"Kabir" İle İlgili İfadelerin Yakın Anlamlılık ve Nüans Açısından Tahlili

Yıl 2023, , 25 - 46, 13.03.2023

Yahya Yaşar

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264713

Öz

Kur’ân’da yakın anlamlı kelimeler vardır. Bu durum Kur’ân’da beyan güzelliği, anlam derinliği ve muhteva zenginliği meydana getirmektedir. Eş veya yakın anlamlı gibi duran pek çok kelime, birbirlerinin yerine kullanılamayacak derecede önemli anlam farklılığına sahiptir. Yakın anlamlı gibi duran herhangi bir kelime, kavram veya terkibi birbirinin yerine kullanmak, mâna bakımından bir kusur oluşturduğu gibi verilmek istenen mesajın tam olarak yansıtılamamasına neden olur. Bu çalışmada ölüm sonrası hayatın belirli basamaklarını anlatan ve ilk bakışta birbirinin eş anlamlısı gibi algılanan kabir, ecdâs ve merkad kelimeleri ele alınmıştır. Öncelikle ilgili sözcüklerin semantik tahlili yapılmış, Kur’ân bütünlüğü içerisinde tüm kullanımları ayrı ayrı incelenmiş, bulundukları siyak itibariyle kelimelere yüklenen anlamlar tespit edilmiştir. Buna göre Kur’ân’da kabir kelimesi, temel anlamda insana verilen değerin bir sonucu olarak dünya hayatında defnedildiği mekânı, daha geniş çerçevede ise hareketsizlik, sakinlik ve tepkisizliği ifade etmektedir. Ecdâs ve merkad kelimeleri ise kıyametin son aşaması olan dirilişin bir parçası olarak zikredilmiştir. Bu aşamada insanların defnedildiği kabirler yerle bir edilmiş olacağından bu kelimeler ile insanların ölümlerinden sonra defnedildiği kabirlerin kastedilmediği açıktır. Merkad, sûrun birinci ve ikinci üfleme arasındaki yer veya duruma denk geldiği söylenebilir. Ecdâs, Kur’ân’da üç yerde, mahşere yönelişin temel niteliklerinden olan hızlılık ve hareketliliği ifade etmek için kullanılmıştır. Söz konusu âyetler dikkate alındığında ecdâs kelimesiyle insanın dünyada defnedildiği kabir değil kıyametin kopması sonrası yeniden inşa edilecek yeryüzünde insanların diriltileceği ve hızlıca mahşere sevk edileceği yerin kastedildiği görülür. Ele aldığımız ayetler, “Mâna bakımında müteşâbih âyetler” grubuna girmektedir, dolayısıyla bu âyetlerle ilgili olarak nihâi anlama ulaşmanın, beşerin tâkatini aşan bir konu olduğu gözden kaçırılmamalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Kabir, Ecdâs, Merkad, Nüans

Analysis of Expressions Related to "Grave" in Terms of Near Significance and Nuance

Öz

There are words with close meanings in the Qur'an. This situation creates the beauty of expression, depth of meaning and richness of content in the Qur'an. Many words that seem to have synonyms or close meanings have such a difference in meaning that they cannot be used interchangeably. Using any preposition, word, concept or combination that seems to have close meanings interchangeably creates a defect in meaning and causes the message to be conveyed not to be fully reflected. Therefore, each word chosen in the Qur'an fully corresponds to the meaning. One of them is the words related to the grave. The words kabır, ecdâs and merkad are used closely in the Qur'an. In this study, the semantic analysis of the words in question was made, analyzed within the framework of the integrity of the Qur'an, and the meaning differences were tried to be determined by considering the siyak and sibâk. In the Qur'an, the word grave basically refers to the place where she is buried in the life of the world as a result of the value given to human beings, and in a broader framework, it expresses inactivity, calmness and unresponsiveness. The words ecdâs and merkad are mentioned as a part of the resurrection, which is the last stage of the apocalypse. Since the graves where people were buried at this stage will be destroyed, it is clear that these words do not mean the graves where people are buried after their death. It can be said that “merkad” corresponds to the place or situation between the first and second blowing of the sûr. The word "Ecdâs" is mentioned in three places in the Qur'an, together with speed and mobility, which are one of the main features of the approach to the apocalypse. When the aforementioned verses are taken into account, the word 'ecdâs' does not mean the grave where a person is buried in the world, but the place where people will be resurrected and quickly sent to the apocalypse on the earth that will be rebuilt after the apocalypse. The verses we have discussed are included in the scope of "muteshabih" verses in terms of meaning, so it should not be overlooked that reaching the final meaning in relation to these verses is a matter that is beyond the human strength

Anahtar Kelimeler

Quran, Tafsir, Grave, Ecdâs, Merkad, Nuance

Kaynakça

• Abbas, Fazl Hasan. İʿcâzü’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Amman: Menşurâtü Cami’âtil-Kudusi’l-Meftûhati, 1997.
• Abdurrahman. Âişe Bintu’ş-Şâtı'î. el-İ’câzu’l-beyânî li’l-Kurân ve mesâilu İbni'l-Erzak Kahire: Dâru'l- Maarif, ts.
• Alûsî, Ebu’l-Fadl Şihabu’d-Din es-Seyyid Mahmud. Ruhu’l-meânî fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm ve seb’i’l-mesânî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, t.s.
• Bağavî, Ebu Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ud. Mealimü’t-tenzîl. Riyad: Dâru Tayyibe, 1419/1989.
• Beydâvî, el-Kâdı Nasruddin. Envâru’t-tenzîl ve esraru’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabi, ts.
• Buhârî Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Camiu's-sahîh. Dımaşk, Dâru İbn Kesîr, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. 6 Cilt. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Çınar, Bayram. “Bilâ Keyf” Doktrini. Ankara: Kitabe Yayınları, 2022.
• Demirci, Kürşat. “Kabir” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/33-34. İstanbul: DİB Yayınları, 2001.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe. el-Cerâssîm, tkh. Muhammed Casîm el-Hamidî. Dımaşk: Vezaretu’s-Sekafe, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman İbn el-Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2001.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelüsî. el-Bahru'l-muhît fi't-tefsîr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ebussuûd, Muhammed el-İmadî. İrşâdu’l-akli’s-selîm. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu'l-luğa. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1421/2001.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿayn, 4 Cilt. thk. Mehdi el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî. Yy.: Daru ve Mektebetu'l-Hilal ts.
• Heyet (Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş,). Kur’ân Yolu. 5 Cilt. Ankara: DİB Yay., 2017.
• Hicazî, Muhammed Mahmud. Furkan Tefsiri, Çev: Mehmet Keskin. İstanbul: İlim Yayınları, ts.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhakk el-Endelûsi. el-Muharrer'ul-vecîz. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• İbn Cüzey, Ebû'l-Kasım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî. Kitâbu't-teshîl li ulûmi't-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheretu'l-luga, thk. Remzî Munîr Baʿlebekkî. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebû’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Mütemennîn. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1418/1997.
• İbn Faris, Ebû'l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyya el-Kazvinî er-Razî. Muʿcemu mekâyîsi’l-luga, 6 Cilt. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kesîr, Ebû'l-Fidâ' İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsirü’l-Ḳur’âni’l-‘azîm. 8 Cilt. Riyad: Dâr-u tayyibe, 1419/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah el-Kazvînî. Sünen. Riyad: Mektebetu’l-Mearif, ts.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1414 h.
• İbn Side, Ebû'l-Hasan Ali b. İsmail el-Mürsi. el-Muhassas. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1996.
• İbnu’l-Esîr, Mecdüddin. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser, thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî ve Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1963.
• İsfahânî, Râğıb. el-Müfredât fî garîbi'l-Kur'ân. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1997.
• Kılıçarslan, Mehmet. Molla Fenârî’nin Usulü Üzere Meryem Suresi Tefsiri, İstanbul: Kalem Yayınları, 2020.
• Konyevî, Kasım b. Abdullah b. Emir Ali er-Rumî el-Hanefî. Enisu’l-fukaha’ fi tarifati’lelfaz el-mütedaveleti beyne’l-fukaha’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• Kurtûbî, Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekîr. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân, 22 Cilt. thk. ʿAbdullâh b. ʿAbdulmuhsîn et-Turkî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1426/2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur'ân. Beyrut: Dâru'ş-Şuruk, 1412 h.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1424/2004
• Maverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Mukatil b. Süleyman. Tefsîr’u Mukâtil. 3 Cilt. tahkîk: Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423/2003.
• Müslim, Ebu'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. el- Câmiu's-sahih. Riyad: Dâr-u Taybe, 2006.
• Neccâr, Zağlûl. Tefsîru'l-âyâti'l-kevniyye fi'l-Kur'âni'l-Kerîm. Kahire: Mektebetü'ş-Şürûki'd-Devliyye, 2007.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed. Medârikü't-tenzîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1418/1998.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu'cemu'l-luğati'l-Arabiyyeti'l-muâsıra. Beyrut: Âlemu'l-Kutub, 2008.
• Râzî, Fahru’d-Din. et-Tefsîru’l-kebir. 32 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1401/1981.
• Sa'lebi, Ebu İshak. El-Keşf ve'l-beyan. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 2002.
• Sarı, Mevlüt. el-Mevârid. (Arapça-Türkçe Lügat). İstanbul: Bahar Yayınevi, 1982.
• Semerkandî, Ebu'l-Leys. Bahru'l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1403/1993.
• Suheylî, Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravdul-unfu fi şerhi sireti’n-nebiyyi li İbnHişâm, thk. Ömer Abdusellam es-Selâmî. Beyrut: Dâru İhyâi’-t-Turasi’l-Arabî, I. Baskı, 1421/2000.
• Suyutî, Celaluddin Abdurrahman. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Y.y.: Müessetu’l-Halebî, ts.
• Şevkânî', Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. 5 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefa, ty.
• Şeyh, Nasır b. Ali ‘İyâd Hasan. Mebahisu’l-‘akîde fî sûreti’z-Zümer. Riyad: Mektebetü Rüşd, 1415/1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. es-Sirâcü'l-munîr fi'l-İ’ane a’lâ marifeti ba'dı kelâmi Rabbina el-Hakîm. Kahire: Matbaatu Bulak, 1285/1869.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1421/2001.
• Toprak, Süleyman. (Kelam) “Kabir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/37-38. İstanbul: DİB Yayınları, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Acbü’z-Zeneb” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1/319-320. İstanbul: DİB Yayınları, 1998.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Yayınları, 2020.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serî b. Sehl. Me’ânî’l-Kur’ân ve i’râbuh. 5 Cilt. thk. Abdülcelîl Abduh Şiblî. Beyrut: ‘Alemü’l-Kutub, 1408/1988.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-belâġa. thk. Muhammed Bāsil ʿUyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, el-Keşşâf an hakâikı't-tenzîl. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü'l-'Ubeykan, 1418/1998.
• Zerkanî, Muhammed Abdulazîm. Menahilü'l-‘irfân fî ‘ulûmi'l-Kur’ân. Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. Beyrut: el-Mektebu’l-Asriyye, 2006.