IBN ACİBE'S APPROACH TO RECITATIONS AND ITS EFFECT ON SUFI INTERPRETATIONS IN HIS WORK AL-BAHR AL-MEDİD FÎ TAFSÎR AL-QUR'ÂN AL-MECÎD

Yıl 2023, , 139 - 162, 29.11.2023

İmran Çelik

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411025

Öz

İBN ACÎBE’NİN EL-BAHRÜ’L-MEDÎD FÎ TEFSÎRİ’L-KUR’ÂNİ’L-MECÎD ADLI ESERİNDE KIRÂAT HUSUSU VE KIRÂAT-TASAVVUF İLİŞKİSİ

Öz

Kur’an, derin ve coşkun bir deniz gibidir. Kur’an’ın deryasına dalan müfessirler, onun hakikatlerini ve hikmetlerini insanlığa açıklamak gibi bir görevi yerine getirme gayretindedirler. Kur’an, tarih boyunca farklı yaklaşımlarla pek çok defa tefsir edilmiştir. Sufiler de kendilerine özgü yorum metotları ile Kur’an’a yaklaşmışlardır. Bu ekolün son temsilcilerinden olan İbn Acîbe de (ö. 1224/1809) işârî tefsirinde bu hakikatleri ve hikmetleri açıklamaya çalışmıştır. İbn Acîbe, hadis, fıkıh, kelam ve dil alanında eserleri olup daha çok tasavvufî tefsiriyle tanınsa da kırâatlere dair teorik bilgileri ve sadece mütevâtir rivayetleri ele aldığı, ed-Dürerü’n-nâsire fî tevcîhi’l-kırââti’l-mütevâtire adlı bir telif sahibidir. Bu çalışmada ise O’nun el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd adlı tefsirinde kırâatleri nasıl ele aldığı ve kırâat-tasavvuf ilişkisine dair görüşleri çalışılmıştır. Çalışmada İbn Acîbe’nin el-Bahrü’l-medîd tefsirinde kıraatlerin tarihi, tasnifi, kıraat imamları, yedi harf gibi problematik konularına teorik olarak yer vermediği görülmüştür. Kıraat farklılıklarına çokça yer verdiği, bunlardaki mana değişimlerini ele aldığı, Arap dil kaideleri ile değerlendirerek yorumuna yansıttığı tespit edilmiştir. Sadece mütevâtir rivayetleri ele aldığı kıraate dair ed-Dürer adlı müstakil eserinin aksine tefsirinde on dört kırâate yer verdiği görülmüştür. Ancak bu farklı okuyuş keyfiyetini tasavvufî yorum yaparken ele almadığı tespit edilmiştir. Bir başka ifadeyle kırâat farklılığına konu olan kelimelerin, işârî yorum yapmak için imkân tanımadığı kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Tasavvuf, İbn Acîbe, İşârî Tefsir, el-Bahrü’l-medîd

Kaynakça

• Akbaba, Ahmet Arif. “İşârî Veçhesiyle Tefsiru’l-Mazharî’de Kıraat Olgusu”. Dergiabant 9/2 (2021), 725-747.
• Ay, Mahmut. Ahmed b. Acîbe ve İşari Tefsir Açısından “el-Bahru’l-Medîd”. Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Bayraktutan, Osman. Kırâatlerde Tevâtür Olgusu. Ankara: Gece Akademi, 2018.
• Dağ, Mehmet. “Yedi Harf Meselesine Tasavvufî Bir Yaklaşım: Gümüşhanevî Örneği”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddîn Gümüşhanevî Sempozyumu. ed. İhsan Günaydın. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân ed-. Câmiʿu’l-beyân fi’l-kırâʾâti’s-sebʿ. I Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân ed-Dânî ed-. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb’. Beyrut: Dâru’l-kitâbu’l-arabî, 1984.
• Derin, Süleyman. “Sûfi Tefsir Anlayışı ve Kıraat İlişkisi”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları IV (Kıraat İlmi ve Problemleri). ed. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Ensar Neşriyat İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2001.
• Dimyâtî, Şihâbu’d-Din (Şihâbüddîn) Ahmet b. Muhammed. İthâfu fudelâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-erbe’ate aşer. thk. Enes Mühra. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, 1998.
• Emektar, Ramazan. “Kur’an’ın Tasavvufî Yorumu-İbn Acîbe’nin el-Bahru’l-Medîd Adlı Tefsiri”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 25 (ts.), 217-222.
• Erginli, Zafer (ed.). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi’l-kırââti’l-aşri’l-mütevâtira min tarîki tayyibeti’n-neşr. Beyrut: Medâbiu Yusuf Beyzûn, 6. Baskı., 2020.
• Hatîp, Dr. Abdullatif el-. Mu’cemü’l-kırâât. 11 Cilt. Dimaşk: Dâru Sadi’d-Dîn, 2000.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. 10 Cilt. Kahire: Dr. Hasan Abbas Zeki, 2002.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. çev. Dilaver Selvi. 10 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2019.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. ed-Dürerü’n-nâsire fî tevcîhi’l-kırââti’l-mütevâtire. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l- Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şerif. 2 Cilt. Tanta: Darü’s- Sahâbeti’t- Türâsi, 2002.
• Kaplan, Abdurrahim. “İşârî Tefsi̇r Geleneği̇nde Coğrafi̇ Unsurlarin Yorumlanmasi: El-Baḥrü’l-Medîd Örneği̇”. Hikmet Yurdu Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 14/27 (2020), 129-154.
• Kara, Mustafa. “İbn Acîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/294-295. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1999.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi Takrib Usulü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ʿan vücûhi’l-kırâʾâti’s-sebʿ ve i’lelihâ ve hücecihâ. II Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2007.
• Selvi, Dilaver. “Ahmed İbn Acîbe el-Hasenî’ni̇n Hayati, Eserleri̇ ve Tefsi̇rdeki̇ Metodu”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 10/3 (2010), 261-282.
• Süyûtî Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Itkân fî u’lumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Mütevellî Mansûr. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâsî, 2009.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. ed. Ahmet Muhammed Şakir. XXIV Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taşpınar, Kadir. “ed-Dürerü’n-Nâsire fî Tevcîhi’l-Kırââti’l-Mütevâtire Adlı Eseri Bağlamında İbn Acîbe’nin Kıraat Yönü”. Mütefekkir 8/16 (2021), 103-120.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 5. Baskı., 2020.
• Ukberî, Ebü’l-Bekā Muhibbüddîn Abdullāh b. el-Hüseyn b. Abdillâh. et-Tibyân fî iʿrâbi’l-Ḳurʾân. Aysü’l-Bâbü’l-Halebi ve Şürakâühü, ts.