HİKÂYENİN İZİNİ SÜRMEK: NASREDDİN HOCA ve MEVLÂNÂ'DAN HAMMURABİ YASALARINA METİNLERARASI BİR YOLCULUK

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 155 - 173, 01.11.2019

Mustafa Özağaç

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.630682

Öz

Nasreddin
Hoca fıkraları üzerinden yapılan bilimsel çalışmalara sadece edebiyat sahasında
değil; başka disiplinlerde de rastlanabilmektedir. Ancak Nasreddin Hoca fıkrası
olarak örnek gösterilen bir anlatı, başka bir hikâyenin dönüşerek Nasreddin
Hoca adına bağlanmasıyla oluşmuş olabilir. Nasreddin Hoca’ya atfedilen
fıkraların ayıklanarak gerçekten ona ait olanların ortaya çıkarılması, edebiyat
araştırmacıları tarafından üzerinde tartışılagelen bir konudur.

Bu
makale, Mevlânâ’nın Mesnevî'sinde anlatılan bir hikâyenin Nasreddin Hoca
fıkrasına dönüşmüş olabileceğini iddia ederek konuya yaklaşmaktadır. Söz konusu
incelemede yararlanılan yapısalcı analiz yöntemi ise Mesnevî’deki hikâyenin
kökenine dair beklenmedik ufuklar açmakta, söz konusu hikâyenin aslında Bakara
Suresi’nde anlatılan Hz. Musa zamanındaki inek kesme hadisesinin bir tefsiri
olduğu düşüncesine bizi ulaştırmaktadır. Klasik şerh metodu dışında kalan
yapısalcı yaklaşım, hikâyelerdeki ortak unsurların tespitinde ve dolayısıyla hikâyelerin
kökeninin araştırmasında kullanılabilecek bir analiz çeşididir ve Nasreddin
Hoca fıkralarının kökenini tespite ya da Mesnevî’deki hikâyelerin mahiyetini
anlamaya katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Hoca, Mevlânâ, Şerh, Yapısalcılık, Tesniye

Kaynakça

• AKYURT, Ali. "Adaleti Kim Getirecek? Nasreddin Hoca mı, Şeyh Bedrettin mi?". Fayrap Popülist Edebiyat Dergisi. Sayı 53 (Temmuz 2012/07): s. 1-4.
• BAYAT, Asef. Ortadoğu'da Maduniyet: Toplumsal Hareketler ve Siyaset. derleme-çeviri: Özgür Gökmen-Seçil Deren. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• COOGAN, Michael D. (edit.). The New Oxford Annotated Bible: New Revised Standard Version With The Apocrypha. Fourth Edition. Oxford Univertity Press, 2010.
• DİLÇİN, Cem. Fuzulî'nin Şiiri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2010.
• Diyanet İşleri Başkanlığı / Kur'an-ı Kerim, "Bakara Suresi - 67-73 . Ayet Tefsiri". erişim: 8 Kasım 2018. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/74/67-73-ayet-tefsiri
• FERİDÜDDİN ATTÂR. Mantık al-Tayr. çev. Abdülbâki Gölpınarlı. 11. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• FUAT, Memet (derleyen). Çocuklar için Nasreddin Hoca Fıkraları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• FUAT, Memet (derleyen). Nasreddin Hoca Fıkraları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• GORDON, Cyrus H. "An Akkadian Parallel to Deuteronomy 21: 1FF". Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale, 33/1 (1936): 1-6.
• GÜLEÇ, İsmail. Nasreddin Hoca'nın Biri Bir Gün... Nasreddin Hoca Fıkralarının Tasavvufî Yorumu. 3. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• GÜLLÜCE, Hüseyin. Kur'ân Tefsîri Açısından Mesnevî. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1999.
• GÜLLÜCE, Hüseyin. "Mevlânâ, Mesnevî ve Kur'an". Diyanet İlmî Dergi 47/1, (Ocak-Şubat-Mart 2011): 75-88.
• HALICI, Feyzi (haz.). Şair Burhaneddin'in Nasreddin Hoca Fıkralarını Şerh Eden Eseri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2017.
• KAYIŞ, Nuri. "Nasreddin Hoca'ya Hırsızlık Yaptırdılar" Sonsöz Gazetesi. erişim: 14 Ekim 2017. https://sonsoz.com.tr/nasrettin-hocaya-hirsizlik-yaptirdilar/
• Kubbealtı Lugatı, "düve" maddesi. erişim: 8 Kasım 2018. http://lugatim.com/s/düve
• KUT, Günay. "Nasreddin Hoca Hikâyeleri Yazmalarının Kolları Üzerine Bir Deneme". Acâibü'l-mahlûkât: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II, İstanbul: Simurg Kitap, 2010.
• MACDONALD, Nathan. "The Hermeneutics and Genesis of the Red Cow Ritual". The Harvard Theological Review. 105/3 (July 2012): 351-371.
• MAGEE, Bryan. Karl Popper'in Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• MANAV, Faruk - Zabun, Beyhan. "Ortaöğretim Sosyoloji Öğretiminde Nasreddin Hoca Fıkralarından Yararlanma". Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 12/28: 557-576.
• MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN RÛMÎ. Fîhi Mâ Fîh. terc. Ahmed Avni Konuk. haz. Selçuk Eraydın. 6. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• KONUK, Ahmed Avni (tercüme ve şerh). Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mesnevî-i Şerîf Şerhi. Haz. Selçuk Eraydın, Mehmet Demirci, Mustafa Tahralı, Safi Arpaguş, Necdet Tosun, C. 5-6, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2009.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (haz.). Mesnevî-i Şerîf, Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahîfî Tercümesi. C. 3. İstanbul: Nurettin Uycan Matbaası, 1969.
• MİEROOP, Marc Van De. Babil Kralı Hammurabi. çev. Bülent O. Doğan. 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2014.
• MORAN, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. 22. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• ROTH, Martha T. Law Collections From Mesopotamia and Asia Minor. Second Edition. Atlanta: Society of Biblical Literature, 1997.
• SAKAOĞLU, Saim. "Mesnevî'deki Hikâyelerin Kaynakları ve Tesirleri". 1. Mevlânâ Kongresi Tebliğler Kitabı. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1986.
• SAKAOĞLU, Saim. "Nasreddin Hoca ve Adına Bağlanan Fıkraların Yanlış Yorumlanması", 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Sempozyumu-Bildiriler. 711-718. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2009.
• SAYERS, David S. "Nasrettin Hoca". Türk Edebiyatı Tarihi 1. editörler: Talât S. Halman vd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 2007.
• SEYYİD BURHANEDDİN ÇELEBİ, Nasreddin Hoca Lâtifeleri -Burhaniye Tercümesi. haz. Fikret Türkmen. 2. baskı. İstanbul: Büyüyenay Yay., 2013.
• ŞEYHU'L EKBER MUHYİDDİN İBN ARABİ. Tefsir-i Kebir Te'vilât. terc. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınları.
• TROMBLEY, Frank R. Hellenic Religion and Christianization c. 370-529. Vol. 1. Leiden: Brill, 2014.
• WELCH, Adam C. The Code of Deuteronomy A New Theory of Its Origin. London: James Clarke & Co., 1924.
• WRİGHT, David P. "Deuteronomy 21:1-9 as a Rite of Elimination". The Catholic Biblical Quarterly. 49/3, (1987): 387-403.
• YASA'NIN TEKRARI, Bölüm 21. erişim: 8 Kasım 2018. https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=182&mc=1&sc=161