Bir İnanç Merkezi ve Tarihî Mekân Olarak Ebû Kubeys Dağı Hakkındaki Rivayetlerin Tespiti

Yıl 2020, , 243 - 267, 09.11.2020

Halil Ortakcı

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.820719

Öz

İslâm öncesinden itibaren hacıların Mekke’de ziyaret ettikleri yerlerden biri de Kâbe’ye en yakın dağ olan Ebû Kubeys’tir. Halk tarafından ziyaretgâh edinilmesi ve üzerinde çeşitli tarihî hadiselerin meydana gelmesi sebebiyle bu dağ hakkındaki birçok rivayet, kaynaklarda yer almaktadır. Bu çalışmada 1980’li yıllarda yıkılıp yerine saray inşa edilen Ebû Kubeys ile ilgili söz konusu dağınık rivayetler tespit edilerek dağın bir inanç merkezi ve tarihî mekân olarak önemi ortaya konulacaktır. Ayrıca bu yerin coğrafî yapısı, isimlendirilmesi, mesellere konu olması, rasat merkezi olarak kullanılması ve üzerine inşa edilen ribat, mescit, zâviye gibi yapılar hakkında bilgiler verilecektir. Böylece Ebû Kubeys’in İslâm kültür ve medeniyeti açısından önemi daha iyi anlaşılacaktır

Anahtar Kelimeler

Mekke, Dağ, Ebû Kubeys, İnanç Merkezi, Tarihî Mekân

Kaynakça

• Kaynakça ABDÜLHALIK, Deynâ. “Tuʿrafü ʿalâ ‘Ḳaṣri’s-Ṣafâ’.. muḳirru iḳâmeti’l-melik bi’l-ʿaşri’l-evâḫir ve yuḥtaḍanü ḳumamü Mekke”. el-Vaṭan. 31 Mayıs 2019. Erişim 18 Haziran 2020. https://www.elwatannews.com/news/details/4182888
• ABU HUZAIFA. “Mount Abu Qubais”. Islamiclandmarks. Erişim 27 Haziran 2020. https://www.İslâmiclandmarks.com/makkah-other/mount-abu-qubays
• AL SADAT, Anwar. “Zamzam springs prevent the demolition of Mt. Abu Qubais”. Arab News. 10 Mayıs 2013. Erişim 17 Haziran 2020. https://www.arabnews.com/news/451080
• AL-AHSA, Mohammed Al-Khalifah. “Mescidü Bilâl Aʿlâ Cebeli Ebî Ḳubeys”. Twitter. 10 Temmuz 2020. Erişim 25 Haziran 2020. https://twitter.com/desertlover79/status/1016651758326689793/photo/1
• ALDEMİR, Halil. “Alauddin Çelebi el-Amasi’nin Yasin Suresi Tefsirinin İncelenmesi”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 175-186. Amasya, 2017.
• ----------. “İslâm Öncesi Mekke Ekonomisinin Kur’an Daveti Açısından Değerlendirilmesi”. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu. 279-302. İstanbul, 2011.
• ARANGÜL, Muammer. “Küre Bir Dünyada İstikbâl-i Kıblenin İmkanı Üzerine”. Bilimname 2019/37 (30 Nisan 2019), 815-856.
• ARSLAN, Mehmet Nafi. “Klasik Arap Edebiyatında ‘Lahn’ Konulu Rivayetler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (27 Eylül 2018), 421-447.
• ARZY, Shahar vd. “Vahiyler Niçin Hep Dağlarda Geldi? Mistik Tecrübelerin Bilişsel Nörobilim ile İlişkisi, çev. Ali Kuşat-M. Mücahid Atik-Yasin Yaylagül-Olaf Blanke”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2012), 89-99.
• ASH-SHANÂWİ, Abdul Aziz. The Ministers around the Prophet. Riyad: Darussalam, 2004.
• AYCAN, İrfan. “İslâm Toplumunda Eğlence Sektörünün Ortaya Çıkışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/ (1998), 155-194.
• ʿAYDERÛS, Hamid. “İnsâniyyetü’n-Nebî bi Maʿriḍi ‘es-Selâm ʿaleyke’ bi Mekke”. Aljazeera. 12 Ekim 2013. Erişim 25 Haziran 2020. https://www.aljazeera.net/news/reportsandinterviews/2013/10/12/%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%8A-%D8%A8%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%B6-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%83-%D8%A8%D9%85%D9%83%D8%A9
• BAĞDÂDÎ, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî el-. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde, 1977.
• BEKRÎ, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdülaziz b. Muhammed el-. el-Mesâlik ve’l-memâlik. 2 Cilt Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
• BİLÂDÎ, ‘Âtık b. Gays el-. Me‘âlimü Mekke et-tarihiyye ve’l-eseriyye. Mekke: Dâru Mekke, 1980.
• BOKS, Abdullah A. “Ebûkubeys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/280-281. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• EL-BUKÂ’Î, İbrahim b. Ömer b. Hasan er-Ribât b. Ali b. Ebî Bekr. Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. yy.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ty.
• BULUT, Halil İbrahim. “Mu‘tezile Mezhebinde Nedensellik Tartışmaları”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 3/3 (2003), 275-292.
• BUSTÎ İbn Ḥibbân, Muḥammed b. Ḥibbân b. Aḥmed el-. es-S̱iḳâtu li ibni Ḥibbân. thk. Muḥammed Abdulmuid. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, ts.
• CÂHİZ, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. er-Resâʾilü’s-siyâsiyye. 1 Cilt. Beyrut: Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, ty.
• --------. Kitâbü’l-ḥayvân. 7 Cilt Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• ÇABUK, Mustafa. “Senusilik Ve İşgalcilere Karşı Kuzey Afrika’da Osmanlı- Senusi İş Birliği”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/1 (21 Nisan 2019), 221-256.
• ÇELEBİ, Evliya, Seyahatname. 9 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1985.
• ÇOLAK, Mücahit - Çinar, Murat. “İslâm Hukukunda Kolaylaştırma İlkesinin Haccın Rükünlerinde Günümüz Uygulaması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/3 (27 Aralık 2018), 49-67.
• DEVÂDÂRÎ, Seyfüddîn Ebû Bekr b. Abdillâh b. Aybek ed-. Kenzü’d-dürer ve câmiʿu’l-ġurer, thk. Berand Ratke vd. 9 Cilt. yy.: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1982.
• Di̇NDİ̇, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (15 Haziran 2017), 577-638.
• ED-DÜMEYRÎ, Kemalüddin Muhammed b. Musa b. İsa. Ḥayâtü’l-ḥayvâni’l-kübra. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ty.
• EBÛ SA’D EL-ÂBÎ. Nesru’d-dür fî’l-muhâdarât, thk. Halid Abdülgani. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• EKİCİ, Cevat. “Eynesil’de Bir Halidî Şeyhi: Hacı Mustafa Eren”. Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat Sempozyumu -I (25-27 Ekim 2013). ed. Mehmet Fatsa. 502-516. Giresun İl Özel İdaresi Kültür Serisi-2, 2013.
• ESKİN, Ümit. “Risalet Görevinin Başlangıcından Vefatına Kadar Hz. Peygamber’in Hayatında Hediye”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• EZRAKÎ, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Abdullah b. Ahmed. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Ruşdî Ṣâliḥ Melḥas. Beyrut: Dâru’l-Endelus, ts.
• FÂKİHÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs el-. Aḫbâru Mekke fî ḳadîmi’d-dehr ve ḥadîs̱ih. thk. Abdülmelik Abdullah Dehîş. Beyrut: Dâru Hıdr, 1993.
• FÂSÎ, Muhammed b. Ahmed b. Ali et-Taḳî el-. Şifâü’l-garâm bi aḫbâri’l-beledi’l-ḥarâm. 2 Cilt Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• FAYDA, Mustafa. “Âs b. Vâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• GENÇ, Mustafa. “Muhammed b. Abdirrezzâk Hamza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• GÖKSOY, İsmail Hakkı. “Endonezya’da Tasavvufî Hareketler ve Bazı Özellikleri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 4/11 (2003), 75-115.
• HAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî Bağdâdî Rûmî el-. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• HARMAN, Ömer Faruk. “Dağ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/400-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• EL-’ISÂMÎ, Abdülmelik b. Hüseyn b. Abdülmelik. Semṭu’n-nücûm el-ʿavâlî fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Ma’ûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1988.
• İBN CÜBEYR, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b Ahmed. Riḥletu İbn Cübeyr. 1 Cilt. Beyrut: Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, 1964.
• İBN HİBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed. el-İḥsân fî taḳrîbi ṣaḥîhi İbn Ḥibbân. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1988.
• İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye, thk. Mustafa es-Sakâ-İbrahim el-Ebyârî-Abdülhafîz eş-Şelebî. Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• İBN SA’D, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Ṭabaḳâtü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İBN ZAHÎRA. el-Câmi‘u’l-laṭîf fî faḍli Mekke ve ehlihâ ve binâi’l-beyti’ş-şerîf. thk. Ali Ömer. yy.: Mektebetü’-S̱ekafeti’d-Dîniyye, 2003.
• İBNÜ’L-CEVZİ, Ebû’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Müs̱îru’l-ʿazmi’s-sâkin ilâ eşrafi’l-emâkin, thk. Merzuk Ali İbrahim. 2 Cilt. Dâru’r-Râye, 1995.
• İBNÜ’Z-ZIYÂ, Muhammed b. Ahmed b. ez-Zıya Muhammed el-Kuraşî. Târîhu Mekketi’l-Müşerrefe ve’l-Mescidi’l-Harâm ve’l-Medîneti’ş-Şerîfe ve’l-Kabrü’ş-Şerîf, thk.’Alâ’ İbrahim-Eymen Nasr. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• EL-İSBEHÂNÎ, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Delâilü’n-nübüvve, thk. Muhammed Ravâs Kal’acî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• EL-İSBEHÂNÎ, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebû’l-Ferec. el-Egânî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• KARAASLAN, Nasuhi Ünal. “Hüzeyl (Benî Hüzeyl)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/70-72. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• KAZVÎNÎ, Ebû Yahya Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmud. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-‘ibâd. 1 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• MAKKY, Ghazey Abdul Wahed. “Characteristics of pilgrim accommodations in Mecca and ecommendations for improvements”. Michigan: Michigan State University, Department of Geography, Doktora Tezi, 1981.
• MANSÛR, Ebü’l-Mugīs el-Hüseyn b. Mansûr el-Beyzâvî. Dîvanu Mansûri Hallac. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ty.
• EL-MEKKÎ, Abdullah el-Gâzî. ʾİfâdetü’l-enâm. 7 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 2009.
• EL-MEKKÎ, Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed el-Hasenî el-Fâsî. el-ʿİkdü’s̱-s̱emîn fî târîḫi’l-beledi’l-emîn, thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed ’Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• MERÂKEŞÎ. el-İstibṣâr fî ‘acâibi’l-Emṣâr. Bağdat: Dâru’ş-Şüûni’s-Sekâfe, 1986.
• MESCİD-i HARAM. Googleearth, 26 Haziran 2020. earth.google.com
• EL-MEVSILÎ, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsned. thk. Hüseyn Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ el-muhtasar bi nakli’l-‘adl ‘ani’l-‘adl ilâ Rasûlillâh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1374-75/1955-56.
• EN-NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehẓîbü’l-esmâi ve’l-lügât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• NÜVEYRÎ, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab b. Muhammed en-. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiku’l-Kavmiyye, 2002.
• ONAT, Hasan. “Husayn b. Nümeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• OSMANLI ARŞİVİ (BOA). Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y..PRK.BŞK.). 33-87, 2.
• ----------------------------. Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO). 37-2718, 2.
• ----------------------------. Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y..MTV.). 111-75, 10.
• ÖĞÜT, Salim. “Harem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/127-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• EL-ÖMERÎ, Ekrem Zıya. es-Sîratü’n-nebeviyyeti’ṣ-ṣahîha muḥâveletün li-taṭbîḳi ḳavâʿidi’l-muḥaddisîn fî naḳdi rivâyâti’s-sîrati’n-nebeviyye. 2 Cilt. Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 6. Basım, 1994.
• ÖRENÇ, Aşir. “Hadisler Çerçevesinde Mekke Şehri ve Fazileti”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) = Journal of History School (JOHS) [Tarih Okulu] 22 (2015), 83-112.
• ÖZ, Mustafa. “Hişâm b. Hakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• ÖZTÜRK, Mustafa - M. Suat Mertoğlu. “Zemahşerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/235-238. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• PETERS, F. E. The hajj: the Muslim pilgrimage to Mecca and the holy places. Princeton: Princeton University Press, 1994.
• EL-SAHRA, Farîk. “Cevletü beyne’d-deḫûli ve ḥavmel - Cebelü’ṣ-Ṣâḳib”. Erişim 18 Haziran 2020. http://alsahra.org/?p=8583
• SİDDİQUİ, Waseem Ahmed. “Place of Miracle Spiliting Moon”. World’s Largest Islamic Picture Gallery. Ahlan. Erişim 26 Haziran 2020. https://www.ahlanpk.org/moon-split.htm
• SÛDÂNÎ, Salâh Abbas Hasan es-. el-Ḥayâtü’l-ictimâʿiyye fî’l-Ḥicâz ḳable’l-İslâm. Amman: Merkezü’l-Kitâbi’l-Akademi, 2016.
• SÜLEYMAN, Ebü’l-Hasan Mukatil b Süleyman b Beşir Mukatil b. Tefsiru Mukatil b. Süleyman. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423.
• ES-SÜNNÎ. “Ṣuverun li-Cibâli Mekke”. Ahlalhdeeth, 11 Kasım 2019. https://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=266901
• ES-SÜRÛR, Taha Abdülbaki. el-Ḥüseyn b. Manṣûr el-Ḥallâc. Lübnan: Dâru’l-Kalem, ty.
• EŞ-ŞÂMÎ, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf Salihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-raşâd fî sîreti ḫayri’l-ʿibâd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-eş-Şeyh Ali Muhammed Ma‘ûz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• ET-TABERÎ, Ebû Cafer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiü’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Beyrut : Dârü’l-Ma’rife, 1986.
• -----------. Tarîḫu’t-Ṭaberî: Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967.
• TEMİ̇R, Hakan. “İslâm’dan Önce Arap Yarımadasındaki Sa’âlîk Grupları -Arap Kargaları Taifesinin Örnekleri-”. Siyer Araştırmaları Dergisi 4 (25 Haziran 2018), 139-158.
• UÇAR, İlyas. Mekânın Üretimi -Hz. Muhammed Dönemi Medine’de Gündelik Hayat. 1 Cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• URİ, Rubin. “Abū Qubays”. The Encyclopaedia of Islam (Third Edition). 1/50-52. Leiden: E.J. Brill, 2008.
• VESÂBÎ, Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer b. Muhammed b. Abdullah Ebû Hâmid Cemâlüddin el-Habeşî el-. Neşru ṭay et-taʿrîf fî faḍli ḥamleti’l-ʿilmi’ş-şerîf ve’r-red ʿalâ mâḳâthüm es-seḫîf. 1 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1997.
• YAVUZ, Ömer Faruk. “Kur’an’da Kutsal Mekan, Zaman ve Eşya Kavramlarının Sembolik Değeri”. Milel ve Nihal 3/1-2 (Aralık 2005), 385-403.
• ZEMAHŞERİ, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmûd b Ömer b Muhammed. Tefsirü’l-Keşşaf an hakaiki’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 1407.
• -----------------, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Cibâlü ve’l-emkine ve’l-miyâh, thk. Ahmed Abdüttevvâb ‘Avz. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 1999.