ARŞİV VESÎKALARINA GÖRE MA‛MÛRETÜ’L-AZÎZ (ELAZIĞ) VİLÂYETİNDE 1890’LARDA BAŞLAYIP 1916’YA KADAR DEVAM EDEN MÜFTÜLÜK KRİZİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 195 - 226, 01.11.2019

Ahmet Karataş

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.630685

Öz

Ma‛mûretü’l-azîz’de 1890’lı yıllardan 1916’ya kadar süren;
şehir halkı, vâlilik, Dâhiliye Nezâreti, Sadâret ve Meşîhat arasında onlarca
yazışmaya konu olmasına rağmen kesin çözüme kavuşturulamadığı için buhrâna
dönüşen bir müftülük meselesi vardır. Bu makalede söz konusu mesele
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki (COA) belgelere dayanılarak önce tespit
edilmiş, sonra da başlangıcından nihâyete erene kadarki süreç anlatılmaya
çalışılarak Elazığ’ın müftülük târihine
ve o devrenin müftülerinin tercüme-i hâllerine mütevâzı bir katkı sağlama amacı
güdülmüştür. Bu şehrin dinî, ilmî, edebî, irfânî ve siyâsî târihi
bakımından önemli yer işgâl eden müftülük makamıyla ilgili yapılmış derinlikli
akademik çalışmaların bulunmaması mahallî kaynaklarda ve halk arasında bazı
müftü efendilerin hayatlarının menâkıbla örülmesine yol açmıştır. Halbuki
araştırdığımız dönemin iki esas müftüsü Beyzâde Mehmed Nûri ve Mehmed Fâik
Efendiler icraatlarıyla ya baş ağrıtan problemlere eklemlenmişler yahut başlı başına
problem olmuşlardır. Yaklaşık yirmi yıl
boyunca halledilemeyen kriz 1916’da Harputlu Mehmed Kemâleddin Efendi’nin müftü
tayin edilmesiyle çözüme kavuşmuştur. Bu üç müftü efendi Ma‛mûretü’l-azîz’de şâir, müderris ve muallim kimlikleriyle de şöhret
bulmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Ma‛mûretü’l-azîz, müftülük, Beyzâde Mehmed Nûri

Kaynakça

• BEO. 2367.177459.
• BEO. 2367.177459.4.1-2-3.
• BEO. 2383.178655.
• BEO. 2877.215756.
• BEO. 4343.325689.1-2.
• BEO. 2360.176988/ 1.
• BEO. 2378.178310.1.
• BEO. 2378.178310.2.
• BEO. 3113.233410/1.
• BEO. 3113.233410/2.
• BEO. 518.38820.1.
• BEO. 886.66418.
• Dh.Mkt. 879.55.
• Dh.Mkt. 879.55.4/ 5/ 6.
• Dh.Mkt. 1121.38.1.
• Dh.Mkt. 1287.52.3/ 4.
• Dh.Mkt. 1293.25.1/ 2/ 3.
• Dh.Mkt. 1304.14.1/ 2/ 4/ 9/ 10/ 11.
• Dh.Mkt. 2657.34.1/ 2.
• Dh.Mkt. 2676.65.1.
• Dh.Mkt. 2829.51.1.
• Dh.Mkt. 879.55.1-2.
• Dh.Mkt. 1304.14.
• Dh.Mkt. 2760.86/1-2.
• Dh.Mkt. 310.30.1.
• Dh.Mkt. 359.13.4.
• Dh.Mtv. 3.10.2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/ 11/ 12.
• Dh.Mui. 21.3.8.1-2-3/ 6.
• Dh.Mui. 21.3.8.4-5.
• Dh.Mui. 18.2/17.9-10.
• Dh.Mui. 21-3.8.
• Dh.Mui. 21-3.8.10/ 11/ 13/ 14.
• Dh.Şfr. 370.00.103.
• Dh.Şfr. 665.9.
• Dh.Şfr. 330.82.1-2.
• Dh.Şfr. 411-2.22.6.2018 03.47.43.
• Dh.Şfr. 509.120.
• Dh.Şfr. 60.286/1.
• Dh.Tmık.M. 274.2.
• Hsd.Aft. 5.62.
• İ.Hus. 51.66.
• MV. 197.4.1.
• Y.A.Hus. 282.38.2.
• Y.A.Hus. 482.57.1/ 2.
• Y.A.Res. 73.39.
• Y.EE. 159.44.1.
• Y.Mtv. 85.67.1.1.
• Y.Prk.Ask. 101.66.
• Y.Prk.Dh. 7.6.2.1.
• Şark İstiklâl Mahkemesi Arşivi Belgeleri:
• IM_T12_K083_D804-2_G028_0113.
• IM_T12_K086_D807-2_G043_0047.
• IM_T12_K086_D807-2_G043_0048.
• IM_T12_K086_D807-2_G043_0049.
• IM_T12_K086_D807-2_G043_0050.
• IM_T12_K086_D807-2_G043_0063.
• IM_T12_K087_D816_G018_0006.
• IM_T12_K091_D830_G042_0002.
• Diğer Kaynaklar:
• 1310 Sene-i Hicriyyesine Mahsûs Sâlnâme-i Ma‛mûrtetü’l-azîz. Ma‛mûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası, ty.
• ALBAYRAK, Sadık, Son Devir Osmanlı Ulemâsı. I-V. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Cerîde-i Sûfiyye. sy. 121 (İstanbul, 3 Şevvâl 1334).
• Diyânet İşleri Başkanlığı Kemâleddin Efendi Özlük Dosyası.
• HAYRENİ, Hovsep, Yukarı Fırat Ermenileri 1915 ve Dersim. 2. Baskı. İstanbul: Belge Yayınları, 2016.
• İlmiye Salnâmesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
• KARATAŞ, Ahmet, “Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 49 (İstanbul 2015), s. 29-126.
• KIRMIZI, Abdülhamit, “Osmanlıcılık ile Milliyetçilik Arasında Hamidiye Bürokrasisinin Ermeni Memurları”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler: Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu [20-22 Nisan 2006- Bildiriler Kitabı]. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları: 2007, 1, 70-79.
• SUNGUROĞLU, İshak, Harput Yollarında. I-IV. 1. Baskı. İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı, 1959-1968.
• ÜRKMEZ, Naim, “Osmanlı Devleti’nde Bir Toplumsal Dayanışma Örneği: 1893 Malatya Depremi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, sy. 43 (Nisan 2016): 970-986.