EVALUATION OF FAHREDDİN ER-RÂZÎ'S APPROACH TO MUNÂSABÂT AL-QUR'AN IN HIS WORK ENTITLED MEFÂTÎH AL-GAYB

Yıl 2023, , 99 - 121, 29.11.2023

Yahya Arslan

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411020

Öz

FAHREDDİN ER-RÂZÎ'NİN MEFÂTÎHU’L-GAYB ADLI ESERİNDE MÜNÂSEBÂTÜ’L-KUR’AN’A YAKLAŞIMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

İnsanlık için hidayet vesilesi olarak gönderilen Kur’an-ı Kerim çeşitli sebeplerle ve farklı zamanlarda indirilmiştir. Buna rağmen gerek âyetler gerekse sureler arasında bir ilgi ve alaka vardır. Bu alakaya Münâsebâtü’l-Kur’an denilmektedir. Münâsebâtü’l-Kur’an ilmi, lafız veya mana bakımından âyetler ve sureler arasında mevcut olan ilgi ve alakayı konu edinmektedir. Âyetlerin ve farklı görüşler olmakla birlikte surelerin Kur’an’daki tertibi tevkîfî olduğundan bazı âyet ve surelerin arasında münasebet olduğu görünmektedir. Hatta bu münasebet o kadar kuvvetlidir ki herhangi bir âyetin veya surenin yerini değiştirmek mümkün değildir. Çünkü Kur’an’ın üslubundan kaynaklı mantıksal bir bağ söz konusudur. Münasebet ilmine değer veren ve tefsirinde her fırsatta bu münasebete değinen müfessirlerden birisi de Fahreddin er-Râzî'dir. Râzî “Kur’an’ın tamamı tek bir sure hatta tek bir âyettir.” demek suretiyle bu ilme vurgu yapmakta ve gerek âyetler gerekse sureler arasındaki uyumu dikkatlere sunmaktadır. Râzî bu şekilde Kur’an’daki mana bütünlüğünü de ortaya koymaktadır. Münâsebât ilminin önemine binaen bu araştırmada her alanda söz sahibi olan Râzî’nin Mefâtîhu’l-Gayb adlı eserinde Münâsebâtü’l-Kur’an’a nasıl yer verdiğini izah ederek onun bu ilimdeki yetkinliğini ve bu ilmin Kur’an’ın anlaşılmasına katkısını da dikkatlere sunmak amaçlanmaktadır. Yöntem olarak bu tefsirdeki bazı âyetler ve sureler arasındaki münasebet incelenmektedir. Bu çalışma hem âyetler hem de sureler arasındaki münasebetten bahseden Münâsebâtü’l-Kur’an ilminin alt başlıklarıyla değerlendirilmesini kapsamaktadır. Neticede Münâsebâtü’l-Kur’an’ı en etkili ve mantıklı bir şekilde ele alan gerek sureler gerekse âyetler arasındaki bağlantıyı tespit ve izah noktasında eşsiz bir maharet sergileyen Fahreddin Râzî’nin, bu ilimdeki hünerini ortaya koyarak “Kur’an’ın tamamı tek bir sure hatta tek bir âyettir.” tezini ve iddiasını ispat ettiği ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb, Münâsebâtü’l-Kur’an.

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• Azimi, Enayetullah - Tok, Fatih. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Münâsebâtü’l-Kur’ân İlmine Yaklaşımı -Bakara Sûresi Örneği-”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 287-303.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 28. Basım, 2016.
• Çelik, Ömer. Hakk’ın Dâveti Kur’ân-ı Kerîm Meâli ve Tefsîri. 5 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Çetin, Mustafa. “Âyetler ve Sureler Arasındaki Münasebet ve İnsicam”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 505-543.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 6. Basım, 2017.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 50. Basım, 2016.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Gül, Habip. “Kehf Sûresi’nin İlk Sekiz Âyetinin Sûrenin Diğer Bölümleriyle Münâsebeti”. Sosyal Bilimler Dergisi 24 (2018), 221-237.
• Güven, Şahin. “Celâleddîn es-Suyûti’nin Merâsidu’l-Metâli’ fî Tenâsübi’l-Mekâtı’ ve’l-Metâli’ İsimli Eseri Bağlamında Sûrelerin Başı ile Sonu Arasındaki Münasebet”. Bilimname 34/2 (2017), 317-339.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Tunusiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. 8 Cilt. Daru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem el-Mısrî. Lisanu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 3. Basım, 1993.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Dımeşk: Daru’l Kalem, 1991.
• Kabakcı, Ersin. “Âyetler Arası Münasebet Meselesinin Tefsirlere Yansımasının Tarihî Kökenine Yönelik Bir Sorgulama: Tefsîru Mukâtil Örneği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 420-442.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kılıç, İsmail. “Üslubu’l-Kur’ân Açısından İnşikâk-ı Kamer Hadisesi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2020), 251-276.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzi’l-ve hakâiku’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dar İbn Katheer, 7. Basım, 2017.
• Okumuş, Mesut vd. Tefsir. ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 7. Basım, 2020.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-jîl, 2. Basım, 1979.
• Seyyid Kutub. Fî Zılâli’l-Kur’an. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Sönmez, Mahmut. “Âyetler Arasındaki Münâsebetin Kur’ân İlimlerindeki Önemi”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 13 (2020), 69-102.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi-l Kur’an. 2 Cilt. Beyrut: Daru’n Nedveti’l Cedide, 1951.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Daru İbni Kesir, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Muessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Esbabü’n-nüzûl. Beyrut: Daru-l Kütübi’l İlmiye, 1986.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, ts.
• Yılmaz, Mehmet Faik. “Münâsebâtü’l-Âyât ve’s-Süver”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/568-570. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l Kitabi’l Arabi, 3. Basım, 1986.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabi, 1957.