn Hanbel, Ahmed. Musnedu Ahmed. Mısır: Muessesetu Kurtuba, ts.
• İbn Hurdâzbih, Abdullah. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Dâru Sâdır, 1889.
• İbn Kesîr, İsmâ‘îl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1. Basım, ts.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. ‘Abdilhalîm. Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr. thk. Fevvâz Ahmed Zumerlî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1414/1994.
• İbnu’l-‘Abbâs, Ahmed b. Fadlân. Rıhle İbn Fadlân ilâ Bilâdi’t-Turk ve’r-Rûs ve’s-Sakâlibe. Abudabi: Dâru’s-Suveydî, 2003.
• İbnu’l-‘Imâd, ‘Abdu’l-Hayy b. Ahmed. Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb.thk. ‘Abdulkâdir el-Arnaût & Mahmûd el-Arnaût. Şam: Dâru İbn. Kesîr, 1. Basım, 1406.
• İbnu’l-Cevzî, ‘Abdurrahmân. Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Mektebi’l-İslâmî, 3. Basım, 1404.
• İbnu’l-Verdî, ‘Umar b. el-Muzaffer. Harîdeu’l-‘Acâib ve Ferîdetu’l-Garâib. thk. Enver Muhammed Zenâtî. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1428.
• İbu’l-Verdî, ‘Umar b. Muzaffer. Târîhu İbni’l-Verdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1417/1996.
• İmrânî, Şihâbuddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fazlillâh. Mesâliku’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. thk. Kâmil Selmân el-Cebbûrî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2010.
• İsfehânî, ‘Ali b. el-Huseyn Ebu’l-Ferc. el-Eğânî. thk. ‘Ali Mihnâ & Semîr Câbir. Lübnan: Dâru’l-Fikr li’t-Tibâati ve’n-Neşr, ts.
• İstrabâzî, Muhammed b. el-Hasen. Şerhu Şâfiye b. el-Hâcib ma’a Şerhi’ş-Şevâhid li’l-Bağdâdî. thk. Muhammed Nûr el-Hasen & Muhammed b. ez-Zefrâf & Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1402/1982.
• Karâfî, Ahmed b. İdris. el-Yevâkît fî Ahkâmi’l-Mevâkît. Amman: Dâru’n-Nûri’l-Mubeyyen li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, ts.
• Kârî, ‘Ali b. Sultân Muhammed. Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâtu’l-Mesâbîh. thk. Cemâl ‘Îtânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• Kattân, Mennâ’ b. Halîl. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetu’l-Me‘ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 3. Basım, 1421/2000.
• Kerhî, İbrâhîm b Muhammed el-Fârisî el-Istahrî. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Kettânî, Muhammed b. Ca’fer. er-Risâletu’l-Mustatrafe li-Beyâni Meşhûri Kutubi’s-Sünneti’l-Musannefe. thk. Muhammed el-Muntasır el-Kettânî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1406/1986.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şa’b, ts.
• Mahallî, Muhammed b. Ahmed el-Mahallî & es-Suyûtî, ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1. Basım, ts.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma‘rifeti’l-Ekâlîm. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Mekkî, Muhammed b. ‘Ali Ebû Tâlib. Kûtu’l-Kulûb fî Mu‘âmeleti’l-Mahbûb ve Vasfi Tarîki’l-Murîd ilâ Makâmi’t-Tevhîd. thk. ‘Âsım İbrâhîm el-Kiyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1426/2005.
• Nursî, Bedîüzzaman Said. Risâle-i Nur: Mektûbât. trc. İhsân Kâsım es-Sâlihî. Kahire: Sözler Neşriyat, 6. Basım, 2011.
• Rızâ, Muhammed Raşîd ‘Ali. Tefsîru’l-Menâr. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme li’l-Kutub, ts.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed. Kısasu’l-Enbiyâi’l-Musemmâ bi-‘Arâisi’l-Mecâlis. Kâhire: Mektebetu’l-Cumhûriyyeti’l-‘Arabiyye, ts.
• San‘ânî, ‘Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Mustafâ Muslim Muhammed. Riyad: Dâru Mektebetu’r-Ruşd, 1. Basım, 1410.
• Se‘alebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân. thk: Muhammed b. ‘Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 1422/2002.
• Se‘âlibî, ‘Abdurrahmân. el-Cevâhiru’l-Hassân fî Tefsîri’l-Kurân. Beyrut: Muessesetu’l-‘Alemî li’l-Matbû‘ât, ts.
• Sehâvî, Muhammed b. ‘Abdirrahmân. el-Makâsıdi’l-Hasene fî Beyâni Kesîr mine’l-Ehâdîsi’l-Muştehira ‘ale’l-Elsine. thk. Muhammed ‘Usmân el-Haeşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1. Basım, 1405/1985.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Bahru’l-‘Ulûm. thk. Mahmûd Matarcî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Suhârî, Selme b. Muslim. el-İbâne fi’l-Luğati’l-‘Arabiyye. thk. Tahkik Kurulu. Amman: Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmiyyi ve’s-Sekâfe, 1. Basım, 1420/1999.
• Sulemî, Muhammed b. Huseyn Ebû ‘Abdirrahmân. Tabakâtu’s-Sûfiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1419.
• Suyûtî, ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Sa‘îd el-Mendûb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1416/1996.
• Suyûtî, ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tabakâtu’l-Mufessirîn. thk. ‘Ali Muhammed ‘Umer. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1. Basım, 1396.
• Suyûtî, ‘Abdurrahmân b. el-Kemâl. ed-Durru’l-Mensûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Suyûtî, Celâluddîn. Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Sayda: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Şa‘rânî, ‘Abdulvehhâb b. Ahmed. et-Tabakâtu’l-Kubrâ el-Musemmât bi-Levâkıhi’l-Envâr fî Tabakâti’l-Ahbâr. thk. Halîl Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1418.
• Şevkânî, Muhammed b. ‘Ali. Fethu’l-Kadîri’l-Câmi’ beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ‘İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405.
• Yâfi‘î, ‘Abdullâh b. Es‘ad. Mir’âtu’l-Cenân ve ‘İbratu’l-Yakzân. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmî, 1413/1993.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Tahkik Kurulu. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, ts.
• Zeccâc, İbrâhîm b. es-Sirrî. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhû. thk. ‘Abdulcelîl ‘Abduh Şelbî. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1. Basım, 1408/1988.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnaût & Muhammed Na‘îm el-Arksûsî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 9. Basım, 1413.
• Zehebî, Muhammed es-Seyyid. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn. Kahire: Mektebe Vehbi, ts.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed. Tezkiratu’l-Hifâz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Zehebî, Şemsuddîn. Mîzânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. thk. ‘Ali Muhammed Mu‘avvid & ‘Âdil Ahmed ‘Abdu’l-Mevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Basım, 1995.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-‘Alâm: Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-‘Arab ve’l-Muste’arabîn ve’l-Musteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.