Nas Bağlamında Farklı Görüşlerin Oluşmasında Harflerin Rolü

Yıl 2021, , 77 - 105, 24.03.2021

Muhammed Latif Altun

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.901982

Öz

Kur’ân ve sünnet usûl ve füru ilimleri için temel kaynaktır. Bu kaynakların dili Arapçadır. Bunları doğru anlama ve yorumlamak için Arapça’yı iyi bilmek gerekir. Hukuk metodolojisi olan fıkıh usulünde bu iki kaynaktan hüküm istinbât edilebilmesi için birtakım kurallar incelenir. Bu kapsamda Arapça gramer kuralları ele alınmaktadır. Çünkü dili Arapça olan bu iki kaynağı yorumlamak ve onlardan isabetli fıkhî hükümler çıkarmak fıkıh usulü ilminin görevidir. Fıkhî hükümlere olan etkisinden dolayı bu çalışmada harflerin hükümleri istinbattaki rolünü ele aldık. Bu çalışmada öncelikle konuyu ele alan fıkıh usulü kaynakları tespit edilerek, bunların konuya olan yaklaşımları ele alındı. Daha sonra fakihlerin farklı hükümlere etkisi olan harfler hakkındaki görüşlerine yer verilerek bu görüşlerin füru-i fıkha olan yansımasına vurgu yapıldı. Ayrıca bu çalışmada sadece âyet ve hadis bağlamında hükümde etkisi olan atıf ve cer harflerine yer verildi

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Meâni Harfleri, Nass, Atıf Harfleri, Cer Harfleri

Kaynakça

• Abbas Hasan, en-Nahvi’l-vâfî, 4 Cilt. b.y.: ts.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyyifüddin Ali b. Muhammed b. Sâlim es-Saʽlebî, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. thk: Abdürrezzak Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer. Fethü’l-Bâri Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, 1379.
• Bâbertî, Muhammed b. Muhmud Ekmelüddin Ebû Abdillah b. eş-Şeyh Şemsüddin, el-İnâye Şerhü’l-Hidâye. 10 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ali et-Tayyib, el-Muʻtemed fî usûli’l-fıkh, thk. Halil el-Meyyis, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʻu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr, 9 Cilt. b.y.: Dâru Tevki’n-Necât, 1. Basım, 1422/2001.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî, el-Fusûl fi’lusûl, 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994.
• Cevherî, Ebû Nasır İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa. thk. Ahmed Abdülğafur Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm, 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn eş-Şerif, Kitâbü’t-Taʽrîfât, Beyrut: Dârü’l-mektebeti’l-ilmiyye, 1983.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf b. Muhammed, el-Bürhân fî usûli’l-fıkh, thk. Salah b. Muhammed b. Uveyde. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf b. Muhammed, et-Telhîs fî Usuli’l-Fıkh, thk. Abdullah Cevlem en-Nebâlî, 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâri’l-İslâmiyye, ts.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdi b. Mesud, Sünenü Dârekutnî, 5 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2004.
• Desûkî, Muhammed b. Arefe, Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-Kebîr, 4 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikir, ts.
• Dödüren, Hamdi, “Îlâ”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail, “Vâv” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʻas b. İshak. Sünenü Ebî Dâvûd. thk, Muhammed Muhyüddin Abdülhamid, 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Hafs Siracüddin Ömer b. Ali b. Adil, el-Lübâb fî Ulûmi’l-Kitâb, thk. eş-Şeyh Adil Ahmed, 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Ebü’s-Senâ, Şemsüddin Mahmud b. Abdurrahman b. Ahmed el-İsfehânî, Beyânü’l-muhtasar şerhu Muhtasaru İbni’l-Hâcib, tah. Muhammed Mazhar Bekâ, 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dârü’l-Medenî, 1406/1986.
• Eşmûnȋ, Ali b. Muhammed b. İsa Ebü’l-Hasan Nureddin, Şerhu’l-Eşmûnȋ alâ Elfiyeti İbn Mâlik, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Menhûl min taʻlîkâti’l-usûl, thk. Muhammed Hasan Heyto, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1419/1998.
• Gaznevȋ, Ömer b. İshâk b. Ahmed el-Hindȋ, el-Ğurretü’l-münȋfe fȋ tahkȋki baʽdi mesâili’l-İmâm Ebȋ Hanȋfe, b.y.: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1986.
• Haraşȋ, Muhammed b. Abdillah, Şerhü Muhtasarı Halil li’l-Haraşî, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Hârizmî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Belhî, Mefâtîhü’l-ulûm, tah. İbrahim el-Ebyârî, b.y.: Dârü’l-Kitâb el-Arabî, ts.
• Herevî Ali b. Muhammed en-Nahvî, Kitâbü’n-nüzhe fî ilmi’l-hurûf, thk. Abdülmünim, Dımaşk: Mecmeʻu’l-lüğati’l-Arabiyye, 1413/1993
• Hattâb, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Abdurrahman, Mevâhibü’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari’l-Halîl, 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1992.
• Hüseyin Mutâviʻ Hüseyin et-Tertûrî, Hurûfi’l-meʻânî ve eserühâ fî ihtilâfi’l-fukahâ, (Basılmış doktora tezi), Mekktü’l-Mükerreme: Câmiʻatü Ümmi’l-Kura, 1402/1982.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meâni ve’l-esanîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevi. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretü Umumi’l-Evkafi ve’ş-Şüuni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Kesȋr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesȋr, Tefsîrü’l-Kurʹâni’l-Azîm, thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddin, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffikuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnȋ. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki, 2 cilt. b.y.: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Faysal İsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• İbn Mâze, Ebü’l-Meâli Burhanüddin Mahmud b. Ahmed. el-Muhîtü’l-bürhânî fi’l-fıkhi’n-Numânî. 9 Cilt. tah. Abdülkerim Sami el-Cündî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Müflih, İbrahim b. Muhammed b. Abdillah b. Muhammed, el-Mübdiʽ fî şerhi’l-Mukni′, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhü Kenzi’d-Dekâik. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmi, ts.
• İbn Rüşd (el-Ced), Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsȋl ve’ş-şerhi ve’t-tevcȋh ve’t-taʻlȋl li-mesâili’l-müstahrece. thk. Muhammad Hacci, 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmȋ, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Kahire: Dârü’l-Hadis, 2004.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhassas, thk. Halil İbrahim Ceffal, 5 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 1417/1996.
• İbnü’l-Hümmâm, Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid b. Mesud, Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Salim. el-Beyân fî mezhebi’l-İmam eş-Şafiî, thk. Kasım Muhammed en-Nuri, 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1421/2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. İdris b. Abdurrahman, ez-Zahîre, 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânȋ, Alauddin Ebû Bekir b. Mesud b. Ahmed, Bedâiʽu’s-sanâiʽ fî tertîbi’ş-şerâiʽ. 7 Cilt. b.y.: Dârül’l-Kütübübi’l-İlmiyye, 1986.
• Komisyon, el-Mevsuʹatü’l-fıkhıyyetü’l-Kuveytiyye, 45 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1427.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir b. Farh, el-Câmiʽ li Ahkâmi’l-Kur′ân, thk. Ahmed el-Berdevi, İbrahim Etfiş, 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasn Ali b. Muhammed b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi İmam eş-Şâfiî. thk. Şeyh Ali Muhammed Muʻavvid. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğinânî, Ali b. Ebî Bekir el-Ferğânî. el-Hidâye. tah. Tallâl Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyâr li taʽlîli’l-Muhtâr, 5 Cilt. Kahire: Matbaʽatü’l-Halebî, 1356/1937.
• Muradî, Ebû Muhammed Bedrüddin Hasan b. Kasım b. Abdillah b. Ali, el-Cenâ’d-dânî fî hurûfi’l-meʻânî. thk. Fahrüddin Kabâve, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1992
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac. el-Câmiʻü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuat, 5 cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyuddin b. Şeref en-Nevevî. el-Mecmuʻ şerhu’l-Mühezzeb. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Orhan, Fatih, Arap Dilinde Hurûfu’l-Meânî ve Fıkhî İhtilaflardaki Rolü, Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-ʻUsr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn. Kenzü’l-vüsûl ilâ maʿrifeti’l-usûl (Usûlü Pezdevî), Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi, ts.
• Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin, Mefâtîhü’l-Ğayb. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin, el-Mahsûl, thk. Taha Cabir Feyyaz, b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1418/1997.
• Sahnûn, Abdüsselam b. Said b. Habib et-Tenûhȋ, el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., 1994.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcebbar b. Ahmed, Kavâtiʽü’l-edille fi’l-usûl, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, 1993.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris b. el-Abbas b. Osman, el-Üm, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Şâşî, Nizâmüddin Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. İshak. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. Neylü’l-evtâr. thk. İsâmuddin es-Sebâbitî, 8 Cilt. Mısır: Dârü’l-Hadis, 1993.
• Şirbȋnî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-muhtâc ilâ maʽrifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. thk, Abdullah b. Abdilmuhsin, 3 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, yy., 1407/1987.
• Urâbî Ahmed, “Hurȗfu’l-Meʻânî’nin Çok Anlamlılıkta Etkisi” Çev. Ömer Acar. Ankara Üniversitesi İlahiyat fakültesi Dergisi, 52: 2 (2011), ss. 333-352.
• Useymȋn, Muhammed Salih b. Muhammed, eş-Şerhü’l-mümtiʽ alâ Zâdi’l-Müstakniʻ, 15 Cilt. b.y.: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1428.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak el-Hüseynî, Tâcü’l-Arûs, b.y.: ts.
• Zerkeşȋ, Ebû Abdillah Bedrüddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır. el-Bahrü’l-muhȋt fȋ usuli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kütübî, 1994.
• Zeylaʻi, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhü Kenzi’d-Dekâik. Kahire: Bulak, 1313.