BİR EDEBÎ TÜR OLARAK ATVÂR-I SEB’A VE MANZUM İKİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 115 - 140, 01.11.2019

İlyas Kayaokay

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.630677

Cited By: 4

Öz

İslam
inancına göre nefs, salt kötü değildir. Bazı riyazet metotlarıyla belirli safhalardan
sonra saf hâle gelebilir. Nefs; emmâre, levvâme, mülhime, mutmainne, râziyye,
marziyye ve kâmile adı verilen yedi aşamalı bir yapıya sahiptir. Tasavvuf
kültüründe, nefsin bu yedi mertebesini ele alan eserlere “atvâr-ı seb’a” adı
verilmektedir. Halvetîlerde daha fazla görülen atvâr-ı seb’a yazma geleneğinin
bilinen en meşhur örneğini Sofyalı Bâlî kaleme almıştır. Manzum veya mensur
olarak yazılan atvâr-ı seb’alar, dîvân edebiyatı çalışmalarında edebî tür
literatürüne dâhil edilmemiştir. Müstakil ve bazı eserlerde bir bölüm olarak
yer alan müellifi belirli ve belirsiz elliden fazla atvâr-ı seb’a metninin
bulunması, atvâr-ı seb’anın bir edebî tür olarak dikkate alınması gerektiğini
göstermektedir.

Bu
makalede dîvân edebiyatında tespit ettiğimiz iki manzum atvâr-ı seb’a örneği üzerinde
durulacaktır. Bu manzumelerden biri; Oğlanlar Şeyhi İbrahim’in 1080 beyitten
müteşekkil “Müfîd ü Muhtasar” adlı mesnevisi içerisinde, 874-1035. beyitler arasında yer
almaktadır. Diğeri ise; Senâyî Hasan Şabânî’nin Dîvânı’nda yer alan 7 bendden
müteşekkil bir terci-i benddir. Çalışmamızda atvâr-ı seb’a hakkında bilgi
verildikten sonra bu manzumeler tanıtılacaktır.    

Anahtar Kelimeler

Nefs, Atvâr-ı Seb’a

Kaynakça

• ALICI, Lütfü. Halili-i Mar’aşî Divançe ve Etvar-ı Seba, Kahramanmaraş: Ülke Kitaplığı, 2010.
• ALPTEKİN SARIOĞLU, Leyla. “Yedi Tavır Hakkında Yazılmış Bir Risale Tercümesi: Tercüme-i Risâle-i Etvâr-ı Seb‘a”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4/1, (2017): 143-158.
• ARSLAN, Zafer. Dîvân-ı Sûzî-i Sivasî, Y.L. Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni. 2010.
• AYİŞ, Mehmet Şirin. “Sünbül Sinan ve Atvâr-ı Seb’a Risalesi Bağlamında Nefis Mertebeleri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/13, (2017): 119-138.
• BOSTANCI, Ali Haydar. Tasavvufta Etvâr-ı Seb’a ve Sofyalı Bâlî Efendi’nin Etvâr-ı Seb’ası, Y. L. Tezi, Marmara Üni. 1996.
• BOSTANCI, Erhan. Bali Efendi'nin Etvar-ı Seb’a Risalesi ve Etvar’ı-Seb’a’nın Tasavvuf’taki Yeri, Y.L. Tezi, Marmara Üni. 1993.
• ÇAKMAK, Muharrem. “Niyazî-i Mısrî’nin “Etvâr-ı Seb’a” Adlı Risâlesi’nde Seyr ü Sülûk’un Evrelerinde Görülen Rüyâ/Vâkıât”, Turkish Studies, 11/5, (2016): 137-158.
• IŞITAN, İbrahim. “Cemal Halvetî (ö. 899/1494)’nin Etvâr-ı Seb‘a Anlayışının Sûfî Psikolojisi Açısından Tahlili”, Journal of History Culture and Art Research, 6/4, (2017): 680-696.
• IŞITAN, İbrahim. “Halvetiyye Geleneğine ve Bir Halvetiyye Şeyhi Olan Sofyalı Bâlî Efendi’ye Göre Sülûkün Yedi Evresi (Atvâr-ı Seb‘a)”, Hikmet Yurdu, 4/7, (2011): 89-113.
• İLHAN, Enes. Kâşif Es’ad Dîvânı, İnceleme-Metin, Y.L. Tezi, Gazi Üni. 2015.
• KAYAOKAY, İlyas. Klasik Türk Şiirinde Nefs, İstanbul: H Yayınları, 2017.
• KEMİKLİ, Bilal. Oğlanlar Şeyhi İbrahim Müfid ü Muhtasar, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• KÜÇÜKTİRYAKİ, Fatih. Xvı ve Xvıı. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunda Yazılan Atvâr-ı Seb’a Eserlerinin Mukayeseli Değerlendirilmesi, Y.L. Tezi, Hitit Üni. 2007.
• MUSLU, Ramazan. “Halvetiler’de Atvâr-ı Seb‘a Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb‘a Risalesi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 18, (2007): 43-63.
• ÖZTÜRK, Ali. “Halvetîliğin Manzum Etvâr-ı Seb‟a Geleneğinde Üç Müellif Bir Eser”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetilik Sempozyumu Bildiri Kitabı, (Eskişehir 2013): 59-68.
• SAĞIR, Cemile. Şah Velî Ayıntâbî'nin Atvâr-ı Seb'a Risalesi, Y.L. Tezi, Hitit Üni. 2017.
• ŞENGÜL, Fatma. Uşşakilerde Etvâr-ı Seb‘a, Y.L. Tezi, Marmara Üni. 2009.
• ŞENGÜN, Necdet. Kuloğlu Şeyh İlyas Etvar-ı Seb‘a (Nefsin Yedi Mertebesi), Ankara: İlahiyat Yayınları, 2013.
• ŞİMŞEK, Abdullah. “Ümmî Sinanzâde Ced Hasan Efendi ve Kendisine Nisbet Edilen Etvâr-ı Seb’a Risalesi”, Şırnak Üni. İ. F. Dergisi, 5/10, (2014): 125-130.
• ŞİMŞEK, Selami. “Kastamonulu Gülşenî ve Şa’bânî Şeyhi La’lî Muhammed Fenâyî’nin Terceme-i Atvâr-ı Seb’a Risâlesi”, I. Uluslararası Şeyh Şabân-ı Velî Sempozyumu, (Kastamonu, 4-6 Mayıs 2012): 239-253.
• TATCI, Mustafa. İstanbullu Bir Eren Senâyî Hasan Şabânî, Dîvân-ı İlâhiyyât, İstanbul: H Yayınları, 2013.
• TOPRAK, Mehmet Sait. Cemâlî el-Karamânî, Risâle fî etvâr’üs-sülûk (Seyr ü Sülûk Makamları), İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2013.
• USTA, Muhiddin. Tasavvuf Eğitiminde Etvâr-ı Seb'a Metodu, Dr. Tezi, İstanbul Üni. 2015.
• YAVUZ, Kemal. Âşık Paşa, Garîb-nâme, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2000.
• YAZAR, İlyas. Ömer Fuâdi: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Bülbüliyye’sinin Edisyon Kritik Metni, İstanbul: Hamle Yayınları, 2001.