A SURVEY ON THE REPORTS WITH THE PHRASE “WA FĪ AL-BĀBI ‘AN FULĀN” EXISTING IN AL-TIRMIDHĪ’S AL-SUNAN (THE CASE OF KITĀB AL-ILM)

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 7 - 33, 05.06.2020

Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.748686

Öz

As every other compilers of hadith, it is known that al-Tirmidhī compiled his Sunan in accordance with a certain methodology and especially presented some information about his methodology at the end of many hadiths recorded in his compilation. A type of such information is his notes as “wa fī al-bābi ‘an fulān/an fulān wa fulān…” along with mentioning the names of one or more companions. In such notes, al-Tirmidhī states that a hadith narrated by one companion through a certain chain was also transmitted through another companion/other companions. Therefore, the question of whether the transmissions of other companions and even whether there are other chains of transmission of that particular hadith attracts scholarly curiosity. On the other hand, it seems there is a need for scholarly research about the reason why al-Tirmidhī preferred a certain chain of transmission for the hadith about which he uses the phrase “wa fī al-bābi ‘an fulān…” or whether other chains of transmission exist for the other hadiths mentioned in the same book or section about which he did not use that phrase. In this regard, the statistical aspect of this issue is also important for shawāhid purposes. There have also been studies done in the past and today related to authentication and evaluation of “wa fī al-bābi ‘an fulān…”. Therefore, our article is a survey about all aspects of this issue including its literature within the framework of “kitāb al’ilm-the book of knowledge”.

Anahtar Kelimeler

Methodology of hadith, al-Tirmidhī, Sunan, shawāhid, saḥaba

Tirmizî’nin, Sünen’inde “ve fi’l-bâbi an fulân” İfadesini Kullandığı Rivâyetler Üzerine Bir Tetkik (Kitâbu’l-İlim örneği)

Öz

Her hadis musannifi gibi, Tirmizî’nin de Sünen’ini belli bir metot üzere tasnif ettiği, özellikle, pek çok hadisin sonunda değerlendirme sadedinde bazı usûl bilgilerine yer verdiği ehlince bilinmektedir. Bu bilgilerden biri de onun zaman zaman bir veya birkaç sahâbiyi zikrederek “ve fi’l-bâbi an fulân/an fulân ve fulân...” şeklinde düştüğü kayıtlardır. Tirmizî, bu tür kayıtlarla, her hangi bir sahâbîden bizzat senediyle aktardığı bir hadisin başka sahâbî/sahâbîlerden de geldiğini belirtmektedir. Binaenaleyh diğer sahâbîlerin rivâyetlerinin muteber hadis kaynaklarına ne derece yansımış olduğu hatta aynı hadisin Tirmizî’nin zikretmediği başka sahâbîlere nispetinin bulunup bulunmadığı ilmî merakı celbetmektedir. Diğer taraftan Tirmizî’nin söz konusu ifadeyi kullandığı hadise ait sahâbî zincirini tercih etme sebebi yahut onun aynı bölüm veya bâb içerisinde hakkında “ve fi’l-bâbi an fulân...” ifadesini kullanmadığı rivâyetlerin, sahâbeden başka bir râvisinin var olup olmadığı, araştırmaya muhtaç gözükmektedir. Bu minvalde meselenin şevâhid açısından istatistiksel boyutu da önem arz etmektedir. Ayrıca geçmişte ve günümüzde “ve fi’l-bâbi an fulân…” bağlamında bazı tahric ve değerlendirme çalışmaları da yapılmıştır. Dolayısıyla makalemiz, literatür de dahil bütün bu hususularla ilgili bir tetkiki, “Kitâbu’l-İlim” çerçevesinde kendisine konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usûlü, Tirmizî, Sünen, Şevâhid, Sahâbe

Kaynakça

• Adâb Mahmûd Hamş. el-İmâm et-Tirmizî ve menhecuhu fî kitâbihi el-Câmi. 2. Cilt. Ammân: Dâru’l-feth, 1423/2003. Ahatlı, Erdinç - Murad, Selvi Raif. “Sünen-i Tirmizî’de ‘Hüve Hadîsü Fülân’ Kavramı Üzerine”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/35 (Haziran 2017): 1-26. http://dx.doi.org/10.17335/sakaifd.311741. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü Ahmed b. Hanbel, 6 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb el-Arnaud v.dğr. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1413/1993. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyn el-Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 3. Baskı. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyn el-Beyhakî. el-Câmi li şuabi’l-îmân. Thk. Abdülalî Abdülhamîd-Muhtâr Ahmed. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1423/2003. Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık el-Bezzâr. el-Bahru’z-zehhâr (el-Müsned). Thk. Mahfûz er-Rahman. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1409/1988. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. et-Târîhu’l-kebîr. Nşr. Muhammed Abdulmuîd Han. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-meârif el-Osmaniyye, ts. Çakan, İsmail L., “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 129-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed ed-Dârekutnî. Sünenü’d-Dârekutnî. Thk. Şuayb el-Arnaud - Hasan Abdülmün‘im Şelebî - Heysem Abdülğafûr. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1402/2004. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Sünenü’d-Dârimî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘âs es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları 1413/1992. Ebû Gudde, Abdulfettâh. Tahkîk ismeyi’s-Sahîhayn ve’smi Camii’t-Tirmizî. Haleb: Mektebü’l-Metbû’âti’l-İslâmiyye, 1993. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1409/1988. Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebî Ya‘lâ. Thk. Hüseyin Selîm Esed. 14 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-me’mûn, 1404/1984. Elbânî, Ebû Abdirrahman Muhammed Nâsıruddîn Elbânî. Zaîfu Süneni’t-Tirmizî. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1420/200. Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ala’s-Sahîhâyn. Thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2002. Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb el-Bağdâdî. Takyîdü’l-ilm. Thk. Saîd Abdulğaffâr Ali. Kahire: Dâru’l-istikâme,1429/2008. Heysemî, Ebu’l-Hasen Nuruddîn Ali b. Ebî Bekir el-Heysemî. Mecma‘u’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. Thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 23. Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1436/2015. Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Humeydî. Müsnedü’l-Humeydî. Thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru’s-sekâ, 1417/1996. Irâkî, Ebu’l-Fazl Zeynüddîn Abdurrahîm b. el-Huseyn el-Irâkî. - İbnü’s-Sübkî, Ebû Nasr Abdulvahhab b. Ali. - ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Murtaza. Tahrîcu ehâdîsi İhyâi ulûmi’d-dîn, Nşr. Ebû Abdillah Mahmûd b. Muhammed el-Haddâd. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-âsıme, 1408/1987. İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1371/1952. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsar. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1989. İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-Mu‘cemu’l-müfehres ev Tecrîdü esanîdi’l-kütübi’l-meşhûre ve’l-eczâi’l-mensûre. Thk. Muhammed Şekûr el-Meyâdînî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1418/1998. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân (Alâuddîn Ali b. Belbân el-Fârisî tertibi). Thk. Şuayb el-Arnaud. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1998. İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî. Sahihu İbn Huzeyme. Thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1980. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. el-İşbîlî, İbn Hayr, Fehrese, Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf - Mahmûd Beşşâr Avvâd. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2009. Kandemir, M. Yaşar, “İbn Seyyidünnâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 316-318. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. Kudâî, Ebû Abdillah Muhammed b. Selâme b. Ca’fer el-Kudâî. Müsnedü’ş-Şihâb. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405/1985. Kuzudişli, Bekir. “Men Kezebe Aleyye... Hadisi ve Lâfzen Mütevatir Meselesi”. Marife 7/1 (Bahar 2007): 137-166. Mâlik, Ebû Abdillah Mâlik b. Enes, el-Muvatta’. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Muhammed Habîbullah Muhtâr, Keşfu’n-nikâb an ma yekuluhu’t-Tirmizî ve fi’l-bâb, 6. cilt. Karaçi: Meclisu’d-da‘vâ ve’t-tahkîki’l-İslâmî, 1409/1989-1439/2018. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. el-Lübâb fî tahrîci’l-Mübârekfûrî li kavli’t-Tirmizî ve fi’l-bâb. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1999/1419. Muhyiddin Atiyye - Salahuddîn Hafî - Muhammed Hayrî. Delilü müellefâti’l-hadîsi’ş-şerîfi’l-matbûa el-kadîme ve’l-hadîse, 2. cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1995. Mübârekfûrî, Ebu’l-Ala Muhammed Abdurrahîm el-Mübarekfûrî. Tuhfetü'l-ahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990. Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Hacâc el-Kuşeyrî en-Nîsabûrî. Sahîhu Müslim. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Hasan Abdülmün‘im Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001. Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî. Sünenü’n-Nesâî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî. el-Mu‘cemu’l-evsat. Thk. Târık b. Ivazullah - Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415/1995. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî. el-Mu‘cemü’l-kebîr. Thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, ts. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî. er-Ravzü’d-dânî ile’l-Mu‘cemi’s-sağîr li’t-Taberânî. Thk. Muhammed Şekûr Mahmûd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405/1985. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. Thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1409/1989. Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme et-Tahâvî. Şerhu müşkili'l-âsâr. Thk. Şuayb el-Arnaud. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1415/1994. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammâd Ukaylî. ed-Duafâu’l-kebîr. Thk. Abdülmu‘ti Emin Kal’aci. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1404/1984. Vâilî, Hasan b. Muhammed Haydar. Nüzhetü’l-elbâb fî kavli’t-Tirmizî ve fi’l-bâb. 6 Cilt. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1426/2006. Yücel, Ahmet, “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivâyetlerin Tenkidi ve Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16-17 (1988-1999): 102-105. Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1382/1963.