THE METHOD OF APPLICATION OF COMMENTARY OF THE QUR’AN WITH SUNNAH BY KURTUBÎ: FROM THE PERSPECTIVE OF THE VARIOUS TOOLS AND TECHNIQUES USED BY THE MUFASSIR

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 95 - 113, 05.06.2020

Abdullah Bayram

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.748713

Öz

Abu Abd Allah Mohammed İbn Ahmad al-Qurtubi (d. 671/1273), who is a scholar of tafsir, hadith and fiqh, used the dirayah interpretation (al-tafsir bi’l-ra’y) and the rivayah interpretation (al-tafsir bi’l-rivâye) methods to complement each other in his work focusing on the exegesis of el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. He applied these techniques in the balance of word-structure and meaning. When this approach is examined in terms of narration method, it is clearly observed that the examiner first applied the techniques of exegesis with the Quran’s interpretation by Qur’an and the Quran’s interpretation by Sunnah and then resorted to the companions and subordinates. Thus, through this approach, the commentator tried to carry out the activities of understanding, explaining and interpreting the Qur'an as far as possible in a holistic and distant manner.
The article examines how the Qur'an, who is in the first line of the narrative commentary, follows the Qur'an's interpretation of the Qur'an with the Qur'an and applies the Qur’an’s commentary to the Sunnah with the Sunnah. In addition, the tools and techniques used by the inspector in this application are evaluated with various examples.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Sunnah, al-Qurtubi, al-Jâmi li-Ahkâm al-Qur’an

Kurtubî’nin Kur’an’ın Sünnet’le Tefsir Edilmesi Yöntemini Uygulama Biçimi: Müfessirin Kullandığı Muhtelif Araç ve Teknikler Perspektifinden

Öz

Tefsir, hadis ve fıkıh âlimi Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 671/1273), el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân adlı ahkâma ağırlık verdiği tefsirinde rivayet ve dirayet yöntemlerini birbirini tamamlar şekilde ve lafız-mâna dengesi içinde uygulamıştır. Bu tutumu rivayet metodu açısından incelendiğinde, Kurtubî’nin öncelikle Kur’an’ın Kur’an’la ve Kur’an’ın Sünnet’le tefsir tekniklerini kullandığı müteakiben sahâbe ve tabiûn sözlerine başvurduğu açıkça gözlemlenmektedir. Bu yaklaşımı sayesinde müfessir, Kur’an’ın anlaşılması, açıklanması ve yorumlanması faaliyetlerini bütüncül ve tenakuzdan uzak olarak icra etmeye çalışmıştır.
Makalede, rivayet tefsirinin birinci sırasında yer alan Kur’an’ın Kur’an’la tefsir edilmesi tekniğinin hemen ardından gelen Kur’an’ın Sünnet’le tefsirine müfessirin nasıl baktığı ve nasıl uyguladığı incelenmiştir. Ayrıca bu çerçevede müfessirin söz konusu uygulamasında kullandığı araç ve teknikler de çeşitli örneklerle ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kurtubî, el-Câmi‘ li-Âhkâmi’l-Kur’ân

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1988. Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü: Yöntem-Ana Konular-İlkeler-Teklifler. İstanbul: Şûle Yayınları, 2011. Altıkulaç, Tayyar. “Kurtubî, Muhammed b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 26: 455-457. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002. Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn, esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Nşr. Kilisli Muallim Rifat v.dğr. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1951-55. Bağdatlı İsmâil Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Nşr. Şerefeddin Yaltkaya - Kilisli Rifat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1945-1947. Bayram, Abdullah. “Kurtubî ve Fıkhî Tefsiri”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2008. Bedir, Murteza, “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38: 151-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Bel‘am, Miftah es-Senûsî. el-Kurtubî: hayâtühû ve âsâruhü’l-ilmiyye ve menhecühû fi’t-tefsîr. Bingazi: Câmi‘âtü Kâryûnus, 1998. Belâzûrî, Ahmed b. Yahya. Fütûhu’l-buldân. Beyrut: y.y., 1407/1987. Benşerîfe, Muhammed. el-İmam el-Kurtubî el-müfessir: siretühû min teâlifihî. er-Rabat: Râbıtatü’l-Muhammediyye li’l-Ulema Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Ebhâs ve İhyâi’t-Türâs, 2010. Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: TDVY, 1973. Birışık, Abdülhamit. “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 26: 383-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2002. Birışık, Abdülhamit. “Nesh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32: 584-586. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40: 281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL). 2 Cilt. Leiden: y.y., 1943-1949. Brockelmann, Carl. GAL (Ar.). Târîhu’l-edebi’l-Arabî. 6 Cilt. Kahire: y.y., 1983. Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur Supplementband (GAL Suppl.). 3 Cilt. Leiden: y.y., 1937-1942. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. 7 Cilt. İstanbul: y.y., 1992. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. İstanbul: y.y., 1335-1338. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi, 1996. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1988. Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1993. Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mısrî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Nşr. Ali Muhammed Ömer. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1392/1972. Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013. Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012. Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2001. Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: y.y., 1992. Ebû Zehre, Muhammed. İslâm Hukuku Metodolojisi. Trc. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 1990. Firt, Yûsuf Abdurrahmân. el-Kurtubî el-müfessir: sîre ve menhec. Kuveyt: y.y., 1982. Heytî, Abdülkâdir Rahîm Ciddî. Ebû Abdillâh el-Kurtubî ve cühûdühû fi’n-nahv ve’l-luğa fi kitâbihi’l-Câmi li-ahkâmi’l-Kur’ân. Amman: Dârü’l-Beşîr: y.y., 1996. İbn Ferhûn, İbrâhim b. Ali. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti a’yâni ulemâi’l-mezheb. Nşr., M. el-Ahmedî Ebü’n-Nûr. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1972. İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed b. Haldûn. Mukaddimetü İbn Haldûn. Nşr. Ali Abdülvâhid Vâfî. 3 Cilt. Kahire: Dârü Nehdati Mısr, 1401. İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el- Müsned. 6 Cilt. İstanbul: y.y., 1992. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-azîm. Nşr. Muhammed İbrahim el-Bennâ v.dğr. 8 Cilt. Kahire: y.y., 1390/1971. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Kahire: y.y., 1351-58/1932-39. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1992. İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 8 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1350-1351. İmam Mâlik, el-Muvattaʾ. Nşr. Takıyyüddin en-Nedvî, 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1412/1991. Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Nşr. Kilisli Muallim Rifat - M. Şerefeddin Yaltkaya. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1360-62/1941-43. Kasbî, Mahmûd Zelat. el-Kurtubî ve menhecühû fi’t-tefsîr. Kahire: Dârü’l-Ensâr, 1399/1979. Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn: terâcimü musannifi l-kütübi’l-Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y. Kurt, Mustafa, İbn Kuteybe ve Tefsirdeki Yeri. İstanbul: İFAV, 1996. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân: el-Fehâris. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cilt 23-24), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân (Kurtubi Tefsiri Tercümesi). Çev. M. Beşir Eryarsoy). 20 Cilt. İstanbul: Buruc Yayınları, 1997-2006. Makkârî, Ahmed b. Muhammed. Nefhü’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-ratîb. Thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1968. Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed. el-Mukaffa’l-kebîr. Nşr. Muhammed Ya‘lavî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1411/1991. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: y.y., 1955-1956. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 9 Cilt. Beyrut: y.y., 1409/1988. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Nşr. Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî - Seyyid Kesrevî Hasan. 6 Cilt. Beyrut: y.y., 1411/1991. Özdemir, Mehmet. “Endülüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11: 211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Sabbağ, Muhammed b. Lutfî. Buhûs fî usûli’t-tefsir. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1988. Safedî, Selâhaddin Halil b. Aybeg. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-vefeyât. Nşr. H. Ritter v.dğr. Wiesbaden: y.y., 1381/1962. Selmân, M. Hasan Mahmûd. el-İmâmü’l-Kurtubî şeyhu e’immeti’t-tefsîr. Dımaşk: Dârü’l- Kalem, 1993. Selmân, Meşhûr Hasan Mahmûd - Desûkî, Cemâl Abdüllâtîf. Keşşâfün tahlîli li’l-mesâili’l- fıkhîyye fî Tefsîri’l-Kurtubî. Tâif: Mektebetü’s-Sıddîk,1988. Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. Nşr. Mahmûd M. et- Tanâhî - Abdülfettâh M. el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: y.y., 1383-96/1964-76. Süyûtî, Celâleddin. Tabakâtü’l-müfessirîn. Nşr. Ali M. Ömer. Kahire: y.y., 1976. Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Huber: Dârü İbn Affân, 1997. Ayşe Seda Tatar, “Kurtubî’nin Tasavvuf ve İşârî Yoruma Bakışı”. Yüksek Lisans Tezi, ÇÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh. Nşr. Ahmed M. Şâkir. 5 Cilt. Kahire: y.y., 1356/1937. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Nşr. Beşşâr A. Ma‘rûf. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Târîhu’l-İslâm. Nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî v.dğr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1407/1987. Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Beyrut: y.y., ty. Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Yûsuf A. el-Mar’aşlî v.dğr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1994. Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez- Ziriklî ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. Nşr. Züheyr Fethullah. Beyrut: y.y, 1986. Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kitâbi’l-Arabî, 1996.