Emeviler ve Abbasiler Döneminde Suriye-Filistin Doğu Akdeniz Kıyılarında Gemi Tersaneleri ve Deniz Harekât Üsleri

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 1, 7 - 29, 24.03.2021

Mustafa Zeki Terzi

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.901942

Öz

Araştırmamızın konusu; Emeviler ve Abbasiler Dönemi’nde Suriye-Filistin’in Doğu Akdeniz kıyılarında inşa ve tesis edilen tersaneler ve deniz harekât üsleridir. Bu konuda Türkiye’de yayımlanmış bir araştırma ve makaleye rastlayamadık. Konuyu daha geniş bir çalışma içerisinde bütün boyutlarıyla araştırdık. Bu makale o araştırmamızın bir bölümünü oluşturmaktadır. Makalemiz Giriş, Akkâ Deniz Üssü ve Tersanesi, Saydâ ve Sûr Deniz Üsleri ve Tersaneleri, Tarsus Deniz Üssü ve Tersanesi, Sonuç ve Kaynakça’dan oluşmaktadır. Emevi ve Abbasi dönemlerinde İslâm coğrafyasının üç bir tarafı denizlerle çevrili olup öteden beri Bizans ve Hind donanmaları bu denizlerde egemendir. Bu yüzden İslâm toprakları denizden vaki düşman donamalarının saldırılarına her zaman açık haldedir. Bu durum Müslüman devlet yöneticilerini İslâm donanması/deniz gücü hazırlamaya sevk etmiştir. Neticede bu kıyılarda fetih öncesi de var olan tersaneler ve havuzlar yeniden onarılmış, bu tersanelerde, daha önce mevcut usta ve sanatkârlardan da yararlanılarak yeni savaş gemileri inşa edilmiştir. Tersanelerin yer aldığı bu limanlar, askeri yapılanma çerçevesinde yeniden donatılarak bahriye/donanma kuvveti ve deniz harekât üsleri kurulmuştur. Araştırmamız literatür taramasına dayanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Suriye-Filistin, Tersane, Gemi, Deniz Harekât Üsleri, Donanma, Akkâ, Sûr, Saydâ, Tarsûs, Suriye-Filistin, Tersane

SHIPYARDS AND NAVAL OPERATIONS BASES BUILT AND INSTALLED ON THE EASTERN MEDITERRANEAN COASTS OF SYRIA-PALESTINE IN THE TIME OF UMAYYADS AND ABBASIDS

Öz

In this article, the subject of “Shipyards and naval operations bases built and installed on the Eastern Mediterranean coasts of Syria-Palestine during the Umayyads and Abbasids” is discussed. The aim of the research is to reveal the importance and importance of the shipyards and naval operations bases built and installed on the East Mediterranean coasts of Syria-Palestine during the Umayyad and Abbasid period. The fact that no research has been done in our country on this subject gives the study a unique quality. Our research is based on the literature review and the subject of the article is examined in all aspects. Our study consists of subtitles of Akkâ Naval Base and Shipyard, Tarsus Naval Base and Shipyard, Saydâ and Sûr Naval Bases and Shipyards. It is known that all three sides of the Islamic world were surrounded by the seas during the Umayyad and Abbasid periods. Byzantine and Hind navies have dominated these seas ever since. Therefore, Islamic lands are open to enemy navy attacks that may come from the sea. This situation has prompted Muslim state administrators to prepare Islamic navy / naval power. In this context, the shipyards and pools that existed on the coasts before conquest were repaired, and new warships were built in these shipyards by making use of the existing masters and craftsmen. These ports, where the shipyards are located, have been re-equipped in the concept of military structuring and naval and naval operations bases have been established.

Anahtar Kelimeler

Syria-Palestine, Shipyard, Naval Operations Bases, Akkâ, Sûr, Saydâ, Tarsûs

Kaynakça

• Arîb b. Sa‘d. Sılatü Târîhi’t-Taberî. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1897.
• Becker, C. H. “Cairo”. Encyclopaedia of Islam. 1/815-826. Leiden: Brill, 1913.
• Becker, C. H. “Dār al-Ṣināʿa”. Encyclopaedia of Islam. 1/918. Leiden: Brill, 1913.
• Bekrî, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû Ubeyd el-. el-Mugrib fî zikri bilâdi İfrikıyye ve’l-Magrib min Kitâbi’l-Mesalik ve’l-Memâlik. thk. M. G. De Slane. Paris-Cezayir: Typographie Adolphe Jourdan, 1911.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir el-. Fütûhü’l-büldân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• Belevî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Umeyr el-. Siretü Ahmed b. Tolun. thk. Muhammed Kürd Ali. Dımaşk: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1947.
• Bell, H. I. “Translations of the Greek Aphrodito Papyri in the British Museum”. Der Islam 3 (1910), 241-242.
• Bell, H. I. “Translations of the Greek Aphrodito Papyri in the British Museum”. Der Islam 4 (1913), 87-96.
• Bell, H. I. “Translations of tho Greek Aphrodite Papyri in the British Museum”. Der Islam 17 (1928), 4-8.
• Bozkurt, Nebi. “Bahriye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 4/490-501. İstanbul, 2009.
• Brooks, E. W. “The relations between the empire and Egypt from a new Arabic source”. Byzantinische Zeitschrift 22/2 (1913), 381-391.
• Buhl, F. “ʿAkkā”. Encyclopaedia of Islam. C. 1. Leiden: Brill, 1913.
• Casanova, P. Description historique et topographique de l’Egypte. Kahire: Institut Français d’Archéologie Orientale, 1906.
• Ebû Yûsuf, Ya’kub b. İbrâhim. Kitâbü’l-Harâc. thk. Muhibbüddin el-Hatib. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1936.
• Ebü’l-Ferec Barhebraeus Yuhanna İbnü’l-İbrî, Abu’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999)
• Ebü’l-Fidâ, İmâdüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali. Takvîmu’l-Büldân. thk. M. G. De Slane. Paris, 1840.
• Fehmi, Ali Muhammed. “el-Bayriyyetü’l-İslâmiyye fî şarkı’l-bahri’l-mütevassıt mine’l-karni’s-sâbi’ ile’l-âşiri’l-mîlâdî”. Târîhu’l-Bahriyyeti’l-Mısriyye. İskenderiye: Camiatü’l- İskenderiye, 1973.
• Halîfe b. Hayyât. Târîhu Halîfe b. Hayyât. Riyad, 1985.
• Halîfe b. Hayyât. Târîhu Halîfe b. Hayyât. çev. Abdülhalik Bakır. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2001.
• Hamidullah, Muhammed. Hz. Peygamber’in Savaşları. Ankara, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1980.
• Honigmann, E. “Sūr”. Encyclopaedia of Islam. 4/557. Leiden: Brill, 1913.
• Honigmann, E. “Sûr”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 11/42-46. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
• İbn Battuta, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah. Tuhfetü’n-nezâir fî garâibi’l-emsâr ve acâibi’l-esfâr (Rıhletu İbn Batûta). thk. Defremeri-Sanguinetti. 3 Cilt. Paris: Imprimerie Nationale, 1893.
• İbn Cübeyr, Muhammed b. Ahmed el-Endelüsî. Rihletü İbn Cübeyr. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1908.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-İber ve divanü’l-mübtede ve’l-haber fî eyyami’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men asarahum min zevi’s-sultani’l-ekber. 7 Cilt. Beyrut, 1971.
• İbn Havkal, Ebû’l-Kâsım Muhammed el-Bağdâdî. Kitâbu Sûreti’l-arz (el-Mesâlik ve’l-memâlik). thk. J. H. Kramers. Leiden: Brill, 1938.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya’kûb b. Miskeveyh. Tecâribü’l-ümem ve teâkiübu’l-himem. thk. Ferecullâh Zeki el-Kürdî. Mısır, ts.
• İbn Rüste, Ebû Ali Ahmed b. Ömer. el-A’lâkü’n-nefîse. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1891.
• İbn Tagrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddin Yûsuf b Tagriberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. 17 Cilt. Kahire, 1972.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Johannes Tornberg. 13 Cilt. Beyrut, 1965-1966.
• İbnü’l-Fakîh, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed el-Hemedânî. Kitâbü’l-Büldân. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1885.
• İbnü’l-İbrî, Ebü’l-Ferec Barhebraeus Yuhanna. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• İdrîsî, Ebû Abdullah Muhammed eş-Şerîf b. Abdülazîz. Nüzhetü’l-müştâk fî ihtirâki’l-âfâk. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1866.
• İstahrî, Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed el-Fârisî el-Kerhî. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1927.
• Jenkins, R. J. H. “The ‘Flight’ of Samonas”. Speculum 23/2 (1948), 217–235. https://doi.org/10.2307/2852953
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd el-. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-ibâd. thk. F. Wüstenfeld. Göttingen: Dieterich, 1848.
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf b. Yakub el-. Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât. thk. Rhuvon Guest. Leiden: Brill, 1912.
• Kudâme b. Ca‘fer, Ebû’l-Ferec el-Kâtib el-Bağdâdî. “Nübez min Kitâbi’l-Harâc ve sınâ’ati’l-kitâbe li-Ebi’l-Ferec Kudâme b. Caʿfer el-Kâtib el-Bağdâdî”. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l- Memâlik. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1889.
• Le Strange, Guy. Palestin Under the Moslems. Boston: Houghton Mifflin Harcourt, 1890.
• Makdisî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Beşşârî el-. Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1906.
• Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b Ali b Abdülkadir el-. el-Mevâiz ve’l-i’tibâr fî zikri’l-hıtati ve’l-âsâr. 2 Cilt. Bulak: Dâru’t-Tibâati’l-Mısriyye, 1270.
• Makrizî, Takıyyüddin Ahmed b Ali b Abdülkadir el-. İttiâzü’l-hunefâ bi ahbâri’l-hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1948.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b Hüseyin b Ali el- , et-Tenbîh ve’l-işrâf. Leiden: Brill, 1894.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b Hüseyin b Ali el- , Mürûcü’z-zeheb. thk. C. Barbier de Meynard - Pavet de Courteille. 9 Cilt. Paris: Imprimerie Nationale, 1861-1877.
• Nâsır-ı Hüsrev, Ebû Muîn Nâsır b. Hüsrev b. Hâris el-Mervezî. Sefernâme. thk. C. Schefer. Paris: Publications d’École de Langues Orientales Vivantes, 1881.
• Runciman, Steven. The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign: A Study of Tenth-Century Byzantium. Cambridge: Cambridge University Press, 1929.
• Saîd b. Bıtrîk. et-Tarihu’l-mecmû‘ ale’t-tahkik ve’t-tasdik, 1860.
• Sâlih b. Yahyâ. Târîhu Beyrut. Beyrut, 1968.
• Sâlim, Abdülaziz. Dirâsetün fî Târîhi Medîneti Saydâ fi’l-Asri’l-İslâmî. Beyrut: Câmiatu Beyrut, 1970.
• Sâlim, Abdülaziz. el-Bahriyyetü’l-İslâmiyye fî Mısr ve’ş-Şâm mine’l-Fethi’l-Arabî hattâ’l-Asri’l-Eyyûbî. Beyrut: Dârü’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1981.
• Schlumberger, Gustave Léon. Un empereur byzantin au dixième siècle: Nicéphore Phocas. Paris: E. de Boccard, 1923.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’l-Kahire. Kahire: Matbaatü İdâreti’l-Vatan, 1299.
• Şidyak, Tannus b. Yusuf b. Mansur eş-. Ahbâru’l-a’yân fî Cebeli Lübnân. 2 Cilt. Beyrut: Metâbiu Semya, 1954.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 12 Cilt. Beyrut, ts.
• Terzi, Mustafa Zeki. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Askeri Teşkilât. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Ya’kûbî, Ahmed b. İshâk b. Ca‘fer el-. Kitâbü’l-Büldân. thk. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1892.
• Ya’kûbî, Ahmed b. İshâk b. Cacfer el-, Târîh, c.I-II. Beyrut 1960.
• Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1955.