Mekkî ve Medenî Dönemde Cedelü’l-Kur’ân

Yıl 2020, , 355 - 380, 09.11.2020

Mehmet Yaşar

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.823320

Öz

Kur’an’ın cedel eksenli âyetlerinin anlaşılması, tartışmada dikkate aldığı ilke ve yöntemlerin neler olduğunun bilinmesi açısından önemlidir. Bu araştırma, Kur’an’ın cedel anlayışını yansıtmak üzerine kuruludur. Bu çalışmada öncelikle cedelü’l-Kur’ân mefhumu irdelenecek ardından da konuyla ilgili âyetler Kur’ân, muhatap ve Peygamber temelinde incelenecektir. Bu süreçte Mekkî ve Medenî dönem temel alınacak ve örnekler üzerinden Kur’an’ın cedel üslûbu, tartışmada göz önünde bulundurduğu soyut-somut faktörler, gözettiği ilkeler yer yer muhataplarıyla mukayeseli bir şekilde irdelenecektir

Anahtar Kelimeler

Cedelü’l-Kur’ân, Muhatap, Peygamber

Kaynakça

• Alrawashdeh, Ziyad. “Kur’ân’da Cehâlet Kavramının Anlam Alanı”. İslâmî İlimler Dergisi 16/1 (2019), 7-31.
• Başoğlu, Tuncay. “Sebr ve Taksim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erşim 15 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/sebr-ve-taksim
• Bedevi, Ahmet. Min belâġati’l-Kur’ân. Kahire: Nahdatu Mısır, 2005.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. nşr. Abdürrezzâk Mehdî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Edebü’l-hivar. b.y.: y.y., ts.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• Cüveynî, Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Kâfiye fi’l-cedel. nşr. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî,1979.
• Çetiner, Bedrettin. “Mesel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mesel#3-tefsir
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el- Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1420.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Zehretü’t-tefâsîr. b.y.: Dârü’l-fikr el-Arabî, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Muʿcizetü’l-kübrâ. b.y.: Dârü’l-fikr el-Arabî, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. Tarîhu'l-cedel. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabî, 1934.
• Ekinci, Kutbettin. “Kur’an’da Allah’ın Zatı Dışında Kullanılan Yeminleri Sözün Maksadı Açısından Anlamak”, Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi 57/1 (2016), 85-102.
• Elmaî, Zâhir Avvâd. Menâhicü’l-cedel fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. b.y.: y.y., 1399.
• Gengil, Veysel. “Kur’ân’ın Çift Kutuplu Anlatım Üslubu”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/11 (2019), 60-78.
• Gengil, Veysel. “Mekke Müşriklerini Mâtürîdî’nin Gözüyle Okumak”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/38 (2018), 201-222.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn. nşr. Mehdî el-Mahzûmî -İbrâhim es-Sâmerrâî. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 1408/1988.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Hazm, Alî b. Ahmed el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. thk. Abdurrahman Halife. b.y: Mektebetü’s-selam el-Alemiyye. ts.
• İbn Hazm, el-Endelüsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Şakir. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-cedîde ts.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye li-İbn Hişâm. thk. Mustafa es-Sekkā-İbrâhim el-Ebyârî - Abdülhafîz eş-Şelebî. Kahire: Mektebetü Mustafa el- Babî el-Halebî, 1955.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Miftâḥu dâri's-saʿâde. Beyrut: Dârü'l-kitâbi'l-Arabî, ts.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer Kureşî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. İbn Sînâ, eş-Şifâʾ el-Mantık (5): el-Burhan. thk. Ebü’l-Alâ Afîfî. Kahire: el-Matbaatü'l-emîriyye 1956.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. nşr. Abdürrezzak Mehdî. Beyrut: Dârü'l-kitâbi'l-Arabî, 1412.
• İbnü’l-Cevzî, Muhyiddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. el-Îzâh li-kavânîni’l-ıstılâh fi’l-cedel ve’l-münâẓara. nşr. Mahmûd b. Muhammed es-Seyyid ed-Dügaym. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1991.
• İbnü’l-Hanbelî, Nâsıhuddîn Abdurrahmân b. Necm. İstihrâcü’l-cedel mine’l-Kurʾâni’l-Kerîm. nşr. Zâhir Avvâd el-Elmaî. b.y.: y.y., 1400.
• İsâ, Abdullah b. Yusuf. el-Mukaddimatü’l-esasiyye fî Ulûmi’l-Kur’ân. Britanya: Merkezü'l-Bühûs el-İslâmiyye, 2001.
• Kāsımî, Cemâleddin. Kavâʿidü’t-tahdîs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Kāsımî, Mehâsinü’t-teʾvîl. nşr. Muhammed Basil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye,1418.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Hilyetü’l-fukahâʾ. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: eş-Şeriketü'l-Müttehide li't-Tevzî', 1983.
• Kazvînî, Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. nşr. Abdüsselâm M. Hârûn. Kahire: Dârü’l-fikr, 1979.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā. el-Külliyyât. nşr. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, ts.
• Kırca, Celal. “Aksâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/aksamul-kuran
• Kiraz, Celil. “Hz. Muhammed (SAV)’in Önceki Kutsal Kitaplarda Müjdelenmesi (Tebşîrât)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/ 1 (2001), 231-260.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. nşr. nşr. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhim Ettafeyyiş Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1964/1384.
• Mağribi, Ali AbdülFettah. el-Mağribi, el-Fireku'l-Kelâmîyyetü'l-İslamiyye. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1995.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. nşr. Mecdî Baslûm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
• Merâgī, Ahmed Mustafa, Tefsîrü’l-Merâgī. Kahire: Mektebetü Mustafa el- Babî el-Halebî, 1946.
• Mukātil, Süleymân b. Beşîr Ezdî Belhî. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1423.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehẕîbü’l-esmâʾ ve’l-luġāt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1418.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Rızâ, Reşîd. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-hakîm (Tefsîrü’l-Menâr). Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme, 1990.
• Saçaklızâde, Mehmed Efendi. Tertîbü’l-ʿulûm. nşr. Muhammed b. İsmâil es-Seyyid Ahmed. Beyrut: Dârü’l-beşâir el-İslâmiyye, 1988.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. Tefsiru Abdürrezzak. nşr. Mahmut Muhammed Abduh. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Sedâd, Ali. Mîzânu’l-ukul Mantık ve Metodoloji. çev. İbrahim Çapak vd.. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Sülün, Murat. “Vahy, Nübüvvet ve Kur’an’ın Vahyediliş Aşamaları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1993-1994), 99-149
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtkān fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1394/1974.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsiru eş-Şa‘râvî. Metabiu ahbari’l-yevm, 1997.
• Şinkītî, Âdâbü’l-bahs ve’l-münâzara. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Şinkītî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkādir el-Cekenî. Edvâʾü’l-beyan fî îzâhi’l-Kurʾân bi’l-Kurʾân. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1415/1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyan ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Müessesetü’r-risâle, 2000/1420.
• Tûfî, Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. ʿAlemü’l-cezel fî ʿilmi’l-cedel, nşr. W. Heinrichs. Wiesbaden, 1987.
• Uçar, Hasan. “Arap Dili Belâgatında el-Kavlu Bi’l-Mûcib ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Uygulamaları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 35 (2013), 171-187.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. nşr. Adil Ahmed, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Cedel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 4 Ağustos 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/cedel
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Münâzara”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 4 Ağustos 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/munazara#1
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakāʾikı gavâmizi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.